نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی
نویسنده
دانشجوی دکتری فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه تهران
چکیده
افزون بر آموزه های ادیان الهی که به گونه ای به بحث حدوث عالم پرداخته‌اند، فلاسفه، عرفا و متکلمین نیز به فراخور مقام خود از آن سخن به میان آوردهاند.از دید گاه فلسفی درباره چیستی معنای حدوث سه نظر عمده میان فلاسفه مطرح گردیده که یکی حدوث ذاتی، دوم حدوث دهری و سوم حدوث زمانی حکمت متعالیه است. در کنار نظرات فلاسفه، حدوث زمانی متکلمین و حدوث عرفانی عرفا نیز مطرح گردیده است. به نظر می‌رسد آموزه های دینی در مورد حدوث عالم مادی بیشتر منطبق بر حدوث زمانی حکمت متعالیه و در مورد عالم مجردات منطبق بر حدوث سرمدی میرداماد می‌باشند. فلاسفه مشاء، حکمت متعالیه و متکلمین، حدوث عالم را بنا بر وحدت تشکیکی و مستقل انگاری وجودات رابط مطرح کرده‌اند در حالی که در این نگاه، عالم خلق و آفریده نمیشود بلکه تنها بسط عالم ماده و خروج قوه های آن به سوی فعلیت مطرح می شود. به نظر می‌رسد با ابهام زدایی مفاهیم کلیدی مانند اراده، ازل، ابد، حدوث و قدم و پی‌گرفتن سیر بحث حدوث عالم بر مبنای ارتباط وجودات رابط با واجب الوجود بتوان دیدگاه فلسفی منسجم تری از بحث ارائه نمود و با استخراج دیدگاهی جامع از کتاب و سنت در مورد حدوث عالم، همراهی و هماهنگی دین و فلسفه را به نحو مطلوبتری ترسیم کرد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The temporal creation or eternity of the world in the light of philosophy, mysticism, and theology in comparison with the religious texts
نویسنده [English]
- Muhammad Bonyani
چکیده [English]
Along with the religious doctrines dealing somehow with the issue of temporal creation of the world, some philosophers mystics and theologians have also talked about the issue in proportion of the occasion. As regard to the creation, philosophers have proposed three meanings: essential, supra-temporal, and temporal (of Molla Sadra’s Transcendental Philosophy). Along with these three, two other ones are set forth: the temporal creation of theologians and mystical creation of the mystics. Religious doctrines are more compatible with the temporal creation theory of Molla Sadra as to the material world, and with eternal creation theory of Mir Damad as to the incorporeal world. Peripatetic philosophers, transcendental philosophers, and theologians all have proposed the creation of the world on the basis of hierarchical unity theory and the consideration of dependent beings as independent. In this approach, the world cannot be considered as created, but rather as the expansion of the material word and the development of its potentialities into actuality.
Having shed light on the concepts such as will, eternity, everlasting, creation, pre-existing and following the course of discussion based on the relation of dependent beings to the absolutely independent necessary being, we may propose a more coherently philosophical account of the issue. Thus by drawing a more comprehensive account from the Qur’an and the Sunna on the creation of the world, we may illustrate a better picture of the compatibility between religion and philosophy.
کلیدواژه‌ها [English]
- creation
- pre-existence
- the world of creation and the world of command
- temporal creation
- the renewal likes
- trans-substantial motion
- قرآن الکریم
2- ابراهیمی دینانی، غلامحسین، 1380، قواعد کلی فلسفی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران .
3-ابن‌سینا،حسین‌بن عبدالله، 1384، الاشارات والتنبیهات، مؤسسه مطبوعات دینی، تحقیق کریم فیضی.
4- ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، بی‌تا، التعلیقات،تحقیق عبدالرحمن بدوی، مرکز النشر، قم.
5- ابن سینا، حسین بن عبدالله، 1405 ق، الشفاء (الفن الاول من الطبیعیات فی السماع الطبیعی)، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی.
6- ابن ترکه، صائن الدین، 1360، تمهید القواعد، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
7- ابن عربی، محیی الدین، 1405 ق، الفتوحات المکیه، المکتبه العربیه، مصر.
8-ابن عربی، محیی الدین، 1366، فصوص الحکم، تصحیح ابوالعلاء عفیفی، انتشارات الزهراء، تهران.
9- ابن عقیل، بهاءالدین بن عبدالله، بی تا، شرح ابن عقیل، بی جا
10- ابن منظور ، 1408 ق، لسان العرب، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
11- ارشاد،علی اکبر،1380، دانشنامه امام علی(ع)، به اهتمام پژوهشگاه فرهنگ اندیشه اسلامی، تهران.
12- ایجی، قاضی عضد الدین، بی تا، شرح المواقف، تحقیق سید شریف جرجانی.
13- بنیانی، محمد،1386، بررسی تطبیقی تجدد امثال و حرکت جوهری(مقاله)،خرد نامه صدرا،ش49 .
14- بهشتی ،احمد، 1379 ،صنع و ابداع، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران.
