2024-03-29T13:36:43Z
https://pfk.qom.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=59
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
1735-9791
1391
13
3
تبیین در علوم طبیعی بر اساس دو رویکرد صورتگرا
منصور
نصیری
مسایل فراوانی در خصوص تبیین در علوم طبیعی قابل بحث است که مهمترین آنها عبارت است از: بیان تعریفی از تبیین و تقسیم و ترسیم رویکردها در ارائه مدل تبیین علمی. در این مقاله، ضمن ارائه تعریفی از تبیین، به بررسی رویکردهای مطرح درباره تبیین خواهیم پرداخت. فیلسوفان علم، هنگام بحث از تبیین چندان توجهی به تقسیمبندی کلی دیدگاههای مطرح شده در تبیین نمیکنند؛ اما همانطور که با بررسی این دیدگاهها روشن میشود، به نظر میرسد در بررسی این دیدگاهها، تقسیمبندی و فهرست کردن آنها کمک شایانی به فهم بهتر این مباحث میکند؛ از این رو، در اینجا با توجه به همین نکته، دیدگاههای مطرح شده درباره تبیین را به طور کلی در دو دسته صورتگرا و غیر صورتگرا گنجاندهایم. دو دیدگاه از دیدگاههای مطرح در رویکرد صورتگرا در این مقاله بررسی خواهد شد.
تبیین
رویکرد صورتگرا
پوپر
همپل
سمن
تبیین علّی
تبیین غایی
2012
05
21
5
32
https://pfk.qom.ac.ir/article_90_ca97af8db814f6992727e534659dc2ec.pdf
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
1735-9791
1391
13
3
معرفتشناسی حقوقی و اخلاقی از دیدگاه دانشمندان مسلمان
احمد
دیلمی
حق و تکلیف، ممنوع و مجاز، و خوب و بد مهمترین مفاهیمیاند که در فلسفۀ ارزش و به ویژه در فلسفۀ حقوق و اخلاق محور گفتوگو قرار میگیرند. یکی از عمدهترین جنبههای بحث از آنها جنبۀ معرفتشناسانه است. پرسش اصلی در این پژوهش ناظر به منشأ گزارههای حقوقی و اخلاقی است. آیا این گزارهها ملاک صدقِ واقعی و خارجیِ مستقیم دارند؛ یا منشأ مستقیم آنها چیزی جز تصمیم، جعل و صلاحدید صاحبان تصمیم و قرارداد نیست؟ طبیعتگرایان حقوقی و اخلاقی با قرائتهای مختلف احتمال نخست را برگزیدهاند؛ و قراردادگرایان در پی اثبات احتمال دوم برآمدهاند. در این نوشتار، با این پیشفرض که جعل و انشاء در حوزه حکمت عملی از جنس ایجاد اعتباری قلمداد میشود، نظریۀ قرارداد عقلایی قابل دفاعتر و انتقادات وارد بر آن قابل پاسخ دانسته شده است.
معرفتشناسی حقوقی
معرفتشناسی اخلاقی
طبیعتگرایی
قراردادگرایی
ابزارهای معرفت
معرفت دینی
2012
05
21
33
58
https://pfk.qom.ac.ir/article_91_b07bd41994be7892949dcb55bca02e2e.pdf
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
1735-9791
1391
13
3
سایۀ وحدت وجود بر تفسیر بیانالسعادة
محمد کاظم
شاکر
علی
غفا ر زاده
وحدت وجود از مهمترین و محوریترین مدعاهای هستیشناختی عارفان به شمار میرود. برخی از مفسّران تفسیرِ عرفانی و صوفیانه، از طرفداران جدّی این اندیشه بوده و بدین جهت آن را از حوزه عرفان وارد تفسیر قرآن کردند. البتّه تفاسیری که در پهنه عرفان و تصوف سامان گرفت، در ابتدا به صورت ساده و زاهدانه و به معنای درونیِ بعضی از آیات قرآن میپرداخت. فکر اصلی صوفیان کشتن آرزوهای نفس و انانیّت و کشاندن او به فناء فی الله و عشق الاهی بوده و در تفاسیر آنان جانبداری از اندیشه وحدت وجود یافت نمیشود. سپس به جای معانیِ ابتدایی درونی و وعظآمیزِ مبتنی بر ذوق و حال، معانی فلسفی و عرفانی جسارتآمیز مطرح شد. سرانجام اندیشه عشق الاهی و فناء فی الله به اندیشه وحدت وجود منتهی گردید و در قرن هفتم این اندیشه از سوی ابنعربی وارد تفسیر شد و پس از وی، به جای تفاسیر عرفانی ساده و زاهدانه دوره تأویلات نظری مبتنی بر وحدت وجود آغاز شد و بر تفاسیر عرفانی سایه افکند و سیطره یافت. این اندیشه از سوی پیروان وی رواج یافت. سلطان علیشاه گنابادی، نویسنده تفسیر بیان السعاده فی مقامات العباده، از مدافعان سرسخت اندیشه وحدت وجود است که در مراحل و مواضع مختلف از وحدت وجود سخن به میان آورده و به استناد سخنان ابنعربی و ملاصدرا به تبیین آن پرداخته است و افراطیتر از دیگر مفسّران عرفانی، دست به تأویل تطبیقی آیات بر اساس این اندیشه زده است. نگارنده، در این پژوهش، افزون بر بررسی پیشینه وحدت وجود، معناشناسی آن و چگونگی راهیابی وحدت وجود در تفاسیر عرفانی، سیطره اندیشه وحدت وجود بر تفسیر بیان السعاده و تأویلات تطبیقی آیات قرآن بر وحدت وجود را نشان داده و به نقد و ارزیابی آن پرداخته است.
