دانشگاه قم
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
2538-2500
11
2
2010
02
20
نفوس فلکی در جهانشناخت سینایی و همانندی آنها با نفوس بشری
5
34
FA
انشالله
رحمتی
دانشیار دانشگاه آزاد اسلامیتهران مرکزی
10.22091/pfk.2009.169
نفوس فلکی، به منزلة موجودات مجرّدی که (برخلاف عقول) در فعل و تأثیرشان نیاز به جسم دارند، در فلسفه ابنسینا مورد بحث قرار گرفته اند؛ اهمیت بحث دربارة این وجودها، فقط به دلیل جایگاهشان در فلکیات قدیم نیست. میتوان گفت قبول این نفوس از سوی ابنسینا و انکارشان از سوی ابنرشد، تأثیر اساسی در سیر و سرنوشت فلسفه در جهان اسلام و در جهان غرب داشته است. در این نوشتار ضمنِ نشان دادن جایگاه این نفوس در جهانشناخت ابنسینا، برهانِ ابنسینا بر اثبات آنها، مورد بحث قرار گرفته است. سپس نشان داده ایم که چگونه در اثر اعتقاد ابنسینا به نفوس فلکی، راه او از راه فیلسوفان مشائی جدا میشود و او گام در مسیر حکمت مشرقی مینهد. در حقیقت نظریه ابنسینا درباره نفوس فلکی یکی از خاستگاه های حکمت مشرقی اوست. و در نهایت همانندی میان نفوس فلکی و نفوس بشری مورد بحث قرار گرفته است. در اینجا نوعی "دور هرمنوتیکی" برقرار میگردد، به این معنا که راه شناخت نفوس فلکی برای ما انسانها، "خودشناسی" یا تأمل در نفس بشری خویش است، و در عین حال با شناخت نفوس فلکی، خودشناسی ما نیز متحول میشود.
عقل,نفس فلکی,جسم فلک,حکمت مشرقی,نفوس بشری,دور هرمنوتیکی
https://pfk.qom.ac.ir/article_169.html
https://pfk.qom.ac.ir/article_169_653eaeac60e17e82d56978209e452e96.pdf
دانشگاه قم
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
2538-2500
11
2
2010
02
20
ساحت دینی در اندیشه مارتین هایدگر
35
55
FA
قربان
علمی
دانشیار دانشگاه تهران
10.22091/pfk.2009.170
پرسش از "ساحت دینی" در اندیشه هایدگر از ماندگارترین پرسشهایی است که به رابطه میان دین، الاهیات و فلسفه در زندگی و اندیشه وی میپردازد. بحث های هایدگر راجع به ایدهها و شخصیتهای دینی و همچنین اشارات خود او راجع به اهمیت این ایدهها و شخصیتها در شکلگیری پروژه فلسفی وی، بیانگر نقش دین به طور کلی، و الاهیات مسیحی، به نحو خاص، در اندیشه و زندگی اوست. هرچند تفکر هایدگر سرچشمههای متعددی دارد، اما الاهیات مسیحی و عرفان تأثیری پایدار بر آن داشته است. مبنای هایدگر در تحلیل وجود، با مبنای متفکران مسیحی مانند آوگوستین، اکهارت، لوتر، و کیرکگور مشترک است. هایدگر با استفاده از روش پدیدارشناسی به بررسی زندگی اصیل پرداخته و معتقد است این زندگی در یک روش دینی قابل تجربه است و چنین تجربهای را میتوان در مسیحیت اولیه یافت. اگرچه تجربه دینی تنها تجربه مورد علاقه او نیست؛ با این حال، او دین را یک امکانِ اساسیِ زندگی انسانی و کاملاً متفاوت با فلسفه میداند.
هر چند هایدگر از اظهارنظر صریح در باره حقیقت خداوند سکوت کرده و هستی را با تلقی دینی و مابعدالطبیعی ازخدا یکی نمیشمارد، اما اوصافی از هستی ارائه میدهد که معمولاً برای خدا به کار رفته است. بسیاری از سخنانی که هایدگر درباره هستی میگوید یادآور الاهیات سلبی است. دیدگاه او را میتوان کوششی برای پروردن ایمان در دنیای معاصر، خارج از اشکال سنتی اعتقاد، به شمار آورد.
ساحت دینی,الاهیات,اندیشه,فلسفه,هستی
https://pfk.qom.ac.ir/article_170.html
https://pfk.qom.ac.ir/article_170_f8b3297bdcccbe32fba0bf85a21a3625.pdf
دانشگاه قم
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
2538-2500
11
2
2010
02
20
نسبیتگرایی اخلاقی: نماها و مبناها
56
77
FA
محمد علی
شمالی
دانشیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)
10.22091/pfk.2009.171
بحث پیرامون نسبیّتگرایی و مطلقگرایی اخلاقی یکی از مهمترین و دیرپاترین عناوین تأمّلات فلسفی در اخلاق بوده است. البته نتایج این بحث به اخلاق منحصر نمیشود. موضعی که هر شخص درمورد نسبیّت یا عدم نسبیّت ارزشها و معیارهای عمده اخلاقی اتّخاذ میکند، بر دیدگاهها، مواضع و موقعیت قانونی و اجتماعی وی تأثیر میگذارد. در این مقاله، پس از ایضاح مفاهیم مرتبط، به بازشناسی هر یک از انواع نسبیتگرایی اخلاقی میپردازیم، و در انتها، دلایل عمده ارائه شده برای هر یک را مطرح ساخته و مورد ارزیابی قرار میدهیم.
نسبییتگرایی اخلاقی,نسبییتگرایی توصیفی,نسبییتگرایی فرااخلاقی,نسبییتگرایی هنجاری,مطلقگرایی اخلاقی,اصول اخلاقی
https://pfk.qom.ac.ir/article_171.html
https://pfk.qom.ac.ir/article_171_7eed41349b405eaa2e7c6886e23ecb0f.pdf
دانشگاه قم
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
2538-2500
11
2
2010
02
20
نقـد عقل عربی ـ اسلامی در دیدگاه جابری و ارکون
78
102
FA
جهانگیر
مسعودی
0000-0002-6753-0693
عضو هیئت علمیدانشگاه فردوسی مشهد
ja_masoodi@yahoo.com
هوشنگ
استادی
. مدیر گروه مطالعات و پژوهشهای ادبی و هنری
10.22091/pfk.2009.172
نوع برخورد و عکسالعمل اندیشمندان عرب در برابر روشنگری و مدرنیته، تعیینکننده دستگاه نواندیشی آنان است. رویکرد اقبالی برخی از این اندیشمندان به اندیشه روشنگری و روشنفکری غربی، با گرایش به ارزشهای مدنی و ویژگیهای فکری و فلسفی تمدن اروپایی آغاز شد. سپس این رویکرد با گرایش به مطالعات جدید علوم انسانی مانند ساختارگرایی، زبانشناسی، هرمنوتیک، معناشناسی و انسانشناسی، توسط گروهی از روشنفکران برجسته و معاصر عرب همچون محمد عابد الجابری و محمد ارکون به گستره نقد عقل عربی- اسلامی، یا همان نقد اندیشههای سنتی اسلامیگام نهاد. نوشتار حاضر بر آن است تا با توضیح مقدمات فکری این دو اندیشمند، هم به مقوله بنیادین نقد عقل عربی- اسلامیدر اندیشه متفکران یادشده بپردازد و هم دستگاه نواندیشی آن دو را بازگو و مقایسه کند.
روشنگری,نواندیشی,رویکردهای معاصر,نقد عقل عربی- اسلامی
https://pfk.qom.ac.ir/article_172.html
https://pfk.qom.ac.ir/article_172_25f96e725cc5fc50f9e82d5799040944.pdf
دانشگاه قم
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
2538-2500
11
2
2010
02
20
کارکرد گرایی و ارسطو
103
120
FA
سید ابراهیم
موسوی
استادیار فلسفه، عضو هیئت علمی دانشگاه مفید
10.22091/pfk.2009.173
مقاله پیشرو، بررسی نظریه کارکردگرایی در فلسفه ذهن معاصر و مقایسه آن با دیدگاه کارکردگرایانه ارسطوست. از آنجایی که واژه کارکرد ((ergon در فلسفه ارسطو از اهمیت ویژهای برخوردار است، گاهی او را پیشگام این نظریه معرفی میکنند. از این رو، میزان ارتباط این دو نظریه و تشابه آنها جای تأمل و دقت فراوان دارد. در این نوشتار مشخص خواهد شد که تقریرهای مختلف از نظریه کارکردگرایی جدید ظاهراً با رأی ارسطو منطبق نیست. اما میتوان نظر او را یکی از نگرشها در کارکردگرایی دانست. گرچه نظریه ماده و صورت ارسطو و تأکید وی بر ذات در مقایسه با دیدگاههای جدید چندان مقبول نیست، اما نگرش کارکردگرایانه وی در خصوص نسبت نفس و بدن اهمیت زیادی دارد.
