عنایت‌ الهی‌ از دیدگاه‌ ابن‌ سینا و ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه دانشگاه قم

چکیده

رابطۀ خدا و جهان که در حوزۀ اندیشه­های انسانی عمری به درازای تفکر بشر دارد، جزو بنیادی­ترین مسائل فلسفه و کلام در دنیای اسلام به­شمار می­آید . چرایی و چگونگی پیدایش نظام آفرینش ، تناقض­نماهایی نظیر وحدت و کثرت ،  حادث و قدیم، اراده و ضرورت علّی، اول­الاوائل، آخر­الاواخر و ... اندکی از بی­شمار مسائل فلسفی است که آرامش و قرار را از ذهن متفکران در طول تاریخ گرفته است. پیدایش دیدگاه­های طبیعت گرایانۀ محض، پوچ­گرایی سوفسطایی، اصالت انسان، تفکر خدامحوری و ده­ها نحلة فکری دیگر هر یک حاکی از تلاش مستمر و همه­جانبۀ اندیشمندان برای تبیین ارتباط خدا و جهان است. در مقاله حاضر، نگارنده با اشاره­ای بسیار گذرا به پیشینۀ بحث صفت عنایت الاهی، به تبیین دیدگاه دو فیلسوف نامدار جهان اسلام شیخ الرئیس ابن­سینا و  حکیم صدرالمتألهین و اختلاف نظر آن دو در این باره و بیان کیفیت فاعلیت خداوند می­پردازد.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Divine Providence (`inayah) According to Ibn Sina and Mulla Sadra

نویسنده [English]

  • Mohammad Zabihi
چکیده [English]

 God’s relation to the world, a subject whose history is as lengthy as human thinking, is among the basic issues of philosophy and the Kalam in the Islamic world. Problems  such as the why and how of emerging the order of creation and paradoxes such as unity and multiplicity, contingent and eternal, will and causal necessity, the First of the first things, and the Last of the last things, and so on are only a few questions of the numberless ones which have preoccupied thinkers during the history; consequently, there emerged -isms like sophism, naturalism, humanism, and theism as well as many other schools of thought, which show the continuous efforts of thinkers for explication of the relation between God and His creatures. Taking a look at the background of God’s Providence (`inayah), a divine attribute which necessitates ‘the best order’, this article indicates God’s activity, describes the viewpoints of two famous philosophers in the Islamic world, i.e., Ibn Sina and Mulla Sadra, , and shows the differences of their opinions in this regard.

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divine Providence
  • God
  • world
  • by Providence
  • by manifestation
  • activity
  1. ابن‌ سینا، حسین‌ بن‌ عبدالله‌، المباحثات‌، تحقیق‌ و تعلیق‌، محسن‌ بیدار، انتشارات‌ بیدار، قم‌،1371 ش‌.
  2. ____________ ‌، التعلیقات‌، مرکز انتشارات‌ دفتر تبلیغات‌ حوزة‌ علمیة‌ قم‌، 1379 ش‌.
  3. ____________ ‌، النجاة‌، چاپخانه‌ خورشید، 1364.
  4. ____________ ‌، الشفاء، الالهیات‌، ابراهیم‌ مدکور، تحقیق‌ قنواتی‌ و سعید زاید،چاپخانه‌ آرمان‌، 1363 ش‌.
  5. ____________ ‌، منطق‌ المشرقیین‌، مکتبه‌ آیه‌ الله‌ نجفی‌، قم‌، 1405 ق‌.
  6. ____________ ‌، الاشارات‌ و التنبیهات‌، با شرح‌ محقق‌ طوسی‌، ج‌ 2 و 3، چاپخانه‌آرمان‌، 1379 ق‌.
  7. ____________ ‌، المبدأ و المعاد، ج‌ 1، تحقیق‌ و تصحیح‌ و مقدمه‌، محمد ذبیحی‌،جعفر شانظری‌، بنیاد حکمت‌ اسلامی‌ صدرا، 1381ش‌.
  8. ____________ ‌، النفس‌، قاهره‌، 1359 ق‌.
  9. خوانساری‌، جمال‌ الدین‌، الحاشیة‌ علی‌ شروح‌ الاشارات‌، ج‌ 2، تحقیق‌ احمد عابدی‌، مرکزانتشارات‌ دفتر تبلیغات‌ حوزه‌ علمیه‌ قم‌، 1378.
  10. راسل‌، برتراند، تاریخ‌ فلسفة‌ غرب‌، ترجمة‌ نجف‌ دریابندری‌، 1373.
  11. ژیلسون‌، آتین‌، مبانی‌ فلسفة‌ مسیحیت‌، ترجمة‌ محمد محمدرضائی‌ و سید محمد موسوی‌، مرکز انتشارات‌ دفتر تبلیغات‌ حوزه‌ علمیه‌ قم‌، 1375.
  12. ____________ ‌، روح‌ فلسفة‌ قرون‌ وسطی‌، ترجمة‌ ع‌. داوودی‌، شرکت‌ انتشارات‌ علمی‌ وفرهنگی‌، 1370.
  13. سبزواری‌، ملاهادی‌، اسرارالحکم‌، با مقدمة توشیهیکو ایزوتسو، به‌ کوشش‌ ح‌. م‌ فرزاد،انتشارات‌ مولی‌، 1361 ش‌.
  14. شهابی‌، محمود، رهبر خرد، چاپ‌ پنجم‌، 1360، چاپخانة‌ حیدری‌.
  15. صدرالمتألهین‌ شیرازی‌، محمد بن‌ ابراهیم‌، الاسفار الاربعة‌ (دوره‌ نه‌ جلدی‌) ج‌ 1، 2، 5، 6، 8، دار احیاء التراث‌ العربی‌، بیروت‌، الطبعة‌ الثالثة‌، 1981 م‌.
  16. ____________ ‌، الشواهد الربوبیه‌، تحقیق‌ و تصحیح‌ و مقدمة‌ سیدجلال‌الدین‌ آشتیانی‌، انتشارات‌ دانشگاه‌ مشهد، 1360 ش‌.
  17. ____________ ‌، شرح‌ رساله‌ المشاعر، تصحیح‌ سید جلال‌ الدین‌آشتیانی‌، انتشارات‌ امیرکبیر، 1376 ش‌.
  18. ____________ ‌، عرشیه‌، تصحیح‌ متن‌ و ترجمه‌، غلامحسین‌آهنی‌، بی‌جا، 1341 ش‌.
  19. ____________ ‌، اسرار الایات‌، مقدمه‌ و تصحیح‌ محمدخواجوی‌، انجمن‌ اسلامی‌ حکمت‌ و فلسفة‌ ایرانی‌، 1360 ش‌.
  20. کاپلستون‌، فردریک‌، تاریخ‌ فلسفة‌ یونان‌ و روم‌، ج‌ 1، ترجمة‌ سید جلال‌ الدین‌ مجتبوی‌،1362 ش‌.
  21. مجلسی‌، ملامحمد باقر، بحارالانوار، ج‌ 91، موسسه‌ الوفا، بیروت‌، 1403ق‌.
  22. مطهری‌، مرتضی‌، درسهای‌ الهیات‌ شفاء، ج‌ اول‌، انتشارات‌ حکمت‌، 1369.
CAPTCHA Image