وحدت وجود
وحدت شهود
گنابادی
بیان السعادة
تفاسیر عرفانی
تأویل و تطبیق
2012
05
21
59
84
https://pfk.qom.ac.ir/article_92_e752e812cd5a543480a5d3e39bd9de43.pdf
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
1735-9791
1391
13
3
نقش فلسفۀ علم در برنامۀ پژوهشی تکامل
هادی
صمدی
این مقاله پس از اشارهای کوتاه به تأثیرات فلسفه در شکلگیری نظریۀ تکاملِ داروین، به ارتباط فیلسوفان زیستشناسی و زیستشناسان تکاملگرا در عصر حاضر میپردازد. نقش فیلسوف علم در متن جریانات علم، و بنابراین، نقش فیلسوف زیستشناسی در برنامۀ پژوهشی تکامل بیش از ایضاح مفاهیم و تعاریف، و پرده برداشتن از پیشفرضهای پنهان است و شامل معرفی همارزهای روششناختی نظریههای متافیزیکی به دانشمندان و به عبارت دیگر، ارائۀ آموزههایی روششناختی بر اساس پیشفرضهای متافیزیکی نیز هست. فیلسوفان زیستشناسی همچنین میتوانند از رهگذر پیشنهاد مسایل، در جریان نقادی روشی (و نه محتوایی) به دانشمندان کمک کنند.
زیستشناسی
فلسفه
متافیزیک
تکامل
مرزگذاری
پوپر
2012
05
21
85
102
https://pfk.qom.ac.ir/article_93_fe2a6736c3d2776cfbd5942f80227720.pdf
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
1735-9791
1391
13
3
فیلسوف- پیامبر به عنوان زمامدار آرمانی در اندیشه سیاسی ایران میانه
دال
سِونگ یو
اگر بخواهیم مهمترین وجه مشخصه اندیشه سیاسی ایرانی را در سدههای میانه شناسایی کنیم باید به نظریه زمامداری رجوع کنیم. نظریه زمامداری محور اندیشه سیاسی ایران در سدههای میانه است، چنانکه زمامدار آرمانی، به نوبه خود، محور نظریه زمامداری است. این نوشته میخواهد با نگاهی تحلیلی به نظریه زمامداری آرمانی مهمترین مشخصههای زمامداری را در اندیشه سیاسی ایران شناسایی و معرفی کند. فرضیه اصلی این نوشته آن است که فیلسوف - پیامبر نقطه ثقل اندیشه سیاسی ایران در دوره یاد شده است. این نوشته بر آن است که با جستوجو در اندیشههای نمایندگان اصلی جریانهای فکری در ایران میانه، کسانی چون فارابی، ابنسینا، سهروردی و ملاصدرا، زمامدار مورد نظر آنها را جستوجو کرده و چهره اصلی آنها را بازسازی کند. به نظر نگارنده، چهره اصلی زمامدار در نوشتههای این نمایندگان اصلی تفکر ایرانی فیلسوف - پیامبر است. یعنی کسی است که خصوصیات شاه آرمانی ایرانی، فیلسوف افلاطونی، پیامبر اسلامی و امام شیعی را در خود جمع دارد. نگارنده کوشیده است با بازسازی چهره زمامدار آرمانی در جریانهای اصلی تفکر ایرانی در عین حال محور مشترک این جریانهای فکری را شناسایی و معرفی کند.
