ارزیابی دیدگاه جان هیک دربارۀ دلائل پیدایی تصورات مختلف از خداوند

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه دین دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری فلسفه دین دانشگاه تهران

چکیده

این مقاله به بررسی دیدگاه جان هیک - فیلسوف دین تحلیلی معاصر- دربارۀ دلایل وجود تصورات مختلف از خداوند و عدم امکان دست‌یابی به مفهوم خداوند می‌پردازد. ابتدا ضمن اشاره به تفکیک مفهوم و تصور خداوند و ویژگی‌های اساسی تصورات گوناگون از خداوند ‌‌- با تکیه بر مبانی او یعنی تفکیک نومن از فنومن کانت‌‌، «دیدن به عنوان» ویتگنشتاین متأخر و وصف‌ناپذیری خداوند ‌‌- نشان خواهیم داد که با تفکیک کانت تنها می‌توان تفکیک مفهوم خداوند از تصور او را توجیه کرد‌‌ و نمی‌توان از دست‌یابی به مفهوم خداوند دفاع کرد‌‌؛ زیرا طبق آن‌‌، راهی به نومن خداوند نیست. با تکیه بر دیدگاه ویتگنشتاین متأخر نیز هیچ تجربۀ ناب و خالصی نیست که بتوان از مفهوم خداوند سخن گفت‌‌، بلکه همواره تصوراتی از او داریم. وصف‌ناپذیری خداوند نیز مشکل تجربۀ ما را از او دوچندان کرده و باعث تصورات گوناگون از خداوند می‌شود. در پایان نیز به نتایج دیدگاه او مانند توفیق او در تفکیک مفهوم و تصور خداوند و توجیه وجود تصورات مختلف از خداوند‌‌، گشودن راه نقد و بررسی آموزه‌های مسیحی‌‌، دفاع از کثرت‌گرایی دینی و نزدیک شدن او به تصور پنن تئیستی از خداوند اشاره خواهیم کرد.

تازه های تحقیق

ارزیابی

هیک‌‌، از یک‌سو‌‌، با توجه به تفکیک کانت میان نومن و فنومن توانست از تمایز مفهوم و تصور خداوند دفاع کند و از سوی دیگر‌‌، با تکیه بر دیدگاه ویتگنشتاین متأخر هم توانست تنوع تصورات مختلف از خداوند را توجیه کند و به‌گونه‌ای به تصور پنن‌تئیستی از خداوند نزدیک شود و راه را بری نقد و بررسی برخی آموزه‌های مسیحی یا تفسیرهای خاص از آن‌ها باز کند. اگرچه‌‌، دفاع هیک از پلورالیسم صدق و نجات به‌ویژه پلورالیسم صدق با باور مؤمنان به ادیان و غالب الاهیدانان در ادیان گوناگون ناسازگار است‌، ‌‌ولی می‌توان از متون مقدس شواهد قابل قبولی در تأیید پلورالیسم نجات نشان داد یا به دیدگاه‌های برخی از الاهیدانان مسلمان و مسیحی در روزگار ما اشاره کرد که نه‌تنها با پلورالیسم نجات مشکلی ندارند‌‌، بلکه به‌رغم تأکید بر انحصارگرایی در حوزۀ صدق - با توسل به آموزه فطرت - از پلورالیسم نجات دفاع کرده و معتقدند که مسیحیان اهل خلوص و پاکی در اعمال دین خود اهل نجات هستند (مطهری‌‌، 1381‌‌، ص10).

هیک با تفسیر دیدگاه ویتگنشتاین از «دیدن به‌عنوان» به «تجربه به‌عنوان» نتیجه گرفت که تمام دیدگاه‌ها و تفسیرهای انسان محصول نوعی تجربه است که متأثر از زیست‌جهان اوست. یکی از پیش‌فرض‌های این دیدگاه‌‌، عدم امکان دست‌یابی به تجربه ناب یعنی تجربه‌ای است که متأثر از زیست جهان‌‌، پیش‌فرض‌ها و موقعیت تاریخی و فرهنگی و اجتماعی انسان نباشد. این پیش‌فرض با دیدگاه کارل پاپر در سنت تحلیلی و هایدگر و گادامر در سنت قاره‌ای، سازگار است‌‌؛ زیرا پاپر معتقد بود که تمام گزاره‌های علمی گرانبار از نظریه‌های علمی‌اند و ما همواره به مدد نظریه‌های علمی با تجربه‌ها و مشاهدات مواجه شده و آن‌ها را تبیین می‌کنیم و تجربه‌های ما متأثر از نظریه‌های ماست (پاپر‌‌، 1370‌‌، ص97-98). از سوی دیگر‌‌، با تکیه بر دیدگاه هایدگر و گادامر که فهم انسان را تاریخمند یعنی در چنبرۀ سنت و افق تاریخی می‌دانستند (Palmer, 1969, p. 176‌‌). بهتر می‌توان تصورات گوناگون از خداوند را توجیه کرد‌‌؛ زیرا طبق این دیدگاه‌‌، تصورات گوناگون از خداوند مولود تفاوت سنت هرمنوتیکی و افق تاریخی انسان‌هاست. البته‌‌، هیک از تاریخ‌مندی فهم سخن نمی‌گوید یا حتی دفاع نمی‌کند‌‌؛ زیرا او با توجه به سیطره سنت تحلیلی که در آن رشد کرده است و دغدغه‌های الهیاتی‌اش‌‌، نمی‌تواند با تاریخمندی همدلی کند.

از سوی دیگر‌‌، دربارۀ امکان یا عدم امکان دست‌یابی به تجربه دینی و عرفانی ناب نیز در معرفت‌شناسی تجربه دینی‌‌، دو دیدگاه کلی ذات‌گرایی و ساخت‌گرایی مطرح است و فیلسوفانی مانند والتر ترنس استیس از ذات‌گرایی و استیون کتز از ساخت‌گرایی دفاع می‌کنند. ذات‌گرایانی مانند استیس معتقدند که برغم این‌که تجربه‌های دینی در زیست‌جهان‌های گوناگون رخ می‌دهند‌، ‌‌ولی ذات و هسته مشترکی دارند که رنگ و بوی زیست جهان خویش را نگرفته‌اند (استیس، 1361‌‌، ص۱۳۴-13۶). در مقابل‌‌، ساخت‌گرایانی مانند کتز بر این باورند که تجربه‌های دینی همواره متأثر از زیست جهان خویش هستند و نمی‌توان ذات و هسته مشترکی میان آن‌ها یافت (کتز، 1383‌‌، ص18-19). باتوجه به مبانی هیک‌‌، باید او را در زمره ساخت‌گرایان قرار داد‌‌؛ زیرا او از تأثیر پیش‌فرض‌ها در تجربه‌های انسانی و در نتیجه‌‌، تجربه‌های دینی دفاع می‌کند. از این‌رو‌، ‌‌او باید بتواند از ساخت‌گرایی در برابر ذات‌گرایی دفاع کند وگرنه دست‌کم‌‌، دیدگاه رقیب از قوت مساوی برخوردار خواهد شد و تبیین او نیز قوت خویش را از دست می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Evaluation of John Hick's View regarding the Reasons for the Emergence of Different Conceptions concerning God

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza bayat 1
  • Zeinab Amiri 2
1 Corresponding author, assistant professor of philosophy of religion, University of Tehran,
2 PhD student of philosophy of religion, University of Tehran
چکیده [English]

The present paper studies the reasons for the existence of different conceptions regarding God and the impossibility of attaining the concept of God according to John Hick, a contemporary, analytical philosopher of religion., The paper, while indicating the differentiation between the concept of God and conception of God, and basic features of different conceptions of God, based on Hick's principles, i.e. differentiation between Kant's noumen and phenomen, modern Wittgenstein's "seeing as", and the ineffability of God, shows that Kant's differentiation can only justify the differentiation between the concept of God and conception of God and cannot defend attaining the concept of God, because according to such a differentiation, there is no way to grasp the noumen of God,. Furthermore, based on modern Wittgenstein view, there is no pure experience that can enable us to talk about the concept of God; rather, we always have some conceptions of God. God's ineffability also multiplies the problem of our experience of Him and causes different conceptions of God. Finally, the paper addresses the results of Hick's view, such as his success in differentiating between the concept of God and conception of God, justifying the existence of different conceptions of God, opening the way to criticize and study Christian teachings, defending religious plurality, and his closeness to the panentheistic conception of God. 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • John Hick
  • the concept of God
  • the conception of God
  • Theism
  • pantheism
  • panentheism
فهرست منابع
-   اسپینوزا‌‌، باروخ. (13۷6). اخلاق‌‌. (ترجمه : محسن جهانگیری). تهران: مرکز نشر دانشگاهی‌‌.
-   استیس‌‌، والتر  ترنس. (13۷۵). عرفان و فلسفه‌‌. (ترجمه:  بهاء‌الدین خرمشاهی). تهران: انتشارات سروش.
-   اکبری‌‌، رضا. (138۴). نظریه کثرت گرایانه جان هیک در بوته نقد‌‌، قبسات‌‌ . (10).
-   پوپر‌‌، کارل ریموند‌‌. (13۷۰). منطق اکتشاف علمی.  (ترجمه: احمد آرام‌‌). تهران: سروش‌‌.
-   جامی‌‌، عبدالرحمن‌‌. (13۷۰). نقد النصوص فی شرح نقش النصوص‌‌، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
-   کاکایی‌‌، قاسم. (13۹۳). وحدت وجود به روایت ابن عربی و مایستر اکهارت‌‌، تهران: هرمس.
-   کانت‌‌، ایمانوئل. (1383). رسالۀ کشف.  (ترجمه: مهدی ذاکری). قم: دانشگاه مفید.
-   کتز‌‌، استیون. (1383). ساخت گرایی، سنت و عرفان. (ترجمه: عطا انزلی). قم: نشر آیت عشق.
-   مجلسى‌‌، محمدباقر. (1363). بحار الانوار‌‌. (ج69)‌. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
-   هیک‌‌، جان. (13۷۲). فلسفه دین‌‌. (ترجمه: بهرام راد). تهران: انتشارات بین المللی الهدی.
-   هیک‌‌، جان‌‌. (138۲). بعد پنجم: کاوش در قلمرو روحانی‌‌. (ترجمه: بهزاد سالکی)‌‌، تهران: قصیده سرا.
-   هیک‌‌، جان. (138۶). اسطوره تجسد خدا‌‌. (ترجمه: عبدالرحیم سلیمانی اردستانی و محمد حسن محمدی مظفر‌‌). قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب‌.
-   هیک‌‌، جان. (1387). وجود خدا‌‌. (ترجمه: عبدالرحیم گواهی)‌‌. تهران: علم.
 
 
-   Herrmann, E., (2008). on the distinction between the concept of God and conceptions of God. International Journal for Philosophy of religion. vol. 64, No. 2, p. 63-73.
-   Hick, J., (1957). Faith and knowledge. Ithaca. N. Y., Cornell University Press.
-   Hick, J., (1961). Necessary Being. Scottish Journal of Theology. vol. 14, pp 353-369.
-   Hick, J., (1985). Eschatological verification reconsidered in the problems of religious pluralism [1977]. NewYork, Martin’s Press.
-   Hick, J., (1994). problems of religious pluralism. St. Martin’s Press.
-   Hick, J., (2000. Ineffability, Religious studies. No. 36. Cambridge university press.
-   Hick, J., (2001). who or what is God?. 1. pdf "www. johnhick. org. uk/article1. pdf
-   Hick, J., (2002). An Autobiography. Oneworld. Oxford Publications.
-   Hick, J., (2004). An Interpretation of Religion (Human Responses to the Transcendent). Macmillan Ltd.
-   Hick, J., (2008). Who or what is God. University of Oxford.
-   Owen, H., (1971). Concepts of Deity. London: Macmillan.
-   Palmer, R. E., ( 1969). Hermeneutics. Evanston. Northwestern University Press
-   Peterson, M. L., (1998). God and evil: an introduction to the issues. Westview Press.
-   Wittgenstein, L., (1967). Philosophical investigations. Trs. G. E. M. Anscombe, Third edition, Oxford: Basil Blackwell.
CAPTCHA Image