هرمنوتیک به مثابه روش تحقیق در علوم دینی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

 
هدف از نگارش این مقاله طرح صحیح یک سؤال و ارائه‌ی پاسخی درخور و ممکن به آن ‌است.
سؤال این است: آیا هرمنوتیک می‌تواند به عنوان روش در علوم دینی در نظر گرفته شود و مورد استفاده قرار گیرد یا خیر؟
از نظر نگارنده، این سؤال در بادی نظر سؤال روشنی نیست. به همین دلیل در مرتبه‌ی نخست باید به روشن نمودن خود سؤال پرداخت. این کار با تشریح مفردات اصلی سؤال و تنظیم و تشریح مجدد آن پی گرفته شده است. در مرتبه بعد مؤلف به طبقه‌بندی دیدگاه‌ها و رویکردهای گوناگونی که در پاسخ به این سؤال در میان اصحاب هرمنیوتیک وجود دارد پرداخته و نهایتاً به تشریح نظریه‌ی مختار خود. آن چه در نظریه‌ی مختار حایز اهمیت است و مورد توجه و تأکید قرار گرفته امکانِ چنین تلقی و استفاده‌ای است، نه لزوماً فعلیت و تحقق تمام عیار آن.به طور مشخص این نوشته مدعی است که:«نظریات هرمنوتیکی استعداد این را دارند که به عنوان قواعد روشی در علوم دینی، آن هم در مقام داوری و قضاوت (Context of Justitfication ) مورد استفاده و بهره‌برداری قرار گیرند نه فقط در مقام شکار و گردآوری اطلاعات (Context of Discovery). و البته این استعداد هنوز به فعلیت کامل تبدیل نشده است.

تازه های تحقیق

نتیجه

یکی از تقسیمات صفات، تقسیم آن به حقیقی و اضافی است. صفات اضافی در ذات موصوف استقرار ندارند و اتصاف واجب به آن صفات، جایز است.

صفات حقیقی بر دو دسته‌اند: حقیقی محض و حقیقی ذات اضافه. هر دو قسم در ذات موصوف استقرار دارند. برخی از صفات حقیقی محض، چنانند که اگر بخواهند تبدیل به ضد خود شوند،‌ موصوف معدوم می‌شود، مانند حیات. و برخی دیگر چنین نیستند مانند سفیدی و سیاهی. این‌گونه صفات بر خداوند روا نیست، ولی قسم اول – مانند حیات – رواست.

صفات حقیقی مضاف بر دو قسمند؛ چرا که یا به تغییر اضافه و طرف اضافه تغییر می‌کنند یا تغییر نمی‌کنند. اولی مانند علم و دومی مانند قدرت. قدرت به مقدور بستگی ندارد، ولی علم به معلوم بستگی دارد و لذا با تغییر اضافه و طرف اضافه تغییر می‌کند. این دو قسم، در مقابل یکدیگر قرار دارند.

بنابراین، ذات واجب‌الوجود، به صفات حقیقی محضی که با تغییر آنها موضوع تغییر نمی‌کند و صفات حقیقی مضافی که با تغییر اضافه و طرف اضافه تغییر می‌کند، متصف نمی‌شود.

آیا لازمة این سخن، سلب علم از واجب است؟ پاسخ این است که خیر. علم واجب در حکمت سینوی به جزئیات تعلّق نمی‌گیرد. مع ذلک، ابن‌سینا منکر علم واجب به جزئیات نیست.

هرچند ابن‌سینا و صدرالمتألهین – برخلاف متکلمان اسلامی – هر دو از ذات حق بر صفاتش استدلال کرده‌اند،‌ ولی راهی که دومی پیموده، بر مبنای اصالت وجود است و راهی که اولی پیموده، بر آن مبنا نیست. بدین جهت است که در حکمت سینوی علم تفصیلی حق در مرتبة ذات،‌ لاینحل مانده، ولی در حکمت صدرایی حل شده و پاسخ دقیق خود را یافته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Hermeneutics as Methodology of Research in Religious Sciences

نویسنده [English]

  • Jahangir Mas’oudi
چکیده [English]

The present paper is going to deal with the question whether Hermeneutics can be considered and used as a methodology in religious knowledge. Since the question seems ambiguous in the first look, the author first of all proceeds to make it clear by explaining the main single words. Then, the paper classifies different approaches taken by Hermeneutists to the question. And finally, he describes his selected opinion. In particular, the article claims that hermeneutical theory can be used as methodology in religious sciences both in the context of justification and the context of discovery. It should be emphasized that such possibility has not fully put in practice yet.

کلیدواژه‌ها [English]

  • interpretation
  • methods
  • religious epistemology
  • Hermeneutics
  • text

مراجع

  1.  

