@Article{نصیری2012, author="نصیری, منصور", title="تبیین در علوم طبیعی بر اساس دو رویکرد صورت‌گرا", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2012", volume="13", number="3", pages="5-32", abstract=" مسایل فراوانی در خصوص تبیین در علوم طبیعی قابل بحث است که مهم‌ترین آنها عبارت است از: بیان تعریفی از تبیین و تقسیم و ترسیم رویکردها در ارائه مدل تبیین علمی. در این مقاله، ضمن ارائه تعریفی از تبیین، به بررسی رویکردهای مطرح درباره تبیین خواهیم پرداخت. فیلسوفان علم، هنگام بحث از تبیین چندان توجهی به تقسیم‌بندی کلی دیدگاه‌های مطرح شده در تبیین نمی‌کنند؛ اما همان‌طور که با بررسی این دیدگاه‌ها روشن می‌شود، به نظر می‌رسد در بررسی این دیدگاه‌ها، تقسیم‌بندی و فهرست کردن آنها کمک شایانی به فهم بهتر این مباحث می‌کند؛ از این رو، در اینجا با توجه به همین نکته، دیدگاه‌های مطرح‌ شده درباره تبیین را به طور کلی در دو دسته صورت‌گرا و غیر صورت‌گرا گنجانده‌ایم. دو دیدگاه از دیدگاه‌های مطرح در رویکرد صورت‌گرا در این مقاله بررسی خواهد شد.", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2012.90", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_90.html" } @Article{دیلمی2012, author="دیلمی, احمد", title="معرفت‌شناسی حقوقی و اخلاقی از دیدگاه دانشمندان مسلمان‌", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2012", volume="13", number="3", pages="33-58", abstract="حق ‌و تکلیف، ممنوع و مجاز، و خوب و بد مهم‌ترین مفاهیمی‌اند که در فلسفۀ ارزش و به ویژه در فلسفۀ حقوق و اخلاق محور گفت‌و‌گو قرار می‌گیرند. یکی از عمده‌ترین جنبه‌های بحث از آنها جنبۀ معرفت‌شناسانه است. پرسش اصلی در این پژوهش ناظر به منشأ گزاره‌های حقوقی و اخلاقی است. آیا این گزاره‌ها ملاک صدقِ واقعی و خارجیِ مستقیم دارند؛ یا منشأ مستقیم آنها چیزی جز تصمیم، جعل و صلاحدید صاحبان تصمیم و قرارداد نیست؟ طبیعت‌گرایان حقوقی و اخلاقی با قرائت‌های مختلف احتمال نخست را برگزیده‌اند؛ و قراردادگرایان در پی اثبات احتمال دوم برآمده‌اند. در این نوشتار، با این پیش‌فرض که جعل و انشاء در حوزه حکمت عملی از جنس ایجاد اعتباری قلمداد می‌شود، نظریۀ قرارداد عقلایی قابل دفاع‌تر و انتقادات وارد بر آن قابل پاسخ دانسته شده است.", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2012.91", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_91.html" } @Article{شاکر2012, author="شاکر, محمد کاظم and غفا ر زاده, علی", title="سایۀ وحدت وجود بر تفسیر بیان‌السعادة", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2012", volume="13", number="3", pages="59-84", abstract="وحدت وجود از مهم‌ترین و محوری‌ترین مدعاهای هستی‌شناختی عارفان به شمار می‌رود. برخی از مفسّران تفسیرِ عرفانی و صوفیانه، از طرفداران جدّی این اندیشه بوده و بدین جهت آن را از حوزه عرفان وارد تفسیر قرآن کردند. البتّه تفاسیری که در پهنه عرفان و تصوف سامان گرفت، در ابتدا به صورت ساده و زاهدانه و به معنای درونیِ بعضی از آیات قرآن می‌پرداخت. فکر اصلی صوفیان کشتن آرزوهای نفس و انانیّت و کشاندن او به فناء فی الله و عشق الاهی بوده و در تفاسیر آنان جانبداری از اندیشه وحدت وجود یافت نمی‌شود. سپس به جای معانیِ ابتدایی درونی و وعظ‌آمیزِ مبتنی بر ذوق و حال، معانی فلسفی و عرفانی جسارت‌آمیز مطرح شد. سرانجام اندیشه عشق الاهی و فناء فی الله به اندیشه وحدت وجود منتهی گردید و در قرن هفتم این اندیشه از سوی ابن‌عربی وارد تفسیر شد و پس از وی، به جای تفاسیر عرفانی ساده و زاهدانه دوره تأویلات نظری مبتنی بر وحدت وجود آغاز شد و بر تفاسیر عرفانی سایه افکند و سیطره یافت. این اندیشه از سوی پیروان وی