اتکای حدِّ وسط بر قاعدۀ درست ؛ نقدی بر تفسیر حدِّ وسط ارسطویی به مثابه معیارِ خود‌بنیادِ عمل اخلاقی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ دکترای فلسفهٔ محض. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

حدِّ وسطْ غالباً مهم‌ترین مفهوم در نگرش اخلاقی ارسطو معرفی شده، تا حدی که در بسیاری سنّت‌های تفسیری نه یکی از مفاهیم‌‌، بلکه جوهرۀ نظریه اخلاقی ارسطو انگاشته شده است. این امر موجب گردیده تا درستی و نادرستیِ نگرش اخلاقی ارسطو در گروِ اثبات یا نفیِ وجاهتِ حدِّ وسط به مثابه معیار عمل اخلاقی قلمداد شود. با بررسی مسیر حرکت تفکر ارسطویی در اخلاق نیکوماخوس، آشکار می‌شود که او حدِّ وسط را همچون امکانی در فهم و تحقّق خیر عملی معرفی می‌کند، اما در ادامهٔ مسیر به سنجشِ توانمندی آن در تحقّق غایت پژوهش عملی می‌پردازد. در طول مسیر، روشن می‌شود که حدِّ وسط در قامت قاعده‌ای کلی‌‌، تنها بیان‌گر این است که می‌بایست در هر موقعیتْ به عملی متناسب با آن دست یازید. در واقع‌، باید حدِّ وسط در هر وضعیتْ بنا بر مقتضیات متعدد و متغیّرِ هر موقعیت‌‌، توسط شخصِ عامل اخلاقی تعیین شود. نتیجهٔ این امر این است که حد وسط‌‌، شهودی جزئی است، نه معیاری کلی و به همین جهت، خودْ نیازمند قاعده‌ای کلی در تعیین جزئی آن است. در نگرش ارسطو، حدِّ وسط بر قاعده‌ای درست استوار است که درستیِ آن برخاسته از بستری است که آن را شکل داده است؛ این بستر نهایی و تکیه‌گاهِ بنیادین که قاعدهٔ درست در آن حضور دارد «فرونسیس» یا حالت دارندگیِ قاعدهٔ درست _ بر اساس دانایی عملیِ برخاسته از تجربیات عملی _ است. بنابراین، حدِّ وسطْ متکی بر قاعدهٔ درستی است که خود در فرونسیس حضور دارد و به همین جهت، حدِّ وسط ارسطویی معیار و قاعده‌ا‌ی نهایی و خود‌‌بنیاد در فهم و تعیین عملِ درست نیست‌‌، بلکه خود بر قاعدهٔ درست استوار است؛ قاعده‌ای که با دانایی عملی (فرونسیس) همچون توانیْ در شناختن و عمل‌کردن، محقّق می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Dependency of the Mean Upon the Right Rule; A Critique of the Aristotelian Mean’s Interpretation as an Autonomous Ethical Action’s Criterion

نویسنده [English]

  • Seyed Jamaleddin Mirsharafoddin
PhD. Graduate in philosophy, Department of Philosophy, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Iran
چکیده [English]

The mean has mostly been considered in the history of Aristotelian Ethics’ commentaries as the main idea of his ethical thought so that it transformed from an ethical concept to his ethical theory. Thus, the validity of the Aristotelian ethical attitude is evaluated by the mean as the central thesis. However, it becomes apparent by pursuing the procedure of the Aristotelian investigation in the text of the Nicomachean Ethics that the mean is first presented as a possibility for the necessity of the best choice’s understanding in every given practical situation. The final signification and the substantial content of the mean is that the best choice must be chosen by every individual agent at any particular action considering all the multiple, variable and conditioned factors. Because the mean is an individual intuitive grasping, it needs a right rule; relying on which, as a universal criterion, we determine any particular mean in every special circumstance. The right rule itself consists of the right reason. Having surveyed various kinds of knowledge, Aristotle arrives at practical reason, which is an agent’s dispositional power generally and in comprehending and actualizing the best particular option particularly. The mean, therefore, depends on the right rule which itself relies on the correct reason or practical understanding (Phronesis).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mean
  • right rule
  • action
  • ethical action’s criterion
  • particular knowledge
  • individual agent
  • practical understanding (Phronesis)

مراجع

ابن سینا، حسین بن عبداللّه. (۱۳۷۱)‌‌. المباحثات‌‌. (مقدمه و تحقیق: محسن بیدارفر). قم: انتشارات بیدار.
ابن‌مسکویه، احمدبن محمّدبن یعقوب الرّازی. (۱۳۸۱)‌‌. تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق‌‌. قم: انتشارات بیدارفر.
ابوحیان توحیدی. (۱۹۸۸)‌‌. البصائر و الذخائر‌. بیروت: دارالصادر.
ارسطو‌‌. (۱۳۷۸)‌‌. اخلاق نیکوماخوسی. (ترجمه: محمد حسن لطفی). تهران: طرح نو.
ارسطو. (۱۹۷۹)‌‌. أَلأخلاق‌‌. (ترجمه: اسحاق بن حنین. حققه و شرحه و قدم له: الدکتور عبدالرحمن بدوی‌‌). کویت: وکالة المطبوعات.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1981). الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعة. بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
طوسی‌، خواجه نصیر الدین‌. (۱۳۹۱)‌‌. اخلاق ناصری. (تنقیح و تصحیح: مجتبی مینوی و علیرضا حیدری‌). تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
غزالی‌‌، ابوحامد محمد. (۱۹۹۵)‌‌. میزان العمل. (تحقیق: علی ابوملحم). بیروت: منشورات دار و مکتبه الهلال: بیروت.
غزالی‌‌، ابوحامد محمد. (۲۰۱۱)‌‌. احیاء علوم‌الدین. بیروت: دار المعرفه.
کندی‌. یعقوب بن اسحاق. (۱۹۷۸)‌‌. رسائل الکندی الفلسفیه. بیروت: دارالفکر العربی.
 
Abū Hayyān al-Tawhīdī. (1988). Al-Baṣā’ir wa al-Dhakhā’ir. Beirut: Dar Al-Sader.
Al Fārābī. (1405AH). Fosol Al Montaze, research by Fawzi Najar. Tehran: Al-Zahra.
Al-Ghazali (Algazelus). (2011). Ihya' Ulum al-Din or Ihya'u Ulumiddin or Iḥiyāʾ ʿulūm ad-dīn (The Revival of Religious Sciences). Beirut: Dar Al Maarifah.
Al-Kindī. (1978). Rasael Al-falsafieh (Philosophical Works). Beirut: Dar Al-fekr Al-Arabi.
Apostle, Hippocrates George. (1980). Nichomachean Ethics, (Translated with Commentaries & Glossary). London: D. Reidel Publishing Company.
Aristotle. (1377 AP). Akhlaq Nikomakhusi (Nicomachean Ethics). Translated from Germany to Persian by: Mohammad Hassan Lotfi, Tehran: Tarh-i No.
Aristotle. (1378 SH). Aristotlis Organon Persice (Organon). Translated from Greek to Persian by M. S. Adib-Soltani. Tehran: Negah Press.
Aristotle. (1979). Al-Akhlaq (Nicomachean Ethics). Translated from Greek to Arabic by Isḥāq ibn Ḥunayn. Kuwait: Vekalatol-Matbu'at.
Avicenna (Ibn Sina). (1371 AP). Al-Mubahithat. Introduction and research by Mohsen Bidarfar. Qom: Bidar Publications.
Barnes, J. (1995). Nicomachean Ethics (The Complete Works of Aristotle, The Revised Oxford Translation). Revised by Urmson, J. O. US: Princeton University Press.
Bartlett, R. & Collins S. D. (2011). Nicomachean Ethics (translated with an interpretive essay, notes, and glossary). Chicago & London: The University of Chicago Press.
Bekker, I. (1870). Aristotelis Opera. Berlin.
Brown, L. (1997). What is .the mean relative to us in Aristotle’s Ethics? In Phronesis: a journal for ancient philosophy. 1 (42), 77-93.
Burger, R. (2008). Aristotle's Dialogue with Socrates: On the “Nicomachean Ethics”. Chicago & London: University of Chicago Press.
Bywater, I. (2010). Aristotelis Ethica Nicomachea (Ed.). Cambridge: Cambridge University Press.
Carlo, N. (2010). Etica Nicomachea, (Introduzione, traduzione e note). Roma-bari: Economica Lateraza.
Cornford, F. & Wicksteed, P. H. (1957). The Physics, (The Loeb classical library). Cambridge: Harvard University Press.
Crisp, R. (2004). Nichomachean Ethics (Translated & Edited). Cambridge: Cambridge University press.
Ghazali, A. M. (1995). Mizan al- ‘Amal. Research by Ali Abu Mulhim. Beirut: Dar wa Maktabat al-Hilal.
Ghazali, A. M. (1995). Mizan al-'amal (Criterion of Action). (1995) Research by Abu Molham, Beirut: Dar wa Maktabah al-Hilal.
Gottlieb, P. (2009). The virtue of Aristotle's Ethics, Cambridge University Press: Cambridge
Hardie, F. (1968), Aristotle's Ethical Theory. Oxford: Oxford University Press.
Hursthouse, R. (2006). The Central Doctrine of the Mean. In: Richard Kraut (Ed.), BlackWell Guide to Aristotlian Nicomachean Ethics., pp. 96-115 .US: First published in 2006 by Blackwell Publishing Ltd.
Hutchinson. D. S. (1999). Ethics. In: J. Barnes (Ed.), Cambridge Companion to Aristotle. Cambridge University Press: Cambridge.
Ibn Miskawayh. (1381 AP). Tahzib al-Akhlaq wa Tat-hir al-A ‘raq. Qom: Bidarfar Publications.
Irwin, T. (1999). Nicomachean Ethics. (Second edition). Indianapolis: Hackett Publishing Company.
Irwin, T. (2007). Development of Ethics, a historical and critical study, Volume I: from Socretes to the Reformation. Oxford: Oxford University Press.
Irwin, T. H. (1999). Aristotle’s First Principles. Oxford: Clarendon Paperbacks Oxford.
Kant, Metaphysics of Moral, 1991, introductionand Trans. and Notes by M. Gregor, Cambridge: Cambridge University Pres.
Kraut, R. (1991). Aristotle on the Human Good. US: Princeton University Press.
Liddell & Scott. (1968). An Intermediate Greek-English Lexicon, founded upon the seventh edition of Liddell & Scott’s Greek-English Lexicon, first edition 1889, Oxford: at the Clarendon Press.
Mazzarelli, C. (2009). Etica Nicomachea, (Introduzione, traduzione, note e apparati). Milano: Bompiani Testi A Fronte.
Pearson, G. (2007). Phronesis as a mean in the Eudemian Ethics. In Oxford Studies in Ancient Philosophy, vol. XXXII, pp. 273 - 295.
Peters, F. E. (1967). Greek Philosophical terms (a Historical Lexicon). US: New York University Press.
Rackham, H. (1950). The Politics, (The Loeb classical library). Cambridge: Harvard University Press.
Rackham, H. (1956). Nicomachean Ethics (Loeb classical Library). Cambridge: Harvard University Press.
Ross, D. (2009). Nicomachean Ethics (revised with an introduction and notes by Lesley Brown). Oxford: Oxford University Press.
Ross, W. D. (1925). Nicomachean Ethics (The works of Aristotle). The first edition, vol 9. Oxford: The Clarenden Press.
Ross, W. D. (1964). Aristotle. London & New York: Oxford University Press.
Shields, Christopher. (2007). Aristotle. London & New York: Routledge.
Shirazi, S. M. (Mulla Sadrā). (1981). Al-Hikmat al-Muta ‘aliyah fi al-Asfar al-‘Aqliyyat al-Arba‘(The Transcendent Theosophy in the Four Journeys of the Intellect). Beirut: Dar Ihya al-Turath al-Arabi.
Stewart, J. A. (1999). Notes on the Nicomachean Ethics of Aristotle. Virginia: Thoemmes Press. (Reprinted from 1892 edition by Oxford, Clarenden Press).
Tusi, N. D. (1391 AP). Akhlaq-i Naseri (Naseri Ethics). Mojtaba Minui & Alireza Haydari (Eds.). Tehran: Khwarazmi Publications.
Urmson. J. O. (1973). Aristotle's Ethics. US: Wiley & Blackwell.
Williams, B. A. O. (1985). Ethics and the Limits of Philosophy. Cambridge, MassHarvard University Press.
Zeller. E. (1897). Aristotle and the EarlierPeripatetic. Vol 2.  Being A Translation from Zeller’s Philosophy of the Greeks by B. F. C. Costelloe & J. H. Muirhead. London, Longmans.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار