بررسی براهین عقلی عصمت امام از دیدگاه سید مرتضی و قاضی عبدالجبار

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 طلبه سطح چهار حوزۀ علمیه قم

2 استادیار دانشگاه معارف اسلامی،

چکیده

 
از براهین عقلی عصمت امامت می‌توان به برهان امتناع تسلسل ائمه، وجوب حفظ شریعت و وجوب پیروی امام اشاره کرد که علمای مذهب امامیه به آن استدلال کرده‌اند. از طرف دیگر، دیگر مذاهب اسلامی همچون معتزلیان، اعتبار چندانی برای عصمت قائل نیستند و سعی کرده‌اند به براهین عصمت امام از جمله سه برهان مذکور اشکال وارد کنند. این مقاله پس از بیان کلیات و معرفی مختصر دو کتاب المغنی و الشافی و تعریف عصمت، سه برهان عقلی مذکور را از نگاه دو دانشمند امامی و معتزلی (سید مرتضی و قاضی عبدالجبار) مورد تبیین و بررسی قرار می‌دهد که در طی این مسیر روشن خواهد شد که اشکالات قاضی نمی‌توانند نافی براهین مزبور باشند؛ چراکه در برهان امتناع تسلسل تکیۀ علمای امامیه بر خطاکار بودن امت است نه مسئلۀ اقامۀ حدود، در برهان حفظ شریعت نیز جایگزین‌های پیشنهادی قاضی عبدالجبار نمی‌تواند جانشین مناسبی برای حفظ شریعت باشد و در برهان پیروی از امام، عدم پیروی از امام در موارد خطای او، درواقع تقلیل جایگاه امامت به حساب می‌آید. با این وجود، برخی پاسخ‌های سید مرتضی نیز به تکمیل و توضیح بیشتری نیاز دارد.
 

تازه های تحقیق

 

در این مقاله به سه برهان عقلی عصمت امام پرداخته شد و نتایج زیر حاصل آمد:

1. هر سه برهان امتناع تسلسل، حفظ شریعت و وجوب پیروی امام از براهین محکم به شمار می‌روند و اشکالات قاضی عبدالجبار به آن‌ها وارد نیست.

2. قاضی عبدالجبار در بحث امتناع تسلسل به مسئلۀ اقامۀ حدود اتکا کرد درحالی‌که امامیه (همان‌گونه که سید مرتضی پاسخ گفت) برای این برهان به مسئلۀ خطاکار بودن امت و نیاز ایشان به امام برای رسیدن به هدایت اتکا می‌کنند نه اقامۀ حدود.

3. قاضی عبدالجبار در بحث حفظ شریعت سعی کرد جایگزین‌هایی برای حفظ شریعت بیابد تا ضرورت عصمت امام را دفع کند، اما همان‌گونه که سید مرتضی پاسخ گفت، راه‌های مذکور نمی‌توانند جایگزین‌های مناسبی برای عصمت محسوب شوند.

4. از نظر قاضی عبدالجبار پیروی از امام در همۀ شریعت لازم نیست؛ پس مأمومین می‌توانند در موارد عصیان امام از وی پیروی نکنند، اما چنین سخنی مخالف حقیقت و مفهوم امامت است. ضمن اینکه پیروان، همیشه انحراف امام را نمی‌توانند تشخیص دهند.

5. براهین مذکور در کتب متأخرین به عناوین نام برده شده معروف شده و در کتب پیشینیان از جمله «المغنی» و «الشافی» چنین عنوان‌گذاری صورت نگرفته است؛ لذا در برهانی که به امتناع تسلسل معروف است، باید توجه داشت که (همانگونه که سید مرتضی نیز اشاره کرده است) نقطۀ اتکاء این برهان، وجوب لطف امام است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Survey of Rational Arguments for Imam's Infallibility from the Viewpoints of Sayyed Murtazā and Qāzi 'Abduljabbār

نویسندگان [English]

  • Aliasghar Hadidi 1
  • Mohammadreza Emaminiya 2
1 Level four Seminarian, Seminary
2 Assistant Professor, Islamic Sciences University
چکیده [English]

Among lots of rational arguments for Imam's infallibility one can pick up impossibility of progression of Imams; incumbency of preservation of Sharī'a; and incumbency of conformity with Imam –for which Imami scholars have always argued enthusiastically. On the other hand, other Islamic denominations including Mu'tazila do appropriately not valorize the infallibility, and have strived to object to the arguments for Imam's infallibility such as the abovementioned ones. Having put forward a sketch of and an introduction to the two books, namely al-Mughnī and al-Shāfī, along with a definition of infallibility, this article will explain and illustrate the aforementioned rational arguments from the viewpoints of the two scholars. Alongside this argumentative route, it will be clarified that Qāzī's objections cannot undermine the arguments because, while dealing with the argument for impossibility of progression, the main emphasis of Imami scholars has been placed upon people's fallibility not upon the problem of punishments accomplishment (Iqāmat al-hudūd). Furthermore, in the argument for preservation of Sharī'a, Qāzī's proposed alternatives cannot be sufficient in order to preserve Sharī'a, and in the argument for incumbency of Imam's conformity, one's failure to follow Imam can be justifiably interpreted as undervaluing Imamate. Nonetheless, some of Sayyed Murtazā's responses stay in need of further illustrations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam's Infallibility
  • Sayyed Murtazā
  • Qāzi 'Abduljabbār
  • Impossibility of Progression
  • Incumbency of Conformity
  • Preservation of Sharī'a
 
- قرآن کریم. ترجمه آیت الله مکارم شیرازی.
- ابن بدر الدین، حسین. (1422 ق). ینابیع النصیحه فی العقائد الصحیحه. چاپ دوم.صنعاء: مکتبة البدر.
- ابن حنبل، احمد بن محمد. (بی‌تا). مسند احمد. بیروت: دار الصادر.
- ابن مرتضى، احمد بن یحیى. (بی‌تا). طبقات المعتزله. بیروت: دار المکتبه الحیاه.
- ابن منظور، محمد بن مکرم.‏ (1414 ق). لسان العرب. ج 6. تصحیح جمال ‌الدین ‏میردامادی. بیروت‏: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
- ابن میثم بحرانى، کمال الدین میثم بن علی. (1406 ق). قواعد المرام فی علم الکلام. چاپ دوم. قم: مکتبه آیه الله المرعشی النجفی.
- آقابزرگ تهرانی، محمد حسن. (1403 ق). الذریعه الی تصانیف الشیعه. چاپ دوم. بیروت: دارالاضواء.
- بلاذری، أحمد بن یحیى بن جابر. (1417 ق). أنساب الأشراف. ج 10. چاپ اول. تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی. بیروت. دار الفکر.
- ترمذی، محمد بن عیسی. (1403 ق). سنن ترمذی. تحقیق عبدالوهاب عبد اللطیف. بیروت: دارالفکر.
- تفتازانی‏، سعد الدین. (1407 ق). شرح العقائد النسفیه. تحقیق دکتر حجازی سقا. چاپ اول. قاهره‏. مکتبه الکلیات الأزهریه.
- تفتازانی‏، سعد الدین.  (1409 ق). شرح المقاصد. تحقیق دکتر عبد الرحمن عمیره.‏چاپ اول. قم: الشریف الرضی‏.‏
- جرجانی، میر سید شریف. (1325 ق). شرح المواقف. تصحیح بدر الدین نعسانی. چاپ اول. ‏قم:‏ الشریف الرضی. ‏
- حلی (علامه حلی)، حسن بن یوسف بن المطهر. (1363). أنوار الملکوت فی شرح الیاقوت. چاپ دوم. قم‏: الشریف الرضی. ‏
- حلی (علامه حلی)، حسن بن یوسف بن المطهر. (1413 ق). کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد. تعلیقه: حسن حسن زاده آملی. چاپ چهارم. قم: مؤسسه النشر الإسلامی‏.
- حلی (علامه حلی)، حسن بن یوسف بن المطهر. (1982).‏ نهج الحق و کشف الصدق. چاپ اول. بیروت: دار الکتاب اللبنانی. ‏
- حمّصی رازى، سدید الدّین. (1412 ق).  المنقذ من التقلید. ج. 2. چاپ اول. قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
- سدآبادی،‏ عبیدالله بن عبد الله. (1414 ق). المقنع فی الإمامه. چاپ اول. قم: مؤسسه النشر الإسلامی‏.
- سید مرتضی (علم الهدی)، علی بن الحسین. (1387 ق). جمل العلم و العمل. نجف اشرف. مطبعه الآداب.
- سید مرتضی (علم الهدی)، علی بن الحسین.(1411 ق). الذخیره فی علم الکلام‏، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
- سید مرتضی (علم الهدی)، علی بن الحسین.(1410 ق). الشافی فی الإمامه، تهران: مؤسسة الصادق 7، ج. 1-3.
- سید مرتضی (علم الهدی)، علی بن الحسین.(1405 ق). رسائل الشریف المرتضی، قم: دار القرآن الکریم، ج.1-3.
- سید مرتضی (علم الهدی)، علی بن الحسین. (1250 ق). تنزیه الأنبیاء، قم: الشریف الرضی.
- شهارى صنعانى، على بن عبد الله بن قاسم. (1423 ق). بلوغ الأرب و کنوز الذهب فی معرفه المذهب، ج.  ۱، چاپ اول. عمان: مؤسسة الإمام زید بن علی.
- صدوق (ابن بابویه)، محمد بن على. (1385). علل الشرائع. ج.۱. قم: کتاب فروشى داورى.
- طوسى (خواجه نصیر الدین)، محمد بن محمد. (1407 ق). تجرید الاعتقاد. چاپ اول. قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
- طوسى (خواجه نصیر الدین)، محمد بن محمد. (1405 ق). تلخیص المحصل المعروف بنقد المحصل‏. چاپ دوم. بیروت: دار الأضواء.
- طوسى (شیخ طوسی)، محمد بن حسن. (1406 ق). الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد. ج. ۱. چاپ دوم. بیروت: دار الأضواء.
- محقق حلی، جعفر بن حسن. (1414 ق). المسلک فی أصول الدین و الرساله الماتعیه. ‏تحقیق رضا استادی. چاپ اول. مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
- مفید (شیخ مفید)، محمد بن محمد بن النعمان العکبری البغدادی. (1413 ق). اوائل المقالات فی مذاهب و المختارات. چاپ اول.قم‏: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله سیوری حلی. (1422 ق). اللوامع الإلهیة فی المباحث الکلامیة. تحقیق شهید قاضی طباطبائی. چاپ دوم.‏ قم‏: دفتر تبلیغات اسلامی.
- فراهیدى، خلیل بن أحمد. (1409 ق).‏‏‏ کتاب العین، ج. ۱. چاپ دوم. قم: نشر هجرت.
- فیومى، أحمد بن محمد .(1414 ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر،ج. ۲، چاپ دوم. قم: ‏مؤسسة دار الهجرة.
CAPTCHA Image