رواج یافت. سلطان علی‌شاه گنابادی، نویسنده تفسیر بیان السعاده فی مقامات العباده، از مدافعان سرسخت اندیشه وحدت وجود است که در مراحل و مواضع مختلف از وحدت وجود سخن به میان آورده و به استناد سخنان ابن‌عربی و ملاصدرا به تبیین آن پرداخته است و افراطی‌تر از دیگر مفسّران عرفانی، دست به تأویل تطبیقی آیات بر اساس این اندیشه زده است. نگارنده، در این پژوهش، افزون بر بررسی پیشینه وحدت وجود، معناشناسی آن و چگونگی راهیابی وحدت وجود در تفاسیر عرفانی، سیطره اندیشه وحدت وجود بر تفسیر بیان السعاده و تأویلات تطبیقی آیات قرآن بر وحدت وجود را نشان داده و به نقد و ارزیابی آن پرداخته است.  ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2012.92", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_92.html" } @Article{صمدی2012, author="صمدی, هادی", title="نقش فلسفۀ علم در برنامۀ پژوهشی تکامل", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2012", volume="13", number="3", pages="85-102", abstract="این مقاله پس از اشاره‌ای کوتاه به تأثیرات فلسفه در شکل‌گیری نظریۀ تکاملِ داروین، به ارتباط فیلسوفان زیست‌شناسی و زیست‌شناسان تکامل‌گرا در عصر حاضر می‌پردازد. نقش فیلسوف علم در متن جریانات علم، و بنابراین، نقش فیلسوف زیست‌شناسی در برنامۀ پژوهشی تکامل بیش از ایضاح مفاهیم و تعاریف، و پرده برداشتن از پیش‌فرض‌های پنهان است و شامل معرفی هم‌ارز‌های روش‌شناختی نظریه‌های متافیزیکی به دانشمندان و به عبارت دیگر، ارائۀ آموزه‌هایی روش‌شناختی بر اساس پیش‌فرض‌های متافیزیکی نیز هست. فیلسوفان زیست‌شناسی همچنین می‌توانند از رهگذر پیشنهاد مسایل، در جریان نقادی روشی (و نه محتوایی) به دانشمندان کمک کنند.  ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2012.93", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_93.html" } @Article{سِونگیو2012, author="سِونگ یو, دال", title="فیلسوف- پیامبر به عنوان زمامدار آرمانی در اندیشه سیاسی ایران میانه", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2012", volume="13", number="3", pages="123-140", abstract=" اگر بخواهیم مهم‌ترین وجه مشخصه اندیشه سیاسی ایرانی را در سده‌های میانه شناسایی کنیم باید به نظریه زمامداری رجوع کنیم. نظریه زمامداری محور اندیشه سیاسی ایران در سده‌های میانه است، چنان‌که زمامدار آرمانی، به نوبه خود، محور نظریه زمامداری است. این نوشته می‌خواهد با نگاهی تحلیلی به نظریه زمامداری آرمانی مهم‌ترین مشخصه‌های زمامداری را در اندیشه سیاسی ایران شناسایی و معرفی کند. فرضیه اصلی این نوشته آن است که فیلسوف - پیامبر نقطه ثقل اندیشه سیاسی ایران در دوره یاد شده است. این نوشته بر آن است که با جست‌و‌جو در اندیشه‌های نمایندگان اصلی جریان‌های فکری در ایران میانه، کسانی چون فارابی، ابن‌سینا، سهروردی و ملاصدرا، زمامدار مورد نظر آنها را جست‌و‌جو کرده و چهره اصلی آنها را بازسازی کند. به نظر نگارنده، چهره اصلی زمامدار در نوشته‌های این نمایندگان اصلی تفکر ایرانی فیلسوف - پیامبر است. یعنی کسی است که خصوصیات شاه آرمانی ایرانی، فیلسوف افلاطونی، پیامبر اسلامی و امام شیعی را در خود جمع دارد. نگارنده کوشیده است با بازسازی چهره زمامدار آرمانی در جریان‌های اصلی تفکر ایرانی در عین حال محور مشترک این جریان‌های فکری را شناسایی و معرفی کند.  ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2012.94", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_94.html" } @Article{علمالهدی2012, author="علم الهدی, سید علی", title="نسبیت‌گرایی در فلسفه ملاصدرا", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2012", volume="13", number="3", pages="141-166", abstract="  این مقاله با بررسی معانی مختلفی ذات و ماهیت در تفکر فیلسوفان مسلمان و با بررسی مبانی مهم فلسفه ملاصدرا ثابت می‌کند که ذات و ماهیت در این فلسفه رد می‌شود و امری قراردادی و اعتباری خواهد بود. لذا این تفکر در بحث از نحوه تحقق کلیات دیدگاهی نومینالیستی دارد و از همین‌رو به لحاظ معرفت‌شناختی تفکری نسبیت‌گراست و شناخت واقعیت را امری نسبی می‌داند. در این فلسفه، امکان شناخت ضروری و مطلق واقعیت وجود ندارد و از نظر روش‌شناختی نیز این فلسفه نمی‌تواند تفکری عقل‌گرایانه باشد، بلکه در شناخت باید روش‌هایی مانند تجربه یا شهود را معتبر بداند.  ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2012.95", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_95.html" } @Article{حکاک2012, author="حکاک, محمد", title="جوهر در نظر لاک", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2012", volume="13", number="3", pages="167-180", abstract=" یکی از مفاهیم اساسی فلسفه و از مسایل جاودان آن مفهوم و مسئله جوهر است. جوهر خواه از لحاظ معرفت‌شناختی و خواه از لحاظ وجود‌شناختی اهمیت اساسی در فلسفه دارد و غالب فیلسوفان بدان پرداخته­اند. جان لاک، مؤسس فلسفۀ تجربی انگلستان، نیز در کتاب تحقیق در فهم بشر در خصوص جوهر و نحوۀ حصول آن در ذهن بحث کرده و از آن رهگذر به وجود خارجی آن قائل شده است. در نظر او، تصور جوهر حاصل یک فرض و یک استنباط معقول است: و آن اینکه کیفیات نمی‌توانند قائم به خود باشند. نزد لاک، ما از جوهر تصوری جز تصور یک زیر‌نهاد که اعراض بر آن استوارند نداریم. جوهر حاصل هیچ تجربه­ای نیست، خواه احساس و خواه مراقبه و درون‌نگری. بنابراین، باید گفت لاک در اعتقاد به تصور جوهر از مبنای اصالت تجربه عدول کرده است، همچنان‌که در اعتقاد به وجود خارجی آن. زیرا وی نه به تصور مقدم بر تجربه عقیده دارد و نه به تصدیق مقدم بر تجربه. در این مقاله، با ارائۀ مبنایی تجربی برای جوهر، اعتقاد به تصور آن مستلزم عدول از اصالت تجربه محسوب نشده، اگرچه لاک، خود متفطن به این مبنا نبوده است. اما، البته، اعتقاد به وجود خارجی جوهر که بر پایۀ یک اصل عقلی مقدم بر تجربه است، مستلزم دست کشیدن از این مبنای اصالت تجربه که هیچ اصل مقدم بر تجربه­ای وجود ندارد، قلمداد شده است. حاصل آنکه بر مبنای اصالت تجربه­ای که لاک عرضه می­کند می­توان به تصور جوهر قائل شد اما به وجود خارجی آن نه.  ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2012.96", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_96.html" } @Article{مصطفیمنتقمی2012, author="مصطفی منتقمی, فروزان", title="تبیین نظری محبت و دوستی در اندیشه اخلاقی ابن‌مسکویه", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2012", volume="13", number="3", pages="181-204", abstract=" «محبت و دوستی» یکی از مهم‌ترین مقوله‌های اخلاقی و فلسفی است. «محبت» در اندیشه اخلاقی ابن‌مسکویه عنوان عامی برای بیان استعداد ذاتی بشر جهت ارتباط و همبستگی است. دوستی، رنگ اجتماعی دارد و از فروعات عدالت و برتر از آن شمرده می‌شود. بهترین معیار در ارزیابی از عالی‌ترین شکل افعال است. در ایجاد انواع و مراتب این فضیلت بین افراد عواملی مثل لذت، نفع و خیر دخالت دارند که عامل واقعی آن خیر است. از برترین مرتبه محبت با عنوان عشق یاد شده که مخصوص خداوند و حاصل افاضه و القاء الاهی است. اما برای رسیدن به آن مرتبه نباید دست از تمرین و تلاش در کسب فضایل اخلاقی برداشت. نمی‌توان بدون معرفت به محبت نائل شد و شرط صحت معرفت، تهذیب اخلاق و پاکی از هوای نفس است. محبت الاهی، شریعت و وجود اسوه‌ها در رشد فضایل اخلاقی و بهبود روابط اجتماعی نقش بسزایی دارند.  ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2012.98", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_98.html" } @Article{پاشایی2012, author="پاشایی, محمدجواد and ذبیحی, محمد", title="نقد و بررسی وجود‌ ذهنی از دیدگاه فخر ‌رازی", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2012", volume="13", number="3", pages="205-228", abstract=" ماهیت و واقع‌نمایی وجود ذهنی یکی از مهم­ترین مباحث فلسفی و معرفت‌شناختی به­شمار می­آید که رویکردهای مختلفی در این مقوله رقم خورده است. در این میان، برخی قول به شبح و عده­ای، قول به تطابق را پذیرفته­اند و کسانی که دو دیدگاه را بر‌نمی­تابند، رابطه اضافه­ بین عالم و معلوم را برتافته­اند. فخر­الدین رازی از آن دسته­ای است که قول اضافه را اختیار کرده‌ و در کتاب­های مختلف خود به‌گونه­ای مضطرب، نظر خود را بیان کرده است. علت انتخاب نظریه فخر رازی از میان اقوال موجود­ در وجود ذهنی و داوری در خصوص آن، پیش­آهنگی آن شخصیت در این بحث، از سویی، و جایگاه ویژه­ او در میان فلاسفه، از سوی دیگر است. به گواه تاریخ، رازی نخستین فیلسوفی است که از وجود ذهنی، با عنوانی مستقل در آثار خود یاد کرد و این مسئله را تحت همین عنوان وارد حلقه­ مباحث فلسفی نمود. اگرچه برخی وی را در زمره­ منکران وجود ذهنی دانسته­اند، اما این پژوهش نشان می­دهد که رازی از مثبتین وجود ذهنی بوده است.  ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2012.102", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_102.html" } @Article{مفتاح2012, author="مفتاح, احمد رضا", title="مفهوم ایمان کاتولیک با تکیه بر آرای آوگوستین و توماس آکوئیناس", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2012", volume="13", number="3", pages="229-249", abstract=" مفهوم ایمان کاتولیکی را برخی از سنخ معرفت و به عبارتی ایمان گزاره‌ای دانسته‌اند و برخی آن را فراتر از معرفت و غیر گزاره‌ای دانسته‌اند. آوگوستین به ‌عنوان طرفدار ایمان غیر گزاره‌ای در دوره نخست زندگی‌اش ایمان را نوعی معرفت دانسته، و ایمان و فهم را لازم و ملزوم یکدیگر می‌داند، اما در نهایت به عقل حصولی بی‌اعتنا می‌شود و ایمان را امری باطنی و مبتنی بر فیض و موهبت الاهی می‌داند. توماس آکوئیناس به‌ عنوان طرفدار ایمان گزاره‌ای، ایمان را از سنخ معرفت می‌داند، اما باید توجه داشت که رویکرد وی صرفاً فلسفی نیست و بر عناصر غیر معرفتی همچون امید و محبت و نیز موهبتی بودن ایمان تأکید می‌کند.  ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2012.104", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_104.html" } @Article{عزیزیان2012, author="عزیزیان, مهدی", title="بررسى حجّیت روایات آحاد در مسایل اعتقادی", journal="پژوهش‌های فلسفی -کلامی", year="2012", volume="13", number="3", pages="251-271", abstract="یکی از منابع اثبات آموزه‏های دینی، روایات است. روایات متواتر و روایات آحاد محفوف به قرائن قطعی در حوزه‏های فقه، علم کلام، تفسیر قرآن، تاریخ و مانند آن مورد بهره‏برداری قرار می‏گیرند. گرچه روایات آحاد معتبر ظنّی، دست‌مایه فقها برای استخراج احکام فقهی هستند؛ اما آیا از روایات آحاد معتبر ظنّی می‏توان در موضوعات غیرفقهی از جمله مسایل اعتقادی استفاده کرد یا خیر؟ این نوشتار با بررسی آراء و اقوال اندیشمندانی که در این‏ باره اظهار نظر کرده‏اند و با بهره‏گیری از روش کتابخانه‏ای، با هدف ارائه پاسخی درخور به پرسش فوق سامان یافته است. برخی یافته‏های این پژوهش عبارت‌اند از: حفظ مرزبندی بین اخبار متواتر، روایات آحاد قطعی و ظنّی، حیثیت صدور و دلالت روایات و نیز شیوه استنتاج در مباحث عقلی و نقلی.  ", issn="1735-9791", doi="10.22091/pfk.2012.106", url="https://pfk.qom.ac.ir/article_106.html" }