    1. برت، ادوین آرتور. مبادی مابعدالطبیعی علوم نوین، ترجمه عبدالکریم سروش، چاپ اول، تهران، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، 1369.
    2. بلیکی، نورمن، طراحی پژوهش‌های اجتماعی، ترجمه حسن چاوشیان، چاپ اول، تهران، نشرنی، 1384.
    3. پوپر، کارل. حدسها و ابطالها، ترجمه احمد آرام، تهران، سهامی انتشار، 1363.
    4. جمعی از نویسندگان.علم‏شناسی فلسفی گفتارهایی در فلسفه علوم تجربی، ترجمه عبدالکریم سروش، چاپ اول، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1372.
    5. چالمرز،آلن فرانسیس. چیستی علم درآمدی بر مکاتب علم‏شناسی فلسفی، ترجمه سعید زیباکلام، چاپ اول، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1374.
    6. خرمشاهی، بهاءالدین. پوزیتیویسم منطقی، چاپ دوم، تهران، انتشارات علمی وفرهنگی، 1378.
    7. رایشنباخ، هانس. پیدایش فلسفة علم، ترجمه موسی اکرمی، چاپ اول، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1371.
    8. رفیع‌پور، فرامرز. کندوکاوها و پنداشته‌ها: مقدمه‌ای بر روش‌های شناخت جامعه و تحقیقات اجتماعی. چاپ پنجم، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1372.
    9. سروش، عبدالکریم. درسهایی در فلسفه علم‌الاجتماع،(روش تفسیر در علوم اجتماعی) چاپ چهارم، تهران، نشر نی، 1384.
    10. __________  ، علم‌شناسی فلسفی: گفتارهایی در فلسفه علوم تجربی. چاپ اول، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی پژوهشگاه، 1372.
    11. کاپالدی، نیکلاس، فلسفة علم، ترجمه علی حقی، چاپ اول، تهران، سروش، 1377.
    12. گیلیس،‌ دونالد، فلسفه علم در قرن بیستم، چهار موضوع اصلی. ترجمه حسن میانداری، چاپ اول، تهران ـ قم، سمت وطه، 1381.
    13. واعظی، احمد، درآمدی بر هرمنوتیک، چاپ اول، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1380.
    14. واینسهایمر، جوئل، هرمنوتیک فلسفی و نظریه ادبی، ترجمه مسعود علیا، چاپ اول، تهران، انتشارات ققنوس، 1381.
      1. Bleicher, Josef. Contemporary Hermeneutics, U.K, Routledge & Kegan Paul Ltd., 1980.
      2. Bontekoe, Ronald, Dimensions of the Hermeneutics Circle, U.S.A, Humanities Press International, Inc., 1969.
      3. Craib, Edward (Ed.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, U.S.A, and Canada, Routledge, 1998
      4. Dostal, Robert J., The Cambridge Companion to Gadamer, New York, CambridgeUniversity Press, 2002.
      5. Gadamer, Hans-Georg, Philosophical Hermeneutics, YaleUniversity Press, 1976
      6. Gadamer, Hans-Georg, Truth and Method, U.K, Sheed and Ward Ltd., 1975.
      7. Grondin, Jean, Introduction to Philosophical Hermeneutics, Joel Weinsheimer (Tr.), U.S.A, YaleUniversity Press, 1992.
      8. Hatfield. Gary (1998), Scientific Method, In Rautledge Encyclopedia of philosophy, (Vol.8, pp 576_581).
      9. Mantzavinos. C, Nataralistic Hermeneutics, cambridge and…, CambridgeUniversity press, 2005.
      10. Ormiston, Gayle L.and Schrift, Alan D. (Ed.), The Hermeneutics Tradition from Ast to Riccour, U.S.A, State University of New York Press, 1990.
      11. Palmer, Richard E., Hermeneutics: Interpretation Theory in Schleirmacher, Dilthey, Heidegger and Gadamer, U.S.A, Northwestern University Press, 1987.
      12. Schliermacher, Friedrich, Hermeneutics and Criticism and Other Writings, Andrew Bowile (Ed.) (Tr.), U.K, CambridgeUniversity Press, 1998.
      13. Wright, Kathleen (Ed.), Festivals of Interpretation, Albany, N.Y, StateUniversity of York Press, 1990. New
      14. Electronic refrence formats recommended by wikipedia Encyclopedia, (2007, march, 27) From: http: //en.wikipedia.org/wiki/method.
      15. Hahn, Lewis Edwin (Ed.), The Philosophy of Hans-Georg Gadamer, U.S.A, Open Court Publishers Company, 1997.
      16. Weinsheimer, Joel. Gadamer’s Hermeneutics,  New Hoven, Yale University Press, 1985.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش‌های فلسفی -کلامی
دوره 8، 3-4 - شماره پیاپی 31
خرداد 1386
صفحه 25-58

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار