رهیافت عرفانی به قرآن و مبانی آن با تأکید بر آیات‌الاحکام

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه تهران، دانشکده معارف و اندیشه اسلامی

چکیده

 
سخن از امکان راه‌یابی به باطن قرآن، از مباحث بنیادی حوزه علوم قرآن، تفسیر و به ویژه عرفان است. روایاتی از معصومین (ع) در تأویل و تفسیر باطنی پاره‌ای از آیات وجود دارد اما آیاتی که بیان تأویلی و تفسیر باطنی درباره آنها از سوی معصوم (ع) رسیده است، اندک است. اینک پرسش این است که با توجه به روایات محدود، آن هم تنها درباره پاره‌ای آیات، آیا می‌توان در مواردی که نقل معتبر در کشف مدلول باطنی آیات قرآن وجود ندارد به تفسیر باطنی و تأویل آن پرداخت؟ پژوهش پیش رو کوشیده است، اثبات این امکان (امکان رهیافت عرفانی به قرآن) و چگونگی زبان گسترش‌پذیر قرآن را تبیین کند. برای رسیدن به این هدف ضمن اشاره به اهمیت این مسئله، به ویژه در روزگار کنونی، و نقشی که عرفان اصیل اسلامی می‌تواند در مواجهه با جنبش‌های نوپدید دینی و معنوی ایفا کند، مبانی عقلی و نقلی (قرآن و روایات) این مسئله ارائه شده است.


 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Mystical Approach to the Quran and Its Foundations, with Emphasis on the Verses of Legal Injunctions

نویسنده [English]

  • Mohammad Nasiri
چکیده [English]

One of the fundamental issues in the field of Quranic sciences, interpretation and, especially, in mysticism is the possibility of grasping the esoteric meaning of the Quran. There are some hadiths narrated from Infallible Imams (peace be upon them) about the esoteric commentary and expounding the inner meaning of some Quranic verses, but these verses are very few. So the question is whether we can grasp the esoteric interpretation and meaning of those Quranic verses with no valid narrated hadiths to discover their inner signification, with regard to the fact that there are limited hadiths on esoteric meaning and only about very few verses. The present paper seeks to prove the possibility (of mystical approach to the Quran) and elaborate on how the language of the Quran is expansible. To this end, intellectual and transmitted foundations (the Quran and hadiths) are provided while referring to the significance of the issue, particularly in present time, and to the role that authentic Islamic mysticism can play in confronting with newly-founded religious and spiritual movements.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic mysticism
  • Islamic fiqh (jurisprudence)
  • The Quran
  • expounding esoteric meaning of the Quran
  • the inner meaning of the Quran
  1. قرآن کریم.
  2. نهج‌البلاغه.
  3. احسائى، محمد ابن ابى جمهور (1405). عوالی اللآلی، قم: انتشارات سیدالشهداء (ع).
  4. آملی، سید حیدر بن علی (1414). جامع الاسرار و منبع الانوار به انضمام نقد النقود فی معرفة الوجود با مقدمه کربن، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران.
  5. آملی، سید حیدر بن علی (1414-1416 ه.ق./ 1373-1375). تفسیر المحیط الاعظم و البحر الخضم فی تأویل کتاب الله العزیز المحکم، حققه و قدم له و علق علیه: محسن الموسوی التبریزی، تهران: وزارت الثقافه و الارشاد الاسلامی، مؤسسة الطباعة و النشر.
  6. بلخی رومی (مولوی)، جلال‌الدین محمد بن محمد (1373). مثنوی معنوی، به کوشش: توفیق ه‍. سبحانی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران.
  7. بلخی رومی (مولوی)، جلال‌الدین محمد بن محمد (1381). کلیات دیوان شمس تبریزی، مطابق نسخه تصحیح‌شده استاد بدیع‌الزمان فروزانفر، با مقدمه: عبدالحسین زرین‌کوب، تهران: صدای معاصر.
  8. ‏حر عاملى، محمد بن حسن (1409). وسائل الشیعة، قم: مؤسسه آل البیت علیهم‏ السلام.
  9. حسکانى، عبیدالله بن عبدالله (1411). شواهد التنزیل، بی‌جا: مؤسسه چاپ و نشر.
  10. سعیدی روشن، محمدباقر (1389). زبان قرآن و مسائل آن، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و انتشارات سمت، چاپ اول.
  11. سیوطی، جلال الدین عبد الرحمن (1414). الاتقان فی علوم القرآن، دار ابن کثیر، چاپ اول.
  12. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1360). اسرار آلایات، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
  13. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1386). مفاتیح الغیب، به اشراف: سید محمد خامنه‌ای، تصحیح، تحقیق و مقدمه: نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  14. صفار قمی، محمد بن حسن بن فروخ (1404). بصائر الدرجات، قم: انتشارات کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشى.
  15. صدوق، ابی جعفر محمد ابن علی ،ابن بابویه (1364). ثواب الأعمال، قم: انتشارات شریف رضى.
  16. صدوق،‌ ابی جعفر محمد بن علی ، بن بابویه (1361). معانی الأخبار، قم: انتشارات جامعه مدرسین قم.
  17. صدوق، ابی جعفر محمد بن علی بن ، بابویه (1413). من لا یحضره الفقیه، قم: انتشارات جامعه مدرسین قم.
  18. طباطبایى، سید محمدحسین (1417). المیزان فى تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
  19. طبرسى، ابو منصور احمد بن على (1403). الإحتجاج، مشهد: نشر مرتضى.
  20. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (1361/1402). تفسیر الصافی، تصحیح: حسین اعلمی، بیروت: مؤسسه الاعلمی.
  21. ‏ قمى، على بن ابراهیم بن هاشم (1387ق)، تفسیر القمی، موسسه دارالکتاب. 
  22. کنگره اندیشه‌های اخلاقی- عرفانی امام خمینی (1382). امام خمینی و اندیشه‌هایاخلاقی- عرفانی، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
  23. کلینى رازی، ابی جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق (1365). الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة. ‏
  24. مجلسى، محمد باقر (1404). بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفاء. ‏
  25. معرفت، محمد هادی (1415). التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم المشرفه، الطبعة الاولی.
  26. مناوى،محمد بن عبدالرئوف (1350=1391ق).فیض القدیر: شرح جامع صغیر،دارلفکر للطباعه والنشر والتوزیع.
  27. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1365). صحیفه نور، تهران: مرکز مدارک فرهنگى انقلاب اسلامى.
  28. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1377). شرح حدیث جنود و عقل و جهل، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ دوم.
  29. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1381). تفسیر سوره حمد، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  30. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1384 الف). آداب الصلوه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ دوازدهم.
  31. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1384 ب). شرح دعای سحر، ترجمه: سید احمد فهری، تهران: نشر تربت، چاپ سوم.
  32. موسوى همدانى، سید محمدباقر (1374). ترجمه تفسیر المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
  33. نعمانى، محمد بن ابراهیم (1397). الغیبة، تهران: مکتبة الصدوق.
  34. نورى، ملاحسین (محدث نوری) (1408). مستدرک الوسائل، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
CAPTCHA Image