فلسفه سیاسی
حکمت الاهی
حکمت اشراق
پیامبرشناسی
معادشناسی
حکمت متعالیه
عقل فعال
حرکت جوهری
2012
05
21
123
140
https://pfk.qom.ac.ir/article_94_9ac0f3c34ea2ea0da8d14605daa2c3d6.pdf
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
1735-9791
1391
13
3
نسبیتگرایی در فلسفه ملاصدرا
سید علی
علم الهدی
این مقاله با بررسی معانی مختلفی ذات و ماهیت در تفکر فیلسوفان مسلمان و با بررسی مبانی مهم فلسفه ملاصدرا ثابت میکند که ذات و ماهیت در این فلسفه رد میشود و امری قراردادی و اعتباری خواهد بود. لذا این تفکر در بحث از نحوه تحقق کلیات دیدگاهی نومینالیستی دارد و از همینرو به لحاظ معرفتشناختی تفکری نسبیتگراست و شناخت واقعیت را امری نسبی میداند. در این فلسفه، امکان شناخت ضروری و مطلق واقعیت وجود ندارد و از نظر روششناختی نیز این فلسفه نمیتواند تفکری عقلگرایانه باشد، بلکه در شناخت باید روشهایی مانند تجربه یا شهود را معتبر بداند.
کلی طبیعی
ذات
ماهیت
ذاتگرایی
اسمگرایی
2012
05
21
141
166
https://pfk.qom.ac.ir/article_95_d0e734b5417aa2ab2de7d0ed41541c85.pdf
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
1735-9791
1391
13
3
جوهر در نظر لاک
محمد
حکاک
یکی از مفاهیم اساسی فلسفه و از مسایل جاودان آن مفهوم و مسئله جوهر است. جوهر خواه از لحاظ معرفتشناختی و خواه از لحاظ وجودشناختی اهمیت اساسی در فلسفه دارد و غالب فیلسوفان بدان پرداختهاند. جان لاک، مؤسس فلسفۀ تجربی انگلستان، نیز در کتاب تحقیق در فهم بشر در خصوص جوهر و نحوۀ حصول آن در ذهن بحث کرده و از آن رهگذر به وجود خارجی آن قائل شده است. در نظر او، تصور جوهر حاصل یک فرض و یک استنباط معقول است: و آن اینکه کیفیات نمیتوانند قائم به خود باشند. نزد لاک، ما از جوهر تصوری جز تصور یک زیرنهاد که اعراض بر آن استوارند نداریم. جوهر حاصل هیچ تجربهای نیست، خواه احساس و خواه مراقبه و دروننگری. بنابراین، باید گفت لاک در اعتقاد به تصور جوهر از مبنای اصالت تجربه عدول کرده است، همچنانکه در اعتقاد به وجود خارجی آن. زیرا وی نه به تصور مقدم بر تجربه عقیده دارد و نه به تصدیق مقدم بر تجربه. در این مقاله، با ارائۀ مبنایی تجربی برای جوهر، اعتقاد به تصور آن مستلزم عدول از اصالت تجربه محسوب نشده، اگرچه لاک، خود متفطن به این مبنا نبوده است. اما، البته، اعتقاد به وجود خارجی جوهر که بر پایۀ یک اصل عقلی مقدم بر تجربه است، مستلزم دست کشیدن از این مبنای اصالت تجربه که هیچ اصل مقدم بر تجربهای وجود ندارد، قلمداد شده است. حاصل آنکه بر مبنای اصالت تجربهای که لاک عرضه میکند میتوان به تصور جوهر قائل شد اما به وجود خارجی آن نه.
جوهر
لاک
اصالت تجربه
احساس
مراقبه
2012
05
21
167
180
https://pfk.qom.ac.ir/article_96_bba86cee42502c382139022f2c594114.pdf
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
1735-9791
1391
13
3
تبیین نظری محبت و دوستی در اندیشه اخلاقی ابنمسکویه
فروزان
مصطفی منتقمی
«محبت و دوستی» یکی از مهمترین مقولههای اخلاقی و فلسفی است. «محبت» در اندیشه اخلاقی ابنمسکویه عنوان عامی برای بیان استعداد ذاتی بشر جهت ارتباط و همبستگی است. دوستی، رنگ اجتماعی دارد و از فروعات عدالت و برتر از آن شمرده میشود. بهترین معیار در ارزیابی از عالیترین شکل افعال است. در ایجاد انواع و مراتب این فضیلت بین افراد عواملی مثل لذت، نفع و خیر دخالت دارند که عامل واقعی آن خیر است. از برترین مرتبه محبت با عنوان عشق یاد شده که مخصوص خداوند و حاصل افاضه و القاء الاهی است. اما برای رسیدن به آن مرتبه نباید دست از تمرین و تلاش در کسب فضایل اخلاقی برداشت. نمیتوان بدون معرفت به محبت نائل شد و شرط صحت معرفت، تهذیب اخلاق و پاکی از هوای نفس است. محبت الاهی، شریعت و وجود اسوهها در رشد فضایل اخلاقی و بهبود روابط اجتماعی نقش بسزایی دارند.
فضیلت
محبت
دوستی
عشق
معرفت
ابنمسکویه
2012
05
21
181
204
https://pfk.qom.ac.ir/article_98_e3e73ecc386ffeb1658aaa0508388519.pdf
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
1735-9791
1391
13
3
نقد و بررسی وجود ذهنی از دیدگاه فخر رازی
محمدجواد
پاشایی
محمد
ذبیحی
ماهیت و واقعنمایی وجود ذهنی یکی از مهمترین مباحث فلسفی و معرفتشناختی بهشمار میآید که رویکردهای مختلفی در این مقوله رقم خورده است. در این میان، برخی قول به شبح و عدهای، قول به تطابق را پذیرفتهاند و کسانی که دو دیدگاه را برنمیتابند، رابطه اضافه بین عالم و معلوم را برتافتهاند. فخرالدین رازی از آن دستهای است که قول اضافه را اختیار کرده و در کتابهای مختلف خود بهگونهای مضطرب، نظر خود را بیان کرده است. علت انتخاب نظریه فخر رازی از میان اقوال موجود در وجود ذهنی و داوری در خصوص آن، پیشآهنگی آن شخصیت در این بحث، از سویی، و جایگاه ویژه او در میان فلاسفه، از سوی دیگر است. به گواه تاریخ، رازی نخستین فیلسوفی است که از وجود ذهنی، با عنوانی مستقل در آثار خود یاد کرد و این مسئله را تحت همین عنوان وارد حلقه مباحث فلسفی نمود. اگرچه برخی وی را در زمره منکران وجود ذهنی دانستهاند، اما این پژوهش نشان میدهد که رازی از مثبتین وجود ذهنی بوده است.
رازی
وجود ذهنی
اضافه
شبح محاکی
شبح غیر محاکی
تطابق ماهوی
2012
05
21
205
228
https://pfk.qom.ac.ir/article_102_5d5dfd152787cbec423bb0e8b8873ffa.pdf
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
1735-9791
1391
13
3
مفهوم ایمان کاتولیک با تکیه بر آرای آوگوستین و توماس آکوئیناس
احمد رضا
مفتاح
مفهوم ایمان کاتولیکی را برخی از سنخ معرفت و به عبارتی ایمان گزارهای دانستهاند و برخی آن را فراتر از معرفت و غیر گزارهای دانستهاند. آوگوستین به عنوان طرفدار ایمان غیر گزارهای در دوره نخست زندگیاش ایمان را نوعی معرفت دانسته، و ایمان و فهم را لازم و ملزوم یکدیگر میداند، اما در نهایت به عقل حصولی بیاعتنا میشود و ایمان را امری باطنی و مبتنی بر فیض و موهبت الاهی میداند. توماس آکوئیناس به عنوان طرفدار ایمان گزارهای، ایمان را از سنخ معرفت میداند، اما باید توجه داشت که رویکرد وی صرفاً فلسفی نیست و بر عناصر غیر معرفتی همچون امید و محبت و نیز موهبتی بودن ایمان تأکید میکند.
ایمان
معرفت
فهم
فیض
اراده
2012
05
21
229
249
https://pfk.qom.ac.ir/article_104_7e49e2ca1b56ca0f04b6e980cbfc4968.pdf
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
1735-9791
1391
13
3
بررسى حجّیت روایات آحاد در مسایل اعتقادی
مهدی
عزیزیان
یکی از منابع اثبات آموزههای دینی، روایات است. روایات متواتر و روایات آحاد محفوف به قرائن قطعی در حوزههای فقه، علم کلام، تفسیر قرآن، تاریخ و مانند آن مورد بهرهبرداری قرار میگیرند. گرچه روایات آحاد معتبر ظنّی، دستمایه فقها برای استخراج احکام فقهی هستند؛ اما آیا از روایات آحاد معتبر ظنّی میتوان در موضوعات غیرفقهی از جمله مسایل اعتقادی استفاده کرد یا خیر؟ این نوشتار با بررسی آراء و اقوال اندیشمندانی که در این باره اظهار نظر کردهاند و با بهرهگیری از روش کتابخانهای، با هدف ارائه پاسخی درخور به پرسش فوق سامان یافته است. برخی یافتههای این پژوهش عبارتاند از: حفظ مرزبندی بین اخبار متواتر، روایات آحاد قطعی و ظنّی، حیثیت صدور و دلالت روایات و نیز شیوه استنتاج در مباحث عقلی و نقلی.
حجّیت
خبر واحد
خبر متواتر
روایات آحاد
اثر شرعی و فقهی
مسایل اعتقادی
اصول فقه
2012
05
21
251
271
https://pfk.qom.ac.ir/article_106_7511dfbaf589d15056b59f5e452f924f.pdf