کارکردگرایی,فلسفه ذهن,کمال,نفس,ماشین
https://pfk.qom.ac.ir/article_173.html
https://pfk.qom.ac.ir/article_173_bf4717667c339bce956ba5ce0380a41c.pdf
دانشگاه قم
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
2538-2500
11
2
2010
02
20
نظریه ختم ولایت از منظر سید جلالالدین آشتیانی
121
155
FA
اسحاق
آسوده
دانشجوی دکترای فلسفه دین و مسائل کلامیجدید دانشگاه آزاد اسلامیواحد علوم و تحقیقات اصفهان.
ea7049@gmail.com
10.22091/pfk.2009.174
ولایت حقیقتی کلی و صفتی الهی است که در تمامیمراتب عالم سریان دارد و به اعتبارات مختلف تقسیم میشود و بر مبنای همین اعتبارات متعدد دارای ختم و خاتم میشود، که غفلت از آن اعتبارات باعث بروز ابهامها و تشویشهای فراوانی در فهم و تفسیر کلام ابنعربی و پیروان او میشود.
سید جمالالدین آشتیانی در ساماندهی و تنقیح نظریه ختم ولایت، ایضاح کلام ابنعربی و گرهگشایی از آن نقشی ارزنده دارد. وی با تسلط در مبانی حکمت و عرفان اسلامی، ضمن حفظ روحیه ولایتمداری و حریت علمیخود، کوشید چالشیترین مبحث مکتب ابنعربی را به گونهای تقریر و تبیین کند که تعارض آن با مبانی تشیع به حداقل ممکن برسد. وی ضمن نقد صریح آراء ابنعربی، برآن است تا متشابهات کلام محییالدین را به محکماتش ارجاع دهد و اثبات نماید که ختم ولایت پس از نبی مکرم اسلام (ص) در مشکات فروزان حضرت امیرالمؤمنین (ع) رتبتاً و در وجود حضرت مهدی (عج) زماناً متجلی است.
در این مقاله میکوشیم پس از تعریف و تقسیمبندی مفهوم ولایت بر مبنای آثار آشتیانی، مصادیق ختم ولایت را بررسی کرده و نگرش وی در خصوص ولایت علوی، مهدوی و عیسوی را تبیین کنیم وتأثیر لحاظ نمودن اعتبارات در رفع تشویش از کلام ابنعربی را، در حد امکان نشان دهیم.
ولایت,ختم ولایت,خاتم الاولیاء,آشتیانی,ابنعربی
https://pfk.qom.ac.ir/article_174.html
https://pfk.qom.ac.ir/article_174_74639f0159bc9566216ea874663ab6e7.pdf
دانشگاه قم
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
2538-2500
11
2
2010
02
20
بررسی و نقد دیدگاه جودیث جارویس تامسون در دفاع از سقط جنین
156
178
FA
مجید
ملا یوسفی
استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامیدانشگاه بین المللی امام خمینی
10.22091/pfk.2009.175
امروزه در مباحث اخلاقی راجع به سقط جنین سه دیدگاه کلی وجود دارد: مخالفت با سقط جنین جز در شرایط اضطراری؛ موافقت مطلق، و سوم، دیدگاه میانه یا موافقت مشروط. یکی از رهیافتهای مهم در میان مدافعان مطلق یا مشروط سقط جنین، رهیافت مبتنی بر حق زن بر بدن خود است. در این رهیافت مهمترین و تأثیرگذارترین استدلال از آن جودیث تامسون، در مقاله معروف "دفاع از سقط جنین" است. تامسون در اثبات مدعای خویش مبنی بر اینکه دست کم در برخی موارد، مثل تجاوز به عنف، سقط جنین از حیث اخلاقی جایز است به ارائه استدلال مستقلی نمیپردازد، بلکه با استفاده از حق مادر بر تن خود، به تضعیف استدلال طرفداران مخالفت مطلق با سقط جنین میپردازد. یکی از مهمترین نقدهای صورت گرفته بر استدلال تامسون از آن فرانسیس بکویث است. اشکالات مطرح شده از سوی بکویث ذیل سه عنوان کلی حقوقی، ایدئولوژیکی، و فلسفی آمده است. موضوع مقاله پیش رو، بررسی و نقد استدلال تامسون و نقدهای وارد شده بر آن خصوصاً نقدهای فلسفی مطرحشده از سوی بکویث است.
جودیث جارویس تامسون,سقط جنین,فرانسیس,بکویث,مدافعان حیات,مدافعان انتخاب
https://pfk.qom.ac.ir/article_175.html
https://pfk.qom.ac.ir/article_175_96f276e5ca955643c7c14183c2f998e9.pdf
دانشگاه قم
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
2538-2500
11
2
2010
02
20
عقل و محدویت قلمرو آن در آثار ملاصدرا
179
202
FA
شهابالدین
وحیدی مهرجردی
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب
10.22091/pfk.2009.180
یکی از <em>مباحث</em> مهم در تاریخ کلام و فلسفه در فرهنگ اسلامیو غرب این بوده که آیا عقل قادر به پاسخگویی به تمام مسائل و معارف بشری است یا نه؟
ملاصدرا میراثدار حکمت مشاء و اشراق، و عرفان اسلامی، و بنیانگذار حکمت متعالیه عقل را سلاح قدرتمندی برای باز کردن گرههای بسیاری از مجهولات معرفت بشری و الهی میداند. اما از محددیت آن نیز غافل نبوده است. هر چند بیشتر محققان بر این باورند که ملاصدرا عقل و ایمان را مکمل یکدیگر میداند، ولی نگارنده با توجه به آثار وی همچون <em>اسفار</em>، <em>مفاتیح الغیب</em>، <em>شرح اصول کافی</em>، <em>شواهد الربوبیه</em>، <em>رسالۀ سه اصل</em> و... معتقد است ملاصدرا در مسائل مختلف از جمله نفس، اسماء و صفات خدا، اسرار و رموز جهان هستی، حقایق عالم هستی، معاد جسمانی و... قائل به محدودیت عقل است. در این جستار میکوشیم به این موارد بپردازیم.
ملاصدرا,عقل,عقل عملی,عقل نظری,محدودیت قلمرو عقل
https://pfk.qom.ac.ir/article_180.html
https://pfk.qom.ac.ir/article_180_7c9d3e483bc1e73927bb7c2b68b4a0d0.pdf
دانشگاه قم
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
2538-2500
11
2
2010
02
20
بررسی و نقد نظریه تکثر فهم پیامبران
203
224
FA
محمّدحسن
موحدی ساوجی
عضو هیات علمیپژوهشی دانشگاه مفید
10.22091/pfk.2009.181
تکثر فهم پیامبران، از جمله دلایلی است که عدهاى از طرفداران نظریۀ پلورالیسم حقانىِ ادیان براى تقویت دیدگاه خود بیان میکنند. آنان فرضیۀ خود را از دو منظر تفسیر کردهاند. نخست اینکه پیامبران با قابلیتها و حالات ویژۀ خود، هر یک از نظرگاه ویژۀ خود به حقیقت واحد نگریسته و دریافتهاى متفاوت خود را به شکل دین به پیروان خود عرضه کردهاند؛ و دوم اینکه تجلیات و ظهورات خداوند بر پیامبران گوناگون بوده و علتی براى پیدایش ادیان مختلف شده است. این عده در بیان فرضیۀ خود، به آیاتى از قرآن کریم نیز استناد کردهاند.
نوشتار حاضر بر آن است تا نظریۀ فوق را، از هر دو منظر، عمدتاً با نگاهى دروندینى و با تکیه بر آیات قرآن، بررسى کند.
