عقل‌گرایی و کارکردهای آن در تحوّل اندیشۀ دینی از منظر قرآن

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث.

چکیده

عقل‌گرایی در قرآن به عنوان روشی کارآمد، مؤثر و مترقی در کشف پدیده‌های متنوع مورد نیاز بشر در ادوار گوناگون تاریخی با ویژگی فرازمانی و فرابخشی مورد تأیید و استفادۀ شیفتگان کشف حقایق دینی از صدر اسلام تا کنون واقع شده و کارکردهای آن در ابعاد مختلف سبب تحوّل در اندیشۀ دینی شده است. این مقاله در پاسخ‌گویی به پرسش چیستی عقل‌گرایی و کارکرد آن در قرآن و نقش آن در تحوّل اندیشۀ دینی، مهم‌ترین کارکردهای آن (از جمله تحوّل در اندیشۀ اجتماعی، احیا و اصلاح معرفت دینی، تحولات مهم فکری، تحوّل در نظام سیاسی اسلام و ...) را تبیین کرده، با بیان دیدگاه‌های اندیشمندان دینی، این نوع کارکردها را با اتکا به مبانی عقلی، قرآنی و تاریخی اثبات می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Rationalism and its functions in the Evolution of Religious Thought from the Quranic Perspective

نویسندگان [English]

  • Mohammad Taqi Diyari Bidgoli 1
  • Sayyid Jamaluddin Mirmohammadi 2
چکیده [English]

Rationalism in the Qur'an is regarded as an efficient and advanced method used by those who are interested in finding religious realities from the outset of Islam until now in order to discover various needful phenomena in different times and its various functions caused religious thought to be promoted. Investigating the nature of rationalism and its function in the Qur'an and its role in the evolution of religious thought, this article has explained its most important functions (evolution in social thought, revival of religious knowledge and its improvement, profound intellectual developments, evolution in the political system of Islam). Then by marking the viewpoints of religious thinkers, it proves these functions based on rational, Quranic, and historical basis.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reason
  • rationalism
  • rational interpretation
  • the method of rational interpretation
  • functions of rational interpretation
  • Religious Knowledge

مراجع

  1.  

    1. قرآن کریم.
    2. آل جعفر، مسلم عبدالله، 1405، اثر التطور الفکری فی التفسیر، بیروت، مؤسسه الرساله.
    3. ابن تیمیه، تقی‌الدین، 1385، مقدمه فی اصول التفسیر، قاهره، مطبعه السلفیه.
    4. ابن خلدون، عبد الرحمن، 1366، مقدمه ابن خلدون، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
    5. ابن کثیر، ابو الفداء اسماعیل، 1407، تفسیر القرآن العظیم، مصر، دار احیاء الکتب العربیه، ج1.
    6. ------- ، 1413، البدایه و النهایه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج1.
    7. ایازی، محمد‌علی، 1373، المفسرون حیاتهم و منهجهم، انتشارات ارشاد اسلامی.
    8. البهى، محمد، 1991، الفکر الاسلامى الحدیث وصلته بالاستعمار الغربى، الطبعة السابعة، دارالفکر.
    9. جعفریان، رسول، 1369، مروری بر زمینه‌های فکری التقاط جدید در ایران، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
    10. ------- ، 1378، ولایت فقیه، فقاهت و عدالت، قم، اسراء.
    11. خامنه‌ای، سید علی، 1374، طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، تهران، فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    12. خدوری، مجید، 1366، گرایش­های سیاسی در جهان عرب، عبدالرحمن عالم، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، چاپ اول.
    13. خرمشاهی، بهاء‌الدین، 1364، تفسیر و تفاسیر جدید، تهران، انتشارات کیهان.
    14. دیاری، محمدتقی، 1379، پژوهشی در باب اسرائیلیات در تفاسیر قرآن، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
    15. رشید رضا، محمد، 1413، تفسیر القرآن الحکیم (المنار)، بیروت، دار المعرفه، ج1.
    16. ------- ، 1931، تاریخ الاستاذ محمدعبده، قاهره.
    17. الرومی، فهد بن عبد الرحمن بن سلیمان، 1407الف، اتجاهات التفسیر فی القرن الرابع عشر، عربستان سعودی، الطبعة الاولی.
    18. ------- ، 1407ب، منهج المدرسه العقلیه الحدیثه فی التفسیر، بیروت، مؤسسة الرسالة، الطبعة الثالثه.
    19. ------- ، 1413، بحوث فی اصول التفسیر و مناهجه، ریاض، مکتبة النبویه.
    20. سید قطب، 1411، فی ظلال القرآن، بیروت، دار احیاء التراث، ج 3 و 4.
    21. شحاته، محمود، 1394، القرآن و التفسیر، بی‌جا، الاهیئه المصریه العامه.
    22. شرقاوی، عفت محمد، 1979، الفکر الدینى فى مواجهه العصر، دراسه تحلیلیه لاتجاهات التفسیر فى العصر الحدیث، بیروت، دارالعوده، الطبعة الاولی.
    23. شریف، محمد ابراهیم، 1402، اتجاهات التجدید فی تفسیر القرآن الکریم، قاهره، دار التراث.
    24. صدرالدین شیرازی، محمد، 1363، تفسیر سوره واقعه، جواهری، تهران، انتشارات مولی.
    25. ------- ، 1371، مفاتیح الغیب، دوم، ترجمه، محمد خواجوی، تهران، انتشارات مولا، چاپ دوم.
    26. طباطبایی، سید محمدحسین، 1361، قرآن در اسلام، قم، انتشارات اسلامی.
    27. ------- ، 1363، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه دار العلم، ج3 و 4 و 9.
    28. ------- ، 1363، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: محمدباقر موسوى همدانى، کانون انتشارات محمدى، ج4 و 20 و 24.
    29. طبرسی، فضل بن حسن، 1365، مجمع‌البیان، تهران، انتشارات ناصرخسرو، ج1و8.
    30. عسکری، سید مرتضی، 1416، معالم المدرستین، قم، کلبة اصول الدین، ج2.
    31. عنایت، حمید، 1350، اسلام و سوسیالیسم در مصر و سه گفتار دیگر، تهران، انتشارات موج.
    32. ------- ، 1365، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، بهاءالدین خرمشاهی، تهران، خوارزمی.
    33. ------- ، 1369، شش گفتار درباره­ دین و جامعه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    34. گلدتسیهر، اجنتس، 1374، مذاهب التفسیر الاسلامی، قاهره.
    35. مجلسی، محمدباقر، بی‌تا، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ج90.
    36. محمود قاسم، 2009، جمال الدین الافغانی: حیاته و فلسفته، قاهره، انتشارات مخیمر.
    37. مدرسی، مرتضی، 1353، سید جمال‌الدین اسد‌آبادی و اندیشه‌های او، تهران، بی‌جا.
    38. مطهری، مرتضی، 1375، مقالات فلسفی، قم، انتشارات صدرا.
    39. ------- ، 1377، احیای فکر دینی: ده گفتار، قم، صدرا.
    40. ------- ، 1377، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ج1.
    41. ------- ، بی‏تا، مقدمه‏ای بر جهان‌بینی اسلامی، قم، انتشارات صدرا.
    42. موسوی خمینی، روح‌الله، 1378، تفسیر سوره حمد، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام.
    43. ------- ، 1385، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، ج1 و 4 و 21.
    44. ------- ، 1390، کتاب البیع، قم، اسماعیلیان.
    45. ------- ، بی‌تا، کشف‌الاسرار، قم، آزادی.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار