نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی
نویسندگان
1 استاد بازنشسته دانشگاه علامه طباطبایی
2 استادیار سنجش و اندازه‌گیری دانشگاه شهید بهشتی
چکیده
تازه های تحقیق
ملاحظاتی در مورد استفاده از مرامنامهها
در مرامنامه‌های اخلاقی از کلی‌گویی احتراز می‌شود، بلکه بیشتر به مواردی که به علت ابهام، باعث دودلی می‌شود، پرداخته می‌شود. متأسفانه برخی مرامنامه‌هایی که اخیراً منتشر شده‌اند، بسیار مختصر بوده و آن‌چنان کلی هستند که تقریباً هیچ شناخت افزون‌تری را به ذینفعان نمی‌دهد. در نتیجه، این مرامنامهها جنبۀ تزئینی پیدا می‌کنند و نمی‌توانند برای دست‌اندرکاران راهگشا باشند. مرامنامه‌های اخلاقی باید بتوانند ابهام‌های اخلاقی را برطرف کنند و مبنایی روشن برای تنظیم روابط بین افراد ارائه دهند به‌گونه‌ای که بتوان به‌خوبی در خصوص واقعه‌ای که اتفاق افتاده است، بر آن اساس قضاوت اخلاقی داشت.
مرامنامه‌های اخلاقی صرفاً روشنگر وظایف اخلاقی افراد هستند، ولی تضمینی برای اجرای آن نمی‌دهند. متخلق بودن به اخلاق، راه‌های عملی دیگری می‌طلبد که باید در علوم تربیتی و نهادینه‌سازی منش اخلاقی به آن پرداخت. لازم است پس از تدوین مرامنامه‌های اخلاقی، راهکارهایی اجرایی برای پیاده نمودن آن در محیط‌های علمی ارائه کرد و سپس برای اجرایی کردن آن و فراگیری آن در میان دست‌اندرکاران آن رشتۀ علمی اقدام‌های لازمی را داشت. این نوع کار از حیطه این تحقیق خارج است. از این‌رو، باید در تحقیق‌هایی دیگر راه‌هایی برای نهادینه‌سازی منش اخلاقی در فعالان علمی ارائه کرد و بداخلاقی‌ها را از جامعۀ علمی زدود.
دستورهای اخلاقی الزام‌های لازم را برای افراد به‌وجود نمی‌آورند. در یک محیط اجتماعی که التزام به وظایف اخلاقی اهمیت دارد باید پس از تدوین دستورالعمل‌های اخلاقی به فکر نظام‌های حقوقی و جزایی برای تثبیت این وظایف بود و بر اساس آن مرامنامهها نه‌تنها وظایف هر یک از دست‌اندرکاران را مشخص نمود، بلکه حقوقی که طرف مقابل او به علت وظیفه اخلاقی نفر اول واجد می‌شود، معین کرد و برای اِحقاق حقوق ناشی از آن برنامه‌هایی را داشت. عدم پایبندی به وظایف اخلاقی، نیز به نظام‌هایی جزایی در یک رشته علمی دارد که باید پس از معین شدن دستورهای اخلاقی نسبت به تنظیم آن و ضمانت اجرایی آن اقدام شود.
قالب اصلی مرامنامۀ اخلاقی مشخص‌کنندۀ بایدها و نبایدهاست و نمی‌توان آن را به‌صورت توصیه‌ای و یا تبلیغی ارائه کرد. توصیه‌ها ناظر به روش پایبندی به اخلاق هستند؛ درحالی‌که مشخص شدن وظایف اخلاقی یک امر است و پایبندی به آن یک موضع دیگر؛ اولی مربوط به علم نظری در اخلاق است و دومی ناظر به روش‌های تربیتی و درگیر شدن با دومی ابهام‌های چالش‌برانگیز را برطرف نمی‌کند. از این‌رو، باید ابتدا وظایف اخلاقی دقیقاً مشخص شوند سپس راهکارهای اجرایی برای تخلق به اخلاق ارائه شود. بدیهی است ذکر مرامنامۀ اخلاقی و نصب العین داشتن آن خود می‌تواند به‌گونه‌ای پایبندی به اخلاق را تقویت کند و در مواقعی که بداخلاقی‌ها ناشی از نبودن حساسیت اخلاقی است، در ایجاد حساسیت اخلاقی مؤثر باشد، ولی این نقش دوم نباید نقش تبیین‌کنندگی آن را از بین ببرد.
استفاده از دست‌اندرکاران و همفکری با آن‌ها در فرایند تدوین مرامنامه‌های اخلاقی، موضوعات اخلاقی را از حالت ناخودآگاه آن افراد به خودآگاه تبدیل خواهد کرد و خودِ دست‌اندرکاران سعی خواهند کرد تا حدود و ثغور دستورات اخلاقی را استنباط کنند. این روش نه‌تنها به تدوین مرامنامه کمک خواهد کرد، بلکه به تنظیم روابط انسانی و تخلّق به دستورات اخلاقی خواهد انجامید.
تعهدنامه‌های اخلاقی و پیرابند اداری اخلاقی در قالبی متفاوت از مرامنامه ارائه خواهد شد؛ زیرا تعهدنامه‌های اخلاقی برای ایجاد پایبندی به اخلاق تنظیم می‌گردد نه برای روشنگری وظایف اخلاقی. از این‌رو، نباید هریک بجای دیگری تنظیم گردد (مثلاً در مرامنامۀ اخلاقی نمی‌توان از واژه‌هایی همچون «ما قول می‌دهیم که» و «ما خود را موظف می‌دانیم که» که یک تعهد شخصی است استفاده کرد).
نگارنده، برای مشخص ساختن مبنای اخلاقی بر اساس نگرش اسلامی- ایرانی مقاله‌ای را برای اخلاق پزشکی تنظیم کرده است که می‌تواند مدل مناسبی برای تدوین مرامنامۀ اخلاقی بر اساس نگرش اسلامی- ایرانی باشد (آیت‌اللّهی، 1381). این مقاله صرفاً به مقولۀ اخلاق پزشکی پرداخته است. سپس این مدل در طرحی که برای تنظیم مرامنامۀ اخلاقی در فضای مجازی برای مرکز ملی فضای مجازی انجام شده بود نیز تنظیم شد (آیت‌اللّهی، 1394). به نظر می‌رسد این مدل به‌راحتی قابل‌تعمیم به کلیه شاخه‌های علوم است و می‌توان آن را مبنایی برای مرحلۀ پنجم در این مقاله دانست و در نتیجه بر آن اساس نسبت به تدوین کدهای اخلاقی در رشته‌های مختلف اقدام کرد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Despite great progresses in Iran, there are very few works on the making and formulation of moral codes of conduct. As a result, moral conflicts in social and scientific activities have turned into a serious pathology in society. Since many specialists have been concerned about providing moral codes based on Islamic-Iranian culture in recent years, it is necessary to compile the regulations and method of formulation of these codes of conduct. The present paper was written with the aim of compiling a method of formulation for these codes of conduct. Findings show that the formation of codes of conduct has six stages which are as follows: 1. Finding cases which need moral decisions; 2. Specifying those in charge who need moral codes; 3. Recognizing moral challenges in that science; 4. Determining moral principles; 5. Specifying a fundamental approach in Ethics; and (6) Formulating a moral code of conduct in that science. Of course, it should be noted that some considerations have been proposed regarding the pre-preparation of the code of conduct and also for its utilization.[1]
[1]. The paper has been extracted from a project entitled "methodology of formulating moral code of conduct
in sciences" codified as 941060 " for the Foundation for Supporting Researchers and Technologists of the country", Presidency of the Islamic Republic of Iran, Vice Presidency for Science and Technology.
کلیدواژه‌ها [English]
)
ارسال نظر در مورد این مقاله