وحى,پیامبر,دین,قرآن,پلورالیسم حقانی
https://pfk.qom.ac.ir/article_181.html
https://pfk.qom.ac.ir/article_181_7234b4d1eb12e770e2c31fe104e5650f.pdf
دانشگاه قم
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
2538-2500
11
2
2010
02
20
جایگاه هایدگر در اندیشة نئوپراگماتیستی ریچارد رورتی
225
240
FA
محمد
اصغری
0000-0003-3874-4702
عضو هیأت علمیگروه فلسفه دانشگاه تبریز
asghari2007@gmail.com
10.22091/pfk.2009.182
این مقاله، پژوهشی تحلیلی دربارة جایگاه هایدگر و اندیشة اگزیستانسیالیستی او در فلسفة ریچارد رورتی است و هدف این مقاله نشان دادن تأثیر مستقیم و غیرمستقیم تفکر هایدگر بر شکلگیری اندیشه نئوپراگماتیستی رورتی خواهد بود. رورتی در عین حال که برخی آراء هایدگر، به ویژه هایدگر متقدم را نقد میکند و او را همچنان اسیر و گرفتار در سنت متافیزیکی غرب میداند، کتمان نمیکند که از او تأثیرپذیرفته است. در این مقاله میکوشیم برخی از این تأثیرپذیریها را در کنار انتقادات رورتی بر هایدگر مطرح کنیم.
<em> </em>
سنت متافیزیکی غرب,پراگماتیسم,افلاطونگرایی و هایدگر
https://pfk.qom.ac.ir/article_182.html
https://pfk.qom.ac.ir/article_182_ea3de83b59fc8f47a961ed3f79166eb4.pdf
دانشگاه قم
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
2538-2500
11
2
2010
02
20
بررسى و تطبیق بحث زمان درفلسفه سنت آوگوستین و صدرالمتألهین
241
256
FA
احمد
عابدی
عضو هیأت علمى دانشگاه قم
karimiir.iran@yah00.com
مهدی
منفرد
دانشجوى دوره دکترى فلسفه از دانشگاه آزاد اسلامى واحد علوم و تحقیقات تهران
m.monfared@email.com
10.22091/pfk.2009.183
این مقاله به بحث تطبیقى زمان از دیدگاه سنت آوگوستین و صدرالمتألهین پرداخته است. آوگوستین زمان را یک واقعیت خارجى و عینى لحاظ نکرده، بلکه آن را یک امر ذهنى میداند که البته بیارتباط با امور عینى نیست و در ارتباط با تغییر و حرکت، و حوادثى که در گذشته و آینده رخ میدهد، تفسیر میشود. صدرالمتألهین بر اساس مبانى حکمت متعالیه و خصوصاً دیدگاه خاص خود در حرکت جوهرى و اصالت وجود و تقدّم وجود بر ماهیت، زمان را بُعد چهارم ماده دانسته، و آن را علامت و نحوه وجود سیّال و نوشونده تلقى کرده است. به عبارت دیگر، وى زمان را عَرَض تحلیلى لحاظ کرده که عقل میتواند آن را از نحوه وجود اجسام و موجودات مادّى انتزاع کند.
صدرالمتألهین,آوگوستین,زمان,حرکت,تغییر,عَرَض تحلیلى,حرکت جوهرى,امتداد,ذهن,خاطره,انتظار
https://pfk.qom.ac.ir/article_183.html
https://pfk.qom.ac.ir/article_183_b4b25e326582c4e3f4cd1ae4bb2974cb.pdf
دانشگاه قم
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
2538-2500
11
2
2010
02
20
کارکردهای عقل نظری و عملی از نگاه ابنسینا
257
273
FA
محمد
شیبانی
عضو هیأت علمیدانشگاه تربیت معلم سبزوار
10.22091/pfk.2009.184
انسان به عنوان اشرف مخلوقات دارای نفس ناطقه است و نفس ناطقه انسان دارای دو قوّه عالمه و عامله است. قوّه عالمه عقل نظری نامیده میشود که ناظر به رابطه نفس و عقل فعّال است و قوّه عامله عقل عملی نامیده میشود که ناظر به رابطه نفس و بدن است. اما در بین فیلسوفان اسلامیتعبیر و تفسیر واحدی راجع به عقل نظری و عملی وجود ندارد. در این نوشتار ابتدا میکوشیم که واژه عقل را از منظر معناشناسی بررسی کنیم و با اشاره به دیدگاههای مختلف فلسفی راجع به این دو قوّه، نگرش ابنسینا در خصوص مراتب عقل نظری و عملی و کارکردهای هر یک بررسی کنیم.
عقل,عقل نظری,عقل عملی,نفس ناطقه,ابنسینا
https://pfk.qom.ac.ir/article_184.html
https://pfk.qom.ac.ir/article_184_465215b0ae250753f2abcc14365bb19e.pdf