بررسی دیدگاه ملاصدرا و سهروردی در باب عالم مثال

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حکمت متعالیه دانشگاه فردوسی مشهد؛ پردیس بین‏الملل

2 دانشیار فلسفه، دانشگاه فردوسی مشهد

3 استاد فلسفه دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

 
در باب تفسیر هستی و تحلیل مراتب عالَم‌، عالمِ مثال به عنوان مرتبه‏ای از مراتب سه‏گانه هستی در مکتب اشراقی و صدرایی مورد پذیرش قرار گرفته است‌‌. شیخ اشراق به جهت محال بودن انطباع صُور خیالی کبیر در صغیر طرح عالم مثال منفصل را وجهۀ همت خویش قرار داده و معتقد است قوۀ خیال انسان‌، مادی بوده و در ادراک صرفاً نقش اِعدادی دارد، به‏نحوی که نور اسفهبدی به نحو اشراقی صُور خیالی را در همان عالم مُثُل معلّقه می‏بیند‌‌. ملاصدرا نیز اگر چه اصلِ وجود عالم مثال و برخی ویژگی‌ها آن نظیر تجرّد از ماده و تقیّد به تعلّقات مادی را می‏پذیرد‌، اما با مبانی خاص خویش‌، افق جدیدی از این عالم ارائه کرده و ابداعاتی پدید ‏آورده است‌‌. وی با اثبات تجرّد تمام قوای ادراکی انسان از جمله قوۀ خیال‌، آن را به مبادی عالی هستی مرتبط ساخته و با اعتقاد به خلاقیّت نفس‌، افاضات مثال منفصل را موجب آمادگی نفس برای خلق صُور خیالی می‏داند و از این روی به رهیافت‏های معرفتی و الهامی ویژه‏ای دست یافته است‌‌. 

تازه های تحقیق

نتیجه‏ گیری

  1. در مکتب اشراقی و صدرایی، عالَم مثال به عنوان مرتبه‏ای از مراتب سه‏گانه هستی قابل پذیرش بوده، با این تفاوت که شیخ اشراق از این عالم به «برزخ میان نور محض و ظلمت مطلق» تعبیر کرده و ملاصدرا آن را «عالم نفس» یا «عالم مدبّر» دانسته است.
  2. از منظر ملاصدرا و سهروردی عالم مثال در مراتب معرفتی منطبق بر ادراک خیالی بوده و قوه خیال در عملیات ادراک نفس به نوعی نقش ایفا می‏نماید؛ با این تفاوت که ملاصدرا با توجه به صدور صور مثالیه از قوه خیال نفس، رسالت اصلی در ادراک که همان حفظ و ایجاد صور است را بر عهده قوه خیال می‏گذارد، اما سهروردی بر خلاف وی به شهود و ظهور صور مثالیه در نزد قوه خیال نفس عقیده دارد، از این‏روی در نظر وی قوه خیال تنها رسالت فرعی در ادراک بر عهده داشته و آن ایفای نقش آیینه‏وار است.
  3.  عالم مثال منبع الهام و افاضه حقایق است و بهره‏مندی انسان از این عالم به عنوان اولین دریچه‏ای که از عالم غیب به روی انسان گشوده می‏شود، به تعبیر ملاصدرا از طریق قوه خیال و به تعبیر شیخ اشراق از طریق انوار اسفهبدیه است، هر چند هر دو به تأثیر تهذیب نفس جهت مشاهده و انشاء مُثل معلّقه و صور مثالی و دست‏یابی به مقام «کُن» باور دارند

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An Investigation into Sadra and Suhravardi’s Views regarding the World of Ideas

نویسندگان [English]

  • Mahbobeh Vahdatipoor 1
  • Alireza Kohansal 2
  • Sayyed Morteza Hoseyni Shahrudi 3
1 * Ph. D. Student Transcendent Philosophy, Ferdowsi University of Mashhad- International campus
2 ** Associate Professor of Philosophy, Ferdowsi University of Mashhad
3 Professor of Philosophy, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

The way God intervenes in the natural world is considered a major and long-standing issue in the realm of theology and philosophy of religion where efforts to resolve it has led to proposing various and, at times, opposing views, spanning from determinism to delegation‌‌. By employing a novel criterion to distinguish between various divine actions in the world, the current paper attempts to present and assess Allamah Tabatabaei’s approach as an Islamic determinist philosopher in regard to the topic and seeks to lay the groundwork for offering solutions in both deterministic and indeterministic models by revisiting the causal homogeneity principle in order to find a way out of dominant intellectual impediments‌‌. To that end, the paper serves to show that by extending the concept of causal homogeneity within a deterministic framework, one can attest to the direct interference of immaterial entities in the material world, whereas by resting upon the ‘principle of causal necessity’ and a particular attitude towards the principle of homogeneity within an indeterministic framework, one can defend the interference of immaterial causes in order to realize one of the possible probabilities‌‌. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Allamah Tabatabaei
  • Determinism
  • Indeterminism
  • Divine Agency
  • causal homogeneity

مراجع

 -   ابراهیمی دینانی‌، غلامحسین‌‌. (1364)‌‌. شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی‌‌. تهران: انتشارات حکمت‌‌.
-   ابن ‏سینا‌، حسین ‏بن عبداللّه‌‌. (1379)‌‌. التعلیقات‌‌. (چاپ چهارم)‌‌. قم: دفتر تبلیغات اسلامی‌‌.
-   ابن‏سینا‌، حسین ‏بن عبداللّه‌‌. (1413)‌‌. المباحثات‌‌. (چاپ اول)‌‌. قم: انتشارات بیدار‌‌.
-   ابن‏ سینا‌، حسین ‏بن عبداللّه‌‌. (1364)‌‌. نجات‌‌. مقدمه: دانش‌پژوه‌، (چاپ اول)‌‌. تهران: انتشارات دانشگاه تهران‌‌.
-   ابن‏ سینا‌، حسین ‏بن عبداللّه‌‌. (1404ق)‌‌. کتاب النفس‌‌. مقدمه: ابراهیم مدکور‌، قم: مکتبه مرعشی نجفی‌‌.
-   ابن‏‏ عربی‌، محیی‏الدین‌‌. (بی‏تا)‌‌. الفتوحات المکیه‌‌. بیروت: دار صادر‌‌.
-   ابن ‏منظور‌، محمد ‏بن مکرم‌‌. (1416 ق)‌‌. لسان‏العرب‌‌. بیروت: دار احیاء التراث العربی‌‌.
-   ارشد ریاحی‌‌‌، علی؛ واسعی‌، صفیه‌‌. (بهار 1388)‌‌. عالم مثال از دیدگاه ملاصدرا‌‌. فصلنامه اندیشه دینی‌، شماره 30‌‌. ص۱۰۲-۷۵.
-   آشتیانی‌، سید جلال‏الدین‌‌. (1365)‌‌. شرح مقدمه قیصری در عرفان اسلامی‌‌. بی‏جا: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی‌‌.
-   آشتیانی‌، سید جلال‏الدین‌‌. (1378)‌‌. منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران‌‌. قم: دفتر تبلیغات اسلامی‌‌.
-   اکبرزاده‌، حوران؛ کدیور‌، محسن‌‌. (زمستان 1387)‌‌. جایگاه خیال متصل و منفصل در فلسفه صدر‏المتألهین‌‌. مقالات و بررسیها‌، دوره ۴۱، شماره ۹۰، ص ۱۱-۲۴.
-ترکاشوند‌، احسان؛ میرسپاه‌، اکبر‌‌. (پاییز 1390)‌‌. سیر تطبیقی در معنای «برزخ» و «مثال» از دیدگاه فلاسفه‌، ‌عرفا و متکلمان‌‌. معرفت فلسفی‌‌‌، شماره 33‌‌. ص۱۰۵-۱۳۲.
