استادیار دانشگاه امام صادق(ع)- دکترای علوم قرآن و حدیث
چکیده
بسیاری از اندیشمندان اسلامی در آثار و نظرات خود، میان احکام اخلاقی و فقهی قرآن تمایز نهاده اند؛ در حالی که با بررسی ساختار، مبانی، قلمرو، هدف و موضوع گزارههای اخلاقی حوزه خانواده و تطبیق آنها با گزارههای فقهی قرآن میتوان به نتایج همسانی بخصوص در مسأله الزام دست یافت. این پژوهش از طریق بررسی منشأ الزام در فقه و اخلاق و نمایاندن همسانی منشأ آنها، عدم تمایز الزام را در برخی گزارههای فقهی و اخلاقی ثابت میکند. الزام در گزارههای اخلاقی قرآن، مبتنی بر فطریاتی است که با کمک عقل کشف و با اراده الهی اعتبار میشوند و از این نظر هیچ تفاوتی با منشأ الزام در گزارههای فقهی قرآن ندارند؛ هر دو از یک سرچشمه سیراب میشوند، هر دو در تنظیم رفتارهای اختیاری انسان، در تکامل روحی و معنوی او، و در نظم، امنیت و سعادت جامعه موضوعیت دارند و هر دو نیز دارای ضمانت اجرا میباشند؛ اما ضمانت اجرای احکام فقهی، به جز عبادات، جنبه جزایی و جریمه دارد و در دادگاههای بشری، قابل بررسی و دادرسی است؛ در حالی که ضمانت اجرای قواعد اخلاقی جنبه معنوی و وجدانی داشته و علاوه بر آثار وضعی دنیایی، عقوبت اخروی دارند، ولی قابل پیگیری در دادگاههای حقوقی نیستند. با اثبات اشتراک منشأ الزام میتوان راه هایی را که فقها برای اجراکردن احکام فقهی پیشنهاد نمودهاند، برای احکام اخلاقی نیز (البته با لحاط تفاوتها) پیشنهاد نمود.
Non-Differentiation of Ethical Judgments
and Juristic Judgments in Regard to ‘obligation’
نویسندگان [English]
Sadiqeh Mahdavi Kani
چکیده [English]
In their works, a great number of Islamic thinkers have differentiated between ethical judgments and juristic judgments, while they agree on the sameness of their origin, especially in regard to the question of ‘obligation’. By inquiring into the origin of ‘obligation’ in Islamic jurisprudence and ethics as well as demonstrating the sameness of its origin, the present essay attempts to show the non-differentiation of obligation in some juristic and ethical propositions. In both ethical and juristic propositions, obligation based on innate things which can be revealed by reason, and which are established by the divine will; both the propositions can regulate the human behaviors; promote the spiritual manners; and ensure the social order and prosperity; and at the same time, both enjoy sanction. However, the sanction norms of the ethical judgments are different from those of juristic judgments. Nevertheless, there can consider the ways suggested by religious jurisprudents to be valid for fulfilling the ethical judgments as well.