@Article{میانداری2010, author="میانداری, حسن", title="آکوئیناس «مدافع» ارسطو در نیاز فضایل عقلی به جهت‌دهی فضایل اخلاقی", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2010", volume="12", number="1-2", pages="37-68", abstract="ترنس اروین استدلال می­کند که آکوئیناس به پرسشی که ارسطو طرح کرده بود ولی پاسخ نداده بود، پاسخ داد. پرسش این است که آیا بین فضایل عقلی و فضایل اخلاقی ارتباطی وجود دارد؟ پاسخ این است که بله، فضایل اخلاقی به فضایل عقلی برای رسیدن به غایت نهایی جهت می­دهند. فضایل اخلاقی می‌‌گویند که در زمینة چه اموری باید اندیشید، چقدر به امور دیگر باید پرداخت و چقدر باید برای امور عقلی زمان گذاشت. آکوئیناس علاوه بر فضایل اخلاقی به فضایل موهبتی قائل است و به آنها به‌ویژه به محبت، در جهت­دهی مذکور، نقش محوری می­دهد. نگارنده استدلال می­کند که اولاً ارسطو هم به این پرسش پاسخ داده بود. ثانیاً بین فضایل عقلی و فضایل اخلاقی تفاوت نوعی وجود ندارد. ثالثاً یک فضیلت است که هم در امور عقلی عمل می­کند و هم در امور اخلاقی. رابعاً ریشة اشکالات در طبیعت­گرایی اخلاقی آکوئیناس، به تبع ارسطوست.  ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2010.136", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_136.html" } @Article{گرجیان2010, author="گرجیان, محمد مهدی and زندیه, مهدی", title="حرکت جوهری معلوم و ثبات معرفت", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2010", volume="12", number="1-2", pages="69-91", abstract="بر اساس پذیرش حرکت جوهری که سراسر عالم ماده و طبیعت را یکپارچه حرکت می­داند این پرسش پیش می­آید که در این صورت آیا می­توان به هیچ موجود مادی، معرفت پیدا کرد؟ به این معنا که اگر جوهر اشیاء مادی و به تبع آن، همة اعراض آن، یکپارچه حرکت باشد، به محض اینکه برخوردی میان شیء خارجی با قوا و اندام‌های شخص مدرِک روی دهد، آن شیء خارجی محو و ناپدید، بلکه نابود می‌شود و شیء دیگری موجود می‌گردد. بنابراین، آنچه که در مرتبة دوم با قوا و اندام‌های مدرِک برخورد می­کند، همان چیزی نیست که بار اول با آنها برخورد کرده است و بر این اساس، معرفتی که از اشیاء مادی به ظاهر ثابت و پایدار، از حیوان گرفته تا نبات و جماد حتی صخره و پولاد، به‌دست می­آید، به واقع معرفت به یک واقعیت نیست، بلکه معرفت به واقعیت‌های فراوان و حتی قسمت­ناپذیر است. بنابراین، خود معرفت هم، شناخت واحدی نیست بلکه در حقیقت، معرفتی گسسته و تغییرپذیر و ناپایدار است. برای پاسخ به این پرسش باید دید که بر اساس نگرش ملاصدرا در خصوص حرکت، حرکت جوهری، حقیقت علم و معرفت، و به طور کلی هستی، پاسخ پرسش‌های مزبور چیست و در این زمینه چه دیدگاه­هایی مطرح شده است، تا بتوان بر اساس آن ثبات معرفت را در عین حرکت جوهری معلوم استنتاج کرد.  ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2010.138", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_138.html" } @Article{پازوکی2010, author="پازوکی, شهرام and گراوند, سعید", title="عمل و ترک عمل در مثنوی و بهگود گیتا", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2010", volume="12", number="1-2", pages="93-114", abstract="در این نوشتار می‌کوشیم پس از بیان ضرورت، چیستی  و سرچشمه اصلی عمل، با استناد به رویکردی میان‌متنی به تحلیل مسئله عمل و ترک عمل در مثنوی و گیتا بپردازیم. این مقاله مشتمل بر سه بخش است. در بخش اول ضمن بیان مقدمه‌ای کوتاه با اشاره به مفهوم عمل و انجام تکالیف دینی بر مبنای دو کتاب مذکور از ضرورت عمل به منزله وسیله و سبب وصول به حق سخن رفته و گفته شده که شأن حقیقی انسان در این جهان عمل است نه ترک عمل. در بخش دوم مقاله از چیستی، سرچشمه اصلی و اقسام عمل سخن به میان آمده است، و گفته شده که بر اساس گزارش‌های مثنوی و گیتا عمل آدمیان بنا بر اغراض مختلف، متفاوت می‌شود. برخی از سر ترس، برخی از سر عادت و برخی از سر عشق و ایمان عمل می‌کنند. اما بنیاد حقیقت عمل در توجه به نفس عمل است. در بخش سوم نیز از مسئله ترک عمل بحث شده است. در این بخش، بی‌عملی محض در ترک تعلّق خاطر و عدم دلبستگی به نتیجه عمل تفسیر شده است. از این‌رو ترک عمل در این متون به معنی ترک تعلّق خاطر است که از عمل ناشی می‌شود. یعنی مرتبه‌ای که سالک در آن به فراسوی اغراض معتبر در این جهان خاکی دست می‌یابد.       ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2010.139", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_139.html" } @Article{حسنیفر2010, author="حسنی فر, عبدالرحمن and افروغ, عماد", title="بررسی نقدهای سید احمد فردید بر لیبرالیسم و غرب", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2010", volume="12", number="1-2", pages="115-137", abstract="غرب و مفاهیم و اندیشه‌های مرتبط با آن مثل لیبرالیسم، مدرنیته، دموکراسی، سرمایه‌داری، سکولاریسم، تکنولوژی، توسعه و غیره موضوع‌هایی است که برای کشورهای غیر‌غربی مسئله‌ساز شده است. برخی افراد در توصیف لیبرالیسم، به عنوان اصلی‌ترین و مهم‌ترین اندیشه در دوران معاصر، تعبیر «نظریه مدرن تمدن غرب» را به ‌کار می‌برند. اندیشه لیبرالیسم و برخی جلوه‌های غرب و تمدن آن به کشورهای دیگر، از جمله ایران، به صورت واقعی و یا وارونه سرایت کرده است؛ برخی با آن همراه شدند و آن را پذیرفتند و برخی با آن مقابله کرده و به طرد، رد یا نقد آن پرداخته‌اند. همراهی با مدرنیته در اهمیت‌دادن به قانون و مشتقات آن نظیر قانون اساسی، پارلمان، برابری، مساوات، حق رأی و محدود کردن قدرت پادشاه تبلور یافت؛ مقابله‌کنندگان نیز با قانون بشری، آزادی همه‌جانبه، برابری میان همه (مسلمان و غیرمسلمان)، سکولاریسم (جدایی دین از دنیا)، آزادی بیان گسترده و آزادی عقیده، مخالف بودند؛ مخالفان و منتقدان نیز نسبت به آزادی، قانونگذاری، عدالت و مساوات، تعریف خاص از انسان و شناخت و هستی و غایت زندگی از نوع غربی مخالف یا منتقد بودند.  در این مقاله به بررسی دیدگاه‌های سید احمد فردید می‌پردازیم که از جمله کسانی است که از منظر غرب‌ستیزی و با رویکردی از نوع علّی و معلولی، در مخالفت با غرب و ابعاد لیبرالیسم (مبانی، ارکان و نتایج منتسب به لیبرالیسم) دیدگاه‌های انتقادی مطرح می‌کند.  ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2010.140", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_140.html" } @Article{فتحیزاده2010, author="فتحی زاده, مرتضی", title="آموزه‌های واقع‌گرایی علمی و براهین مؤید آن", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2010", volume="12", number="1-2", pages="139-160", abstract="واقع‌گرایی علمی عبارت است از این دیدگاه که بهترین نظریه‌های علمی ما توصیف‌های تقریباً حقیقی از جنبه‌های مشاهده‌پذیر و مشاهده‌ناپذیر جهان مستقل از ذهن عرضه می‌کند. مناقشه واقع‌گرایان و منتقدانشان بر سر این دیدگاه در قلب مباحث فلسفه علم است. در این مقاله، پس از بررسی اصول محوری موضع واقع‌گرایانه می‌کوشیم ادله آنها را در پاسخ به انتقادات مطرح‌شده از سوی دیدگاه‌های رقیب ذکر کنیم.    ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2010.141", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_141.html" } @Article{واله2010, author="واله, حسین", title="در دفاع از عکس مستوی", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2010", volume="12", number="1-2", pages="161-182", abstract="با ظهور منطق صوری جدید و پیشرفت در متمایز کردن صورت از ماد‌ّه، مواردی از خلط صورت با ماد‌ّه در منطق قدیم آشکار شده است. عده‌ای معتقدند این خلط در قاعدۀ عکس مستوی که از قواعد صوری بسیار مهم است و در اثبات بسیاری از دیگر قواعد صوری هم به‌ کار می‌رود، وجود دارد؛ چون در مواردی از اعمال قاعدة عکس مستوی، استنتاج وجودی از شرطی صورت می‌گیرد و اصل صادق، امـّا عکس کاذب است. علّت اینکه پیشینیان آن را معتبر می‌پنداشته‌اند، خلط ماد‌ّه و صورت بوده است. در این مقاله به اشکالی می‌پردازیم که منطقدانان متأخر بر قاعدۀ عکس مستوی گرفته‌اند. مبانی نظری این اشکال را توضیح می‌دهیم و آنگاه به تفاوت‌های منطق قدیم و جدید در پیش‌فرض‌ها، اصول موضوعه و قواعد استنتاج می‌پردازیم که غفلت از آنها سبب بروز این اشکال شده است. سپس برای مثال‌های نقضی که در رد قاعدۀ عکس مستوی آورده‌اند پاسخ‌هایی پیشنهاد می‌کنیم. در پایان به بحث وجودی بودن قضیۀ جزئیه می‌پردازیم و سرّ آن را در منطق جدید و قدیم می‌کاویم.   ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2010.142", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_142.html" } @Article{مشکاتی2010, author="مشکاتی, محمد مهدی", title="تحلیلی از مبانی فلسفی ابن‌سینا در معاد جسمانی و روحانی", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2010", volume="12", number="1-2", pages="161-202", abstract="مسئله معاد از دیرباز مورد توجه فیلسوفان بوده است. آرزوی دیرینۀ فلسفه، تبیین عقلانی معاد جسمانی بوده و هست. ابن‌سینا راه اثبات معاد جسمانی را منحصر در شرع می‌دانست و آن را خارج از توان عقل بشر قلمداد می‌کرد. در حالی که دست عقل را در اثبات معاد روحانی باز می‌گذاشت و شرع را در این زمینه، مؤید عقل می‌دانست. در این مقاله، پس از ذکر دیدگاه‌های ابن‌سینا در خصوص معاد، با توجه به آثار مختلف وی، مبانی فلسفی او را در انکار معاد جسمانی تبیین کرده و نشان می‌دهیم وی با قبول این مبانی، نمی‌تواند معاد جسمانی را تبیین فلسفی کند و لذا تعبداً آن را می‌پذیرد. در انتها نیز اصول معاد روحانی ابن‌سینا را بررسی می‌کنیم؛ یعنی آنچه که او را ملزم به قبول وجود سعادت و شقاوت برای نفس ناطقه صرف نظر از تعلق آن به جسم می‌کند.      ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2010.143", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_143.html" } @Article{آقاسنجری2010, author="آقا سنجری, حسین and سنجری, زهرا", title="نقش شریعت در سیر کمال انسان", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2010", volume="12", number="1-2", pages="203-226", abstract="پرسش اصلی این مقاله این است که احکام دین (شریعت) چه سهمی در سیر و سلوک عارف دارد و در این طریق، التزام به احکام دین تا چه حد لازم و ضروری است؟ طرح این موضوع، از مسئله پایبندی عرفا به شریعت رفع ابهام می‌کند؛ به همین منظور ابتدا معنای واقعی شریعت را می‌کاویم و سپس نقش آن را در سیر و سلوک عارف، از ابتدا تا انتها، بررسی می‌کنیم. بدین ترتیب در می‌یابیم که اگر شریعت را به معنای واقعی کلمه در نظر بگیریم ملتزم­ترین افراد نسبت به آن عرفای واقعی هستند که از ابتدای سیر و سلوک خود تا آخرین مراتب سفر، پایبند به شریعت هستند و در حقیقت عرفان واقعی و سلوک حقیقی، چیزی جز پایبندی به شریعت و متابعت کامل از آن نیست و آنان که جز این گفته­اند یا ناآگاهانه در این باب سخنی طرح کرده و یا آگاهانه و مغرضانه به قصد خدشه­دار کردن عرفان به بیان آن پرداخته­اند.  ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2010.144", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_144.html" } @Article{سلیمانی2010, author="سلیمانی, فاطمه", title="علم دینی از امکان تا تحقق", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2010", volume="12", number="1-2", pages="227-250", abstract="فرآیند تکوین علم دینی به این نحو قابل تصور است که پشتوانه‌های متافیزیکی برگرفته از اندیشه‌های دینی در مراحل مختلف فعالیت علمی به کار گرفته شود؛ به سخن دیگر، هرگاه مضامین متافیزیکی بتوانند در مراحلی چون گزینش مسئله، ‌انتخاب مفاهیم و الگوهایی برای فهم مسئله، طرح پ‍ژوهش، انجام مشاهده،‌ پیش‌بینی و تفسیر،‌ تأثیرآفرینی خود را آشکار کنند، فرآیندی شکل گرفته است که محصول آن، دانش‌هایی متناسب با اندیشه‌های دینی خواهد بود. بنابراین، اندیشه توحیدی پژوهشگر و نوع نگاه او به هستی در پژوهش او و نتایج حاصل از تحقیق او تأثیر می‌گذارد. قطعاً‌ یک پژوهشگر موحّد جهان را یک‌قطبی دیده و برای موجودات ماهیت «از اویی» و «به ‌سوی اویی» قائل است. در چنین تفکری با توجه به تعریفی که از انسان و نیازهای مادّی و دنیایی او می‌شود، ‌جهت‌گیری علم در راستای رسیدن انسان به کمال قرب الاهی قرار می‌گیرد. در متون دینی و سیره ائمه نیز تشویق به پژوهش علمی و ارائه شیوه‌های مناسب تحقیق و استفاده از نتایج این پژوهش‌ها جهت تقویت بینش توحیدی (افزایش ایمان) و تصحیح شیوه‌ زندگی و نحوه برخورد با طبیعت و موجودات (عمل صالح)، مشاهده می‌شود. علم کیمیای جابربن حیان نمونه‌ای عینی از علم دینی است که در تاریخ تمدن اسلامی شکل گرفت؛ علمی که از جهت روش، هدف، فرضیه‌پردازی و تفسیر تحت ‌تأثیر اندیشه دینی قرار داشت.  ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2010.145", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_145.html" } @Article{فلاح2010, author="فلاح, محمد جواد and قرا ملکی, احمد فرامرز", title="گونه‌شناسی و تقریر برهان «فسخ عزائم» در خداشناسی", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2010", volume="12", number="1-2", pages="251-266", abstract="راه شناخت خداوند از طریق فسخ  عزیمت راهی است متمایز از دیگر راه‌های شناخت خدا که در کلام علی(ع) گزارش شده است. در این دلیل شکسته شدن تصمیم‌ها دال بر شناخت پروردگار است. این روایت تحلیل‌های مختلفی دارد؛ ازجمله تحلیل‌های درون‌متنی (مبتنی بر آیات و روایات)، کلامی و فلسفی که همگی مبتنی بر براهین رایج خداشناسی است. ساز و برگ ما در تحلیل این روایت مبتنی بر تجربه قدسی افراد از فسخ عزائم است که مبنای ‌آن نوع مواجهه فاعل شناسا با این تجربه است. در تجربه قدسی حوادث  خرد و کلان، آفاقی و انفسی همه حکایت از امر قدسی می‌کنند، معنا دارند و معنایشان در هویت «از اویی» است. عرفت الله بفسخ العزائم را می‌توان دعوت به چنین تجربه‌ای از روزمره‌ترین و در دسترس‌ترین حوادث دانست. حاصل این تجربه شناختی است ثانوی و اشتدادی که سالک را در هر مرحله از شناخت به شناختی برتر می‌رساند.    ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2010.146", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_146.html" } @Article{میرباقریفرد2010, author="میرباقری فرد, سید‌علی اصغر and نیازی, شهرزاد", title="بررسی و تحلیل زبان عرفانی در آثار عین‌القضات همدانی", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2010", volume="12", number="1-2", pages="267-286", abstract="پیدایش تصوف و عرفان و ورود معانی، تجربه‌ها و آموزه‌های عرفانی به حوزه زبان منجر به شکل‌گیری زبانی خاص با نام زبان عرفانی شد. این زبان به دو قسم زبان عبارت و زبان اشارت تقسیم می‌شود. عارف در جریان سیر و سلوک خود به ‌اندیشه‌ها، حقایق و تجربه‌هایی دست می‌یابد که چگونگی بیان آن در قالب الفاظ،  به دلیل ماهیت این‌گونه معارف، به‌ سادگی امکان‌پذیر نیست. اما عرفا با به ‌کارگیری همه ظرفیت‌های زبان،  دریافت‌های عرفانی خود را در قالب محدود لفظ و کلام به دیگران منتقل کرده‌اند. عین القضات همدانی، عارف بزرگ قرن ششم هجری، به عنوان یکی از پیشروان تصوف اسلامی ‌در آثار ارزشمند خود، ‌اندیشه‌ها و مواجید عرفانی را با تعابیر و تفسیرهای بدیعی ارائه می‌کند. در این پژوهش می‌کوشیم دیدگاه‌های وی را درباره زبان و نحوه بیان بررسی کرده و آثار او را از لحاظ زبانی تحلیل و تبیین کنیم. حاصل بررسی‌ها نشان می‌دهد،  قاضی همدانی از همه ظرفیت‌های زبان- زبان اشارت و زبان عبارت- برای تبیین آراء و عقاید و بیان تجارب عرفانی خود سود جسته است.  ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2010.147", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_147.html" } @Article{روحیسراجی2010, author="روحی سراجی, غلامحسین", title="بررسی و نقد ادله تجرد و جاودانگی نفس در رساله فایدون افلاطون", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2010", volume="12", number="1-2", pages="287-299", abstract="در سیر تاریخ فلسفه، افلاطون اولین فیلسوفی است که نفس را به عنوان جوهر مجرد مطرح کرد و آغاز‌گر بحث عقلی و استدلالی در خصوص دو‌گانگی نفس و بدن، بقاء و جاودانگی آن، اقسام نفس و قوای آن شد. از این میان، دلایل او بر تجرد و جاودانگی نفس که تا حدود زیادی فارغ از بیان اسطوره‌های و سمبلیک مطرح شده کمتر مورد توجه و نقد مستقل قرار گرفته است. طرح و تحلیل این دلایل، بازسازی منظم آنها و نقد و ارزیابی نقاط قوت و ضعف این استدلال‌ها موضوع اصلی این مقاله است.  ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2010.148", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_148.html" } @Article{مشکی2010, author="مشکی, محمد", title="بررسی علم امام از دیدگاه شیخ مفید", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2010", volume="12", number="1-2", pages="301-321", abstract="در این مقاله، می‌کوشیم ابتدا دیدگاه شیخ مفید (ره) را در خصوص علم امام، منشأ این علم، علم امام به غیب، و اقسام این علم تبیین کنیم. سپس قلمرو علم امام و مصادیق آن را طرح خواهیم کرد و نشان می‌دهیم که علم امام به تمام صنایع، زبان‌ها و لغات، دانش فرشتگان و انبیاء، تمام کتب آسمانی، آگاهی از درون افراد، علم، علم‌الکتاب و... تعلق می‌گیرد.  ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2010.149", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_149.html" }