15- _______، 1378 ،تاملات کلامی و مسایل روز(بحث اراده خداوند از دیدگاه شیخ مفید)انتشارات اطلاعات،تهران.
16- جندی، موید الدین ،1361، شرح فصوص الحکم، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی و غلامحسین ابراهیمی دینانی، انتشارات دانشگاه مشهد.
17- جوادی آملی، عبدالله، 1375 ،رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه) مرکز نشر اسراء، قم.
18- جوهری، اسماعیل ابن حماد، بی تا، الصحاح تاج اللغه العربیه،تحقیق احمد بن عبد الغفورعطار، دارالعلم للملایین،بیروت.
19- حلی، حسن بن یوسف مطهر، 1419 ق، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح حسن حسن زاده آملی، مؤسسه نشر اسلامی، قم.
20- ________، 1417 ق، النافع یوم الحشر، دار الاضواء.
21- خامنه‌ای،سید محمد،1384، حدوث دهری،حکمت متعالیه ملاصدرا، خرد نامه صدرا(مقاله)، شماره 39.
22- خوارزمی، حسین، 1364، شرح فصوص الحکم، تصحیح نجیب مایل هروی، انتشارات مولی، تهران.
23- رازی، فخر الدین محمد، 1353، الاربعین فی اصول الدین، مطبعه مجلس دائره المعارف العثمانیه بلده الدکن، حیدر آباد دکن.
24- رازی، فخر الدین محمد، 1966 م، المباحث المشرقیه، مکتبه الاسدی بطهران، تهران.
25- ربانی گلپایگانی، علی ، 1374، ایضاح الحکمه، انتشارات اشراق، قم.
26- ساجدی، علی محمد، 1383، نحوه فاعلیت حق تعالی از منظر ابن سینا، فصلنامه‌اندیشه دینی، دانشگاه شیراز، شماره 12.
27- شریف رضی، ابوالحسن محمد، 1379، نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، نشر الهادی، قم .
28- شیرازی، صدر الدین محمد، 1419 ق ،الاسفار الاربعه ،داراحیاء التراث العربی، بیروت.
29-________، 1378، رساله فی الحدوث، تصحیح و تحقیق سید حسین موسویان، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
30-________، 1382، الشواهد الربوبیه، بوستان کتاب، قم.
31- _______، المشاعر، کتابخانه طهوری، تهران، 1363
32- صدوق ،التوحید، قم 1416 ق، انتشارات جامعه المدرسین.
33- صحیفه سجادیه،امام زین العابدین (ع) ،بی تا ،جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
34- طباطبایی، سید محمد حسین ،1420 ق، بدایه الحکمه، تحقیق عباس علی زارعی سبز واری، مؤسسه نشر اسلامی، قم.
35- ________، 1422 ق، نهایه الحکمه، مؤسسه نشر اسلامی، قم.
36- الطریحی، فخرالدین ،1414 ق، مجمع البحرین، تحقیق سید احمد حسینی، مکتبه نشر الثقافه الاسلامیه، 1408 ق و انتشارات مؤسسه البعثه، تهران،
37- فیاض لاهیجی، ملاعبدالرزاق ،1372، گوهر مراد، تصحیح و تعلیق زین العابدین قربانی لاهیجی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تهران
38- قرشی، سید علی اکبر ،1352، قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیه، تهران .
39- قیصری، داوود ،1363 ، شرح فصوص الحکم، انتشارات بیدار، قم .
40- کاشانی، عبدالرزاق، 1423 ق، اصطلاحات الصوفیه، تصحیح و تعلیقه مجید هادی زاده، انتشارات حکمت، تهران
41– ________ ،1370، شرح خصوص الحکم، انتشارات بیدار، قم.
42- کاکایی، قاسم ،1382، وحدت وجود به روایت ابن عربی و ما یستر اکهارت، انتشارات هرمس، تهران .
43- کلینی، محمد بن یعقوب ،1365، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران
44- مجلسی، محمد باقر،1403، بحار الانوار،دارالاحیاء التراث العربی، بیروت، 1412ق و بحار الانوار(110ج)،موسسه الوفاء،بیروت.
45- مصباح یزدی، محمد تقی، 1373،آموزش فلسفه، سازمان تبلیغات اسلامی.
46- مطهری، مرتضی، 1377، شرح منظومه، (شرح مختصر)، انتشارات صدرا، تهران .
47- موسوی الخمینی، روح الله، 1383، الطلب والاراده، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
48- موسویان، سید حسین ،1378، چهره حدوث عالم در پرتو نظریه حرکت جوهری (مقاله)، خردنامه صدرا، شماره 15 .
49- _______، مقدمه بر رساله الحدوث← شیرازی← رساله فی الحدوث
50- میرداماد، 1367 ، قبسات ،انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
51- همایی، جلال الدین ،1372 ، دو رساله در فلسفه اسلامی، پژوهشگاه علوم انسانی، تهران .
ارسال نظر در مورد این مقاله