مدلهای چند معنایی در تفسیر قرآن و کتاب مقدس

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشیارگروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

چکیده

یکی از دغدغه‌های مهم دین مداران و دین پژوهان، کشف معانی مقصود در متون دینی است. در مورد قرآن کریم و کتاب مقدس، دو کتابی که مورد توجه میلیارد‌ها نفر در گذشته و حال بوده و هست، بیشترین نظریه پردازی در ارتباط با شیوه‌های کشف معنا و مباحث زبان شناختی صورت گرفته است. اعتقاد به وحیانی بودن قرآن و کتاب مقدس سبب شده که بسیاری از مفسران در معناشناسی واژه‌ها، گزاره‌ها و حکایات،  به معانیی فراتر از معانیِ متداول در کاربردهای بشری بیاندیشند. وجود بیش از یک معنا برای واژه‌ها یا گزاره‌های متن، از مباحثی است که در مورد این متون مطرح شده است. در برخی از علوم زبان‌شناختی همچون علوم ادبی، منطق و اصول فقه نیز دربارة معنا و کیفیت استخراج معنا ازمتن و سایه‌های معناییِ متن و همچنین کاربرد لفظ در بیش از یک معنا مباحثی مطرح شده است.
در جوامع یهودی و مسیحی از زمانهای بسیار دور و بویژه در دوران موسوم به قرون وسطی، مدلهای گوناگون چند معنایی در تفسیر کتاب مقدس به کار گرفته ‌می‌شده است. در تفسیر قرآن کریم نیز از دیرباز در روایات منسوب به پیامبر، صحابه و اهل بیت موضوع چند معنایی به گونه‌های مختلفی، مانند «تفسیر و تأویل»، «ظاهر، باطن، حد و مطلع»، و «عبارات، اشارات، لطایف و حقایق» آمده است.
 در این مقاله ضمن اشاره به انواع مدل‌های چند معنایی در حوزه‌های مختلف از جمله منطق، اصول فقه، ادبیات، روایات و متون تفسیری، مدلهای چند معناییِ به کار برده شده را در تفسیر قرآن و کتاب مقدسِ یهودی- مسیحی مورد بررسی  و مقایسه قرار داده و به ارزیابی آنها پرداخته‌‌ایم.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Polysemic Models in the Interpretation of the Koran and the Bible

نویسنده [English]

  • Mohammad Kazem Shaker
چکیده [English]

n important concern of the devout as well as the scholars of religion has been the unveiling of the intended meanings of religious texts. As to the Koran and the Bible, since Christians and Muslims consider them as the revelatory word, many interpreters have sought some meanings beyond the literal meanings of single words, propositions, and narratives. So there have been utilized different polysemic models in interpreting the Bible from a long time ago, especially from the Middle Ages. Also, polysemy has been used in interpretation of the Koran through different devices such as esoteric exegesis, manifest meaning, inner meaning, final exoteric meaning, final non-manifest, announced expressions, allusions, subtle things and also truths. Presenting different types of polysemic models in the various domains including logic, literature, and interpretation, the essay is going to investigate into the polysemic models of interpreting the Koran and the Bible, to compare those models, and finally to deal with the evaluation of them.  

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bible
  • final exoteric meaning
  • final non-manifest
  • inner meaning
  • interpretation
  • Koran
  • manifest meaning
  • polysemy
  1. قرآن کریم (با ترجمه‌های آیت الله مکارم و فولادوند)
  2. کتاب مقدس (ترجمة تفسیری)
  3. آلوسى، محمود، 1417ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، دارالفکر، بیروت.
  4. آمدی، علی بن ابی علی، 1405ق، الاحکام فی اصول الاحکام، دار الکتب العلمیه، بیروت.
  5. آملى، سید حیدر، 1367ش، نصّ النصوص، انتشارات توس، چاپ دوم، تهران.
  6. آملى، سید حیدر، 1368ش، جامع الاسرار و منبع الانوار، شرکت انتشارات علمى و فرهنگى و انجمن ایران شناسى فرانسه، چاپ دوم.
  7. ابن حزم، على بن احمد بن سعید،  1405ق، الاحکام فی اصول الاحکام، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، بیروت..
  8. ابوزید، نصر حامد، 1381ش، معنای متن، ترجة مرتضی کریمی نیا، تهران، طرح نو.
  9. ابوزید، نصر حامد، 1381ش، نقد گفتمان دینی، ترجمه حسن یوسفی اشکوری و محمد جواهر کلام، تهران، یادآوران.
  10. احسائی، ابن ابی الجمهور، 1405ق، عوالی اللئالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه، تحقیق مجتبی عراقی، قم، مطبعه سید الشهداء.
  11. احمدى، بابک، 1372 ش، ساختار و تأویل متن، نشر مرکز، تهران.
  12. بحرانى،‌هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، مؤسسه‏ مطبوعاتى اسماعیلیان، قم، بى‏تا.
  13. بخارى، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، دار احیاء التراث العربی، بى تا.
  14. توماس، میشل، 1381ش، کلام مسیحی، ترجمة حسین توفیقی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
  15. حر عاملی، محمد بن حسن، 1412ق، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت.
  16. خرمشاهی، بهاء الدین،  1374ش، ذهن و زبان حافظ، تهران، معین.
  17. سیوطى، جلال‏الدین،  1414ق، الدرّالمنثور فی التفسیر المأثور، دارالفکر، بیروت.
  18. حیدری، سید علی نقی، 1364ش، اصول الاستنباط، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
  19. خراسانی، محمد کاظم، 1413ق، کفایه الاصول، قم، لقمان.
  20. زَغلُول، محمد سعید بن بسیونى، 1410ق، موسوعه اطراف الحدیث النبوی، عالم التراث، چاپ اول، بیروت.
  21. شمس العلمای گرگانی، محمد حسین، 1377ش، ابدع البدایع، به اهتمام حسین جعفری و با مقدمة دکتر جلیل تجلیل، تبریز، انتشارات احرار، چاپ اول.
  22. شمیسا، سیروش، 1372ش، نگاهی تازه به بدیع، تهران، انتشارات فردوس، چاپ پنجم.
  23. طباطبایی، محمد حسین،  1974، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
  24. طبرى، محمد بن جریر، 1408ق، جامع‏البیان عن تأویل‌ای القرآن، دارالکفر، بیروت.
  25. فیض کاشانى، مولى محسن،  الصافی فی تفسیر القرآن، دارالمرتضى، مشهد، بى‏تا.
  26. کزّازی، میر جلال الدین،  1373ش، زیباشناسی سخن پارسی، تهران، کتاب ماد (وابسته به نشر مرکز)، چاپ اول.
  27. کلینى، محمد بن یعقوب، 1413ق، الکافی، تحقیق محمد جواد الفقیه و یوسف بقاعى، دارالاضواء، چاپ اول، بیروت.
  28. متقى هندى، 1406ق، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، مؤسسه الرساله، بیروت.
  29. مجلسى، محمد باقر، 1403ق، بحارالانوار، دار احیاء التراث العربى، چاپ سوم، بیروت.
  30. مظفر، محمد رضا، 1412ق، المنطق، قم، انبشارات فیروزآبادی.
  31. وحیدیان کامیار، تقی، 1379ش، بدیع از دیدگاه زیبایی شناسی، تهران، انتشارات دوستان.
  32. هیثمى، نورالدین على بن ابى‏بکر، 1414ق، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، تحقیق عبداللّه‏ محمد الدّرویش، دارالفکر، بیروت.

مقالات

  1. رابینسون، نیل، زمستان 1384، عیسی در قرآن عیسای تاریخی و اسطورة تجسد، ترجمة محمد کاظم شاکر، هفت آسمان، شمارة 24، سال ششم.
  2. هارون یحیی،  1385ش، داستان حقیقی کابالا، ترجمة باران خردمند، نشریه موعود، سال دهم،  شماره 62.
  3. هارون یحیی، 1385ش، شوالیه‌های معبد، ترجمة باران خردمند، نشریه موعود، سال دهم،   شماره 61.

کتب و مقالات لاتین

  1. Bruns, Jerald L., 1992, "The mythical Hermeneutics of Al-Ghazali"Hermenutics: Ancient and Modern. New Haven and London: YaleUniversity Press.
  2. Grant, Robert & Tracy, David,  1984, A Short History of the Interpretation of the Bible، (SCM PRESS LTD، London).
  3. Hick، John H., (1990), philosophy of Religion, (fourth edition), New Jersy: Prentice-Hall، Inc. p56.
  4. Montagu, George T. 1997, Understanding the Bible: A Basic Introduction to Biblical Interpretation, S.M.  PAULIST PRESS New York، 1997.
  5. Raymond E. Brown, The Sensus Plenior of Sacred Scripture
  6. Sammons, Eric, Interpreting the Holy Bibl,، http://www.christendom awake.org/default.html
  7. Wolfson, Elliot R., Along the Path: Studies in Kabbalistic Myth، Symbolism، And Hermenutics

 

CAPTCHA Image