جبر و اختیار یکی از موضوعات مهم کلامی است که از دیرزمان بادیدگاه های گوناگون مورد توجه بوده است و هر یک از پیروان عقاید مختلف با دیدگاه خاص خود به این موضوع پرداخته‌اند. یکی از دیدگاه های معروف در این مسأله دیدگاه عرفا است که در میراث ادبی – عرفانی بازتاب گسترده ای دارد. مولوی به عنوان یکی از نظریه‌پردازان این موضوع در مثنوی معنوی با شیوة خاص خود، داستان و ضرب المثل که شیوة قرآنی است، به طرح آن پرداخته است. در این مقاله با اشاره به پیشینه مباحث کلامی و تأثیر آن در فرهنگ و اندیشة ایرانیان، به بررسی دیدگاه عارفانة مولانا پرداخته شده است. وی با طرح مسائلی همچون سبب و مسبب، سبب سازی و سبب سوزی، رابطة جبر و توکل، جبر خاصه و حدود اختیار انسان، افکار و اندیشه هایش را بیان کرده است. او در عین اینکه قدرت فائقه و جباریت حق را نشانة عجز وزاری انسان و نهایتاً جبر می‌داند، با بیان پشیمانی و شرم آدمی از اعمالش او را دارای اختیار و انجام عمل آگاهانه معرفی می‌کند.
ompulsion and choice are one of the significant issues of theology; and from a long time ago, it has been paid attention to with different viewpoints; each of the followers of the different beliefs has dealt with this issue according to his own specific idea. One of the famous viewpoints in this regard is that of the mystics, which has a widespread reflection in the literal-mystical heritage. Mowlavi, as one of the theoreticians of this issue, deals with it in Mathnavi Ma’navi through anecdotes and proverbs, which is the Quranic method. In this article, the background of the theological discussions and its effect on the Iranian’s culture and thoughts, as well as on Mowlavi’s mystical viewpoints, are investigated.
He poses such issues as cause and signification, providing causes and removing them, the relationship between compulsion and trust to show that Allah’s specific compulsion is the sign of man’s weakness and finally of the compulsion. With reference to the man’s regret and shame for what he has done, he also introduces man as a creature with a conscious choice.
ابتدای صفحه