-جامی‌، عبدالرحمن بن احمد‌، (1370)‌‌. نقد‏ النصوص فی شرح نقش ‏الفصوص‌‌. مقدمه‌، تصحیح و تعلیقات: ویلیام چیتیک‌، پیش‏گفتار: سید جلال‏الدین آشتیانی‌، چاپ دوم‌، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی‌‌.
-   حسن‏زاده ‏آملی‌، حسن‌‌. (1375)‌‌. اتحاد عاقل به معقول‌‌. قم: انتشارات قیام‌‌.
-   حسن‏زاده ‏آملی‌، حسن‌‌. (1382)‌‌. دو رساله مثل و مثال‌‌. تهران: نشر طوبی‌‌.
-سهروردی‌، شهاب‏الدین یحیی‌‌. (1375)‌‌. مجموعه مصنفات شیخ اشراق‌‌. مقدمه و تصحیح: هانری کربن‌، تصحیح‌، تحشیه و مقدمه: سید حسین نصر‌، (ج1‌، 2‌، 3)‌‌. تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی‌‌.
-   شهرزوری‌، شمس‏الدین‌‌. (1372)‌‌. شرح الحکمه‏الاشراق‌‌. تصحیح و مقدمه: ضیائی تربتی‌، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی‌‌.
-شیرازی‌، محمد ابن ابراهیم (ملاصدرا)‌‌. (1360)‌‌. الشواهد ‏الربوبیه فی المناهج السلوکیه‌‌. حواشی: حاج ملا‏هادی سبزواری‌، تصحیح و تعلیق: سید جلال‏الدین آشتیانی‌، مشهد: المرکز الجامعی للنشر‌‌.
-   شیرازی‌، محمد ابن ابراهیم (ملاصدرا)‌‌. (1410)‌‌. الحکمة‏ المتعالیة ‏‏فی ‏الاسفار العقلیة‏ الاربعة‌‌. (9 جلد)‌‌. بیروت: دار احیاء‏التراث العربی‌‌.
-   شیرازی‌، محمد ابن ابراهیم (ملاصدرا)‌‌. (1362)‌‌. المبدأ و المعاد‌‌. ترجمه: احمد‏ بن محمد الحسینی اردکانی‌، کوشش عبداللّه نورانی‌، تهران: مرکز نشر دانشگاهی‌‌.
-   شیرازی‌، محمد ابن ابراهیم (ملاصدرا)‌‌. (1363)‌‌. مفاتیح‏ الغیب‌‌. مقدمه و تصحیح: محمد خواجوی‌، تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی‌‌.
-   شیرازی‌، محمد ابن ابراهیم (ملاصدرا)‌‌. (1362)‌‌. المسائل ‏القدسیه‌‌. (ضمن رسایل فلسفی)‌‌. تعلیق‌، مقدمه و تصحیح: سید جلال‏الدین آشتیانی‌، قم: دفتر تبلیغات اسلامی‌‌.
-   شیرازی‌، محمد ابن ابراهیم (ملاصدرا)‌‌. (1341)‌‌. عرشیه‌‌. ترجمه و تصحیح: غلامحسین آهنی‌، اصفهان: انتشارات دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان‌‌.
-   قیصری‌، داوود‌، (1375)‌‌. شرح فصوص‏ الحکم‌‌. کوشش: سید جلال‏الدین آشتیانی‌، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی‌‌.
-   کُربن‌، هانری‌‌. (1371)‌‌. تاریخ فلسفه اسلامی‌‌. ترجمه: اسد‏اللّه مبشری‌، (ج1)‌‌. (چاپ چهارم)‌‌. تهران: انتشارات امیرکبیر‌‌.
-   لاهیجی‌، بهایی‌‌. (1372)‌‌. رساله نوریه در عالم مثال‌‌. تعلیقات و تصحیح: سید جلال‏الدین آشتیانی‌، تهران: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی‌‌.
-   مرادی‌، حسن؛ اکبریان‌، رضا‌‌. (تابستان 1387)‌‌. تجرد خیال و لوازم فلسفی و کلامی آن‌‌. آینه معرفت‌، شماره 15‌‌. ص۹۲-۶۷.
-   مطهری‌، مرتضی‌‌. (1368)‌‌. مجموعه آثار‌‌. (ج6)‌‌. تهران: انتشارات صدرا‌‌.
-   یزدان‏پناه‌، سید یداللّه‌‌. (1391)‌‌. مبانی و اصول عرفان نظری‌‌. نگارش: سید عطا انزلی‌، قم:‌ مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)‌‌.
-   یزدان‏پناه‌، سید یداللّه‌‌. (1389)‌‌. حکمت اشراق‌ (گزارش‌‌‌، شرح و سنجش دستگاه فلسفی شهاب‏الدین سهروردی)‌‌. نگارش: مهدی علی‏پور‌، (2جلد)‌، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه‌‌. 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش‌های فلسفی -کلامی
دوره 20، شماره 3 - شماره پیاپی 77
مقالات
مهر 1397
صفحه 71-90

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار