2024-03-29T04:04:17Z
https://pfk.qom.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=85
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
1735-9791
1394
16
4
راهبرد اصلی در حل معمای واقع گرایی اخلاقی درابن سینا
جهانگیر
مسعودی
مباحث مربوط به فلسفۀ اخلاق در آثار فیلسوفان مسلمان، از جمله ابن سینا نه بصورت مستقل بلکه به نحو پراکنده و بمناسبت سایر موضوعات و مباحث مطرح شده اند. همین پراکندگی و عدم انسجام موضوعی گاه زمینۀ سوء فهمها و سوء تعبیرهایی را فراهم آورده و حتی موجب ادعاهایی خلاف واقع در مورد دیدگاههای اخلاقی این فلاسفه گردیده است. از جمله وجود عباراتی در کتب مختلف ابنسینا و ملاصدرا که متضمن این مطلب است که قضایای اخلاقی از سنخ مشهورات میباشند، موجب شده بسیاری از بزرگان ادعا کنند، از نقطه نظر اخلاقیِ ابنسینا ، گزارههای اخلاقی دارای هویتی اجتماعی و اجماعی بوده و واقعیتی بیش از توافق انسانها بر آنها ندارند.. مسلماً چنین ادعایی محذوراتی چون قراردادگرایی و حتی نسبیگرایی اخلاقی را در پی خواهد داشت که از ساحت تفکر این دو فیلسوف بسیار دور است. در این مقاله ضمن بیان عباراتی که متضمن چنین ادعایی هستند، نویسنده میکوشد که ضمن رفع و دفع این سوءفهم و ادعای نادرست، به راهبردی جامع در زمینۀ تفکیک ساحات مختلف اخلاقی از یکدیگر دست یابد که در موارد مشابه نیز از وقوع مغالطات و سوءتعبیرها جلوگیری نماید. و در پایان نیز با به کار بردن راهکار پیشنهادی به بازخوانی عبارات منقول ازابن سینا پرداخته و نشان میدهد که نمیتوان از این عبارات برداشتی مبنی بر ناواقعگرایی اخلاقی و قراردادگرایی نمود.
ابنسینا
واقعگرایی اخلاقی
ناواقعگرایی اخلاقی
قرادادگرایی اخلاقی
ساحات بحث اخلاقی
2015
08
23
7
24
https://pfk.qom.ac.ir/article_540_70283948941fa0a4aa07d13b2ae902dc.pdf
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
1735-9791
1394
16
4
فلسفه تطبیقی چیست؟
مهدی
منفرد
فلسفه تطبیقی، بررسی آراء فلاسفه در یک یا چند موضوع فلسفی و یا میان مکتبهای گوناگون فلسفی نیست. در بیشتر این مکتوبات، به بررسی و تبیین تشابهات و تخالفات و یا اشتراکات و تفاوتهای موضوع مورد بحث، منتهی میشود.به طور کلی، شرایط یک تحقیق تطبیقی، سه چیز است: اولاً؛ تطبیق باید میان دو فلسفهای صورت گیرد که از حیث مبادی، متفاوت باشند. ثانیاً؛ باید زبان همزبانی دو طرف تطبیق را یافت تا به مبادی آنها رسید. ثالثاً؛ پس از فهم مبانی و مبادی آنها، مقصد آن را دریافت. بنابراین فلسفه تطبیقی، تاریخ فلسفه نیست که در آن مختصر تمام آرای فلاسفه را نقل و احیاناً با هم قیاس کنند؛ اگر پژوهنده به آغاز و مبادی فلسفهها نرود، تطبیق او ظاهری است. پس فلسفه تطبیقی به معنی تطبیق یک فلسفه در تمامیت آن بر یک فلسفهی دیگر و حتی بر تاریخ فلسفه است؛ از اینرو، فلسفه تطبیقی، با هم سخنی و همزبانی میان فلاسفه و فلسفههای آنان، امکان تحقق مییابد.
فلسفه تطبیقی
همزبانی
همسخنی
مبادی
مقصد
2015
08
23
25
42
https://pfk.qom.ac.ir/article_541_d8509c881baab7c239af38ca7de64da5.pdf
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
1735-9791
1394
16
4
خیر و شر از دیدگاه مولوی در مثنوی معنوی
اصغر
آقائی
عباس
ایزدپناه
مسئله شرور یکی از بارزترین موضوعاتی است که بسیاری از منکران خداوند آن را چالشی جدی در برابر خداباوران می دانند و مدعی هستند در برابر این پرسش که با وجود خدای مهربان و قادر مطلق، چرا چنین شروری وجود دارد یا باید داشته باشد؟ نمی توان پاسخ شایسته ای نهاد و این دلیل محکمی بر ضعف مدعای خداباوران مبنی بر رحمت و قدرت مطلق خدا می باشد و نتیجه آن نفی وجود خداوند است. این مقاله پس از اشاره ای کوتاه به پاسخهای داده شده به این مسئله، روشن می سازد در کنار عدمی انگاشتن شرور، عده ای با ذکر فوایدی چون تعالی بخشی روح انسان و پیشرفت جامعه بشری؛ سعی دارند تا نظریه مشهور پیرامون مسئله شرور یعنی نظریه نسبیت را روشنتر نمایند. مولوی با بیانهای مختلفی به اثبات نسبیت شرور پرداخته است و آن را لازمه حیات دنیوی بشر میداند. بدون شرور نه تنها بسیاری از امور در پرده ابهام باقی میماند، بلکه بسیاری از فضائل و هنرهای بشری نیز بروزی نمییافت. از سویی دیگر او معتقد است به هیچ عنوان نمیتوان شری مطلق در جهان یافت و معتقد است میان خود شرور نیز نسبیت برقرار است.
مولوی
مثنوی معنوی
خیر و شر
مسئله شرور
نسبیت شرور
2015
08
23
43
70
https://pfk.qom.ac.ir/article_542_707a7335d44e9b4ea142b3a37a9b30bb.pdf
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
1735-9791
1394
16
4
امکان استعدادی و نسبت آن با امکان ذاتی (از حکمت سینوی تا حکمت صدرایی)
محسن
ایزدی
ابنسینا با استفاده از قاعدهی «کل حادث زمانی مسبوق بقوة و مادة تحملها»، وجود ماده و قوه (امکان استعدادی) را اثبات کرده است. فیلسوفان و متکلمان بعد از ابن سینا به نقد و بررسی قاعدة مذکور، استدلال ابنسینا و رابطة امکان ذاتی با امکان استعدادی پرداختهاند. برخی از آنها امکان ذاتی و استعدادی را مشترک لفظی و لذا استدلال ابنسینا را مغالطی دانسته و برخی دیگر، با اثبات اشتراک معنوی این دو امکان، استدلال ابنسینا را مبرّای از اشکال بشمار آوردهاند. یکی از لوازم اعتقاد به قاعدهی فوق پذیرش ترکیب جسم از ماده و صورت است؛ بنابراین کسانی مانند شیخ اشراق، فخر رازی و خواجه-نصیر که منکر ترکیب جسم از ماده و صورت هستند، نمیتوانند این قاعده را بپذیرند. مباحث مربوط به امکان استعدادی و رابطة آن با امکان ذاتی تا قبل از ظهور حکمت متعالیه با ابهاماتی همراه بوده است؛ اما بعد از آن، برخی از پیروان این مکتب، با استفاده از اصولی نظیر اصالت و وحدت تشکیکی وجود، قاعده (کل حادث مسبوق ...) و اشتراک معنوی امکان ذاتی و استعدادی و لذا صحت استدلال ابنسینا را اثبات و تبیین کردند.
کلید واژهها: امکان ذاتی
امکان استعدادی
اشتراک لفظی
اشتراک معنوی
ابن سینا
ملاصدرا
2015
08
23
71
92
https://pfk.qom.ac.ir/article_543_ce836f393c3dce786ad25205432347a6.pdf
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
1735-9791
1394
16
4
بررسی روش هابز در تاسیس و تشکیل دولت باتاکید برکتاب لویاتان
نورالدین
اکبری کریم آبادی
مصطفی
یونسی
مقام هابز در متون فعلی فلسفه و سیاست و اجتماع از آنرو نافذ و رفیع است که کلیدی ترین مبحث فلسفه سیاسی و علم سیاست یعنی قدرت و دولت را به شکلی سامان مند و جامع تبیین و تشریح نموده است. هابز در کتاب لویاتان با بکارگیری دقت و قطعیت احکام ریاضی در حوزه سیاست، نخستین گام را در علمی کردن سیاست برمی دارد و با استفاده از تمثیل های ابزار وار و انداموار لویاتان یا دولت را همچون انسان مصنوعی قلمداد می کند و برپایه تحلیلی مکانیکی و مادی از طبع انسان در صدد برمی آید که همه وقایع و نیز امیال، سلوک و رفتار و احساسات آدمی را بر اساس اصل حرکت توضیح دهد. عصاره اصلی کتاب لویاتان این است که اگر افراد جامعه بخواهند در جامعه از امنیت کامل برخوردار شوند و رعایت قوانینی که هدف آنها ایجاد امنیت است به زیان شان تمام نشود باید همه اختیارات خود رابه یک فرد یا جمعی از افراد بسپارند.اما اهمیت هابز بیش از هر چیز در آن است که او در روش شناسی خود ارتباطی میان علوم دقیقه (نظیر هندسه و ریاضیات) و دانش هایی چون فیزیک و روانشناسی برقرار می کند و می کوشد که از این علوم در زمینه مطالعات سیاسی و تأسیس دولت بهره گیرد. بدین سان او روش خوب و معقول را برای تحلیل کلیه موضوعات روشی شبیه به تحلیل هندسی می دانست
هابز
دولت
جامعه سیاسی
2015
08
23
93
114
https://pfk.qom.ac.ir/article_544_c6c183f58d4e7c99055f74b52f66a227.pdf
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
1735-9791
1394
16
4
بررسی جایگاه لذت با تکیه بر حکمت صدرا و سودگرایی بنتام
اعظم
ایرجی نیا
این نوشتار در پی آن است تا با ارائه تبیینی از لذت، کمال و هویت انسان در حکمت صدرا و بیان سودگرایی عملمحور بنتام که ارزشمندی فعل را مبتنی بر لذت آن میداند و تبیین معیارهای هفتگانه او و نقد آنها نشان دهد در حکمت صدرایی وجود کمال بر وجود لذت برآمده از کمال تقدم دارد. انگیزه انسان عادی در انجام فعل ابتدا رسیدن به لذت، سپس نایل شدن به خودِکمال است؛ بنابراین در این حالت، لذت بهلحاظ وجودی مؤخر از کمال است و بهلحاظ انگیزه فاعل شناسا میتواند مقدم بر رسیدن و نزدیک شدن به کمال باشد. البته از دیدگاه برخی پیروان حکمت صدرا، اولیای الهی از لذت خود منقطع شده و رسیدن به کمال، برای آنها به لحاظ وجودی وهدف فاعل شناسا بر وجود و ادراک لذت تقدم دارد. بنابراین اولیای الهی خداوند را بهخاطر ذات او عبادت میکنند و نه بهخاطر لذت که موخر از کمال مطلق است. اما از دیدگاه بنتام تنها انگیزه افعال انسان را لذت تشکیل میدهد یعنی هم به لحاظ انگیزه فاعل شناسا و هم به لحاظ هستی لذت، لذت مقدم بر همه چیز است. و سرانجام دیدگاه مبتنی بر حکمت متعالیه برتر از دیدگاه سودگرایی بنتام است.
لذت
کمال
سودگرایی
صدرالدین شیرازی
بنتام
2015
08
23
115
132
https://pfk.qom.ac.ir/article_545_bdf5350ddb4347d8933c9d525f8a974b.pdf
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
1735-9791
1394
16
4
حرکت جوهری و استکمال نفس پس از مفارقت از بدن
عبدالعلی
شکر
در حکمت صدرایی با اثبات حرکت جوهری و خروج تدریجی طبیعت شیء از قوه به فعل، غیر از صورت و فعلیت شیء، ماده و هیولایی اثبات شد تا حامل این قوه باشد. معنای این ادعا آن است که نفس ناطقه انسان، پس از مفارقت از بدن، استکمالی نخواهد داشت. از طرفی در متون دینی به سیر استکمالی نفس در عالم برزخ و قیامت که نفس، بدن را رها کرده است، تصریح شده است. از آنجا که میان عقل و دین خالص از آن حیث که مخلوق خداوند حکیم هستند، تعارضی نمیتواند باشد؛ حکما ریشه این ناسازگاری را در محصول افکار انسانی دانستهاند. به همین جهت فحوای قطعی دین را مسلم گرفته و در پی حل مشکل کوشش کردهاند. برخی به تجدد امثال گرویده و برخی دیگر براهین مثبت هیولا را ناکارآمد دانستهاند. گروهی نیز تجرد را جز در مورد ذات حق روا ندانستهاند. این نکته را باید افزود که مقصد نفس ناطقه انسان، تقرب و وصول به وجود نامتناهی حق تعالی است. بدین ترتیب سیر استکمالی نفس نمیتواند محدود به حدود جسمانی باشد، بلکه پایانی برای آن متصور نیست و باید در عوالم دیگر تداوم یابد. این استکمال، همانگونه که از آیات و روایات نیز بر میآید، به شکل آنی و غیر تدریجی نخواهد بود. این نوشتار با بررسی برخی دیدگاهها در خصوص امکان حرکت جوهری در نفس مفارق از بدن، مطلب اخیر را به عنوان راه حل دیگر در رفع ناسازگاری فوق، پیشنهاد میکند.
حرکت جوهری
نفس ناطقه
استکمال
ملاصدرا
2015
08
23
133
148
https://pfk.qom.ac.ir/article_546_9d182046e2133c1d8143e998f10b9f12.pdf
پژوهشهای فلسفی -کلامی
1735-9791
1735-9791
1394
16
4
تحلیل محتوای مقالات فصلنامه پژوهشهای فلسفی- کلامی طی سالهای 1378 - 1391
مهدی
محمدی
امیر
متقی دادگر
ایمان
مطهری نیا
چکیدههدف: هدف اصلی پژوهش حاضر تحلیل محتوای مقالات فصلنامه پژوهشهای فلسفی – کلامی است.روش، جامعه و ابزار: این پژوهش از نوع تحقیقات کاربردی است که با استفاده از روش تحلیل محتوا صورت گرفته است. جامعه آماری آن را 399 مقاله چاپ شده در 54 شماره پژوهشهای فلسفی – کلامی بین سالهای 1378 لغایت 1391 تشکیل میدهند که با بکارگیری ابزار سیاههوارسی اطلاعات مقالات گردآوری و با استفاده از نرمافزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و یافتهها در قالب جداول و نمودارهای آماری ارائه شده است.یافتهها: یافتهها نشان داد که ۳۹۹ مقاله مورد بررسی، ۳۷۸ عنوان (۷/۹۴ درصد ) تالیفی و ۲۱ عنوان (۳/۵ درصد) ترجمهای بودند. ۳۷۹ نفر در نوشتن این مقالات نقش داشتند که ۴۰ نفر (۱۰/۵ درصد) آن را زنان و ۳۳۹ نفر (۸۹/۵ درصد) را مردان تشکیل دادند. ۳۲۵ اثر (۸۱/۴ درصد) حاصل کار انفرادی و ۱۸/۶ درصد حاصل کار گروهی بود. ۴۸ درصد آثار توسط افراد دارای دکتری و ۱۱/۲ درصد توسط دانشجویان دوره دکتری نوشته شدند. از نظر رتبههای علمی ۳۵ درصد آثار توسط استادیاران و ۱۰ درصد توسط دانشیاران نوشته شدند. بررسی وابستگی سازمانی نویسندگان نشان داد که ۱۱۲ اثر (۲۸/۱ درصد) توسط محققان دانشگاه قم نوشته شدند. دانشگاههای تهران، آزاد اسلامی، اصفهان و علامه طباطبایی در رتبههای بعدی قرار داشتند. از نظر موضوعی، ۲۵/۶ درصد آثار در حوزه فلسفه اسلامی، ۱۹/۸ درصد در حوزه فلسفه غرب ۷ درصد در حوزه کلام جدید بوده است.
"تحلیل محتوا"
"مقالههای فلسفی کلامی"
"فصلنامه پژوهشهای فلسفی-کلامی"
2015
08
23
149
171
https://pfk.qom.ac.ir/article_547_98b3ab69e4d1300cd489a3aac2a07fee.pdf