نظام‌بخشی به کاربردهای گوناگون عقل در نظر غزالی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

یکی از دشواری‌هایی که در کار پژوهش در آثار غزالی وجود دارد برخی ناسازگاریها است که میان سخنان او به چشم می‌خورند. بیانات غزالی در باب عقل و چگونگی به کارگیری این مفهوم از سوی او نیز از جملة همین موارد است. نوشتار حاضر با قراردادن کاربردهایی که غزالی برای «عقل» بدانها تصریح کرده، در قالب طرح کلی کاربردهای وجودشناختی، روانشناختی، و معرفت‌شناختی آن، آنها را چارچوبی منطقی می‌بخشد. اما فهم مراد اصلی غزالی هنگام استفاده از این مفهوم، با تتبع در آثار وی و یافتن روح کلی حاکم بر آنها میسر می‌شود. اینجاست که می‌توان به کارگیری دو معنای عقل را از سوی غزالی که یکی معنای اخص آن، یعنی عقل استدلالی است و دیگری کل مرتبة انسانی در معرفت، مورد توجه قرار داد.[1] عقل در این معنای دوم ظهورات مختلفی را، از مرتبة استدلالی تا مرتبة نبوی معرفت در بر می‌گیرد. توجه به این معنا به منزلة یافتن یکی از اصول بنیادین نظام معرفتی غزالی است.
 



 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Systematization of the Uses of ‘Reason’ in Al-Ghazali’s Works

نویسنده [English]

  • Zahra Poorsina
چکیده [English]

The problem with research on al-Ghazali’s works is that one can observe some inconsistency in his utterances. As an example, al-Ghazali’s remarks on ‘reason’ are among those cases. The present writing is going to give the uses of ‘reason’ a logical framework in terms of ontological, psychological, and epistemological applications. To understand al-Ghazali’s  main intention, one should perform a thorough investigation into his works so as to find the general spirit dominating them. Here we can consider two meanings of reason used by al-Ghazali: the particular sense is ‘discursive reason’; another meaning is ‘the whole stage of humanity’ in knowing. Reason in the latter meaning consists of different manifestations including the level of reasoning to the prophetic level of knowledge. Such a point is one of the basic principles in al-Ghazali’s system of thought.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reason
  • al-Ghazali
  • discursive reason
  • Heart
  • humanity stage of knowledge

مراجع

  1. باسیل، سعید، منهج‌ البحث عن المعرفة عند الغزالی، بیروت، دارالکتب اللبنانی. (= منهج)
  2. دنیا، سلیمان،1367 ه‍ . / 1947 م، الحقیقه فی نظر الغزالی، دار احیاء الکتب العربیه، عیسی البابی الحلبی و شرکائه.
  3. غزالی، ابوحامد محمد، 1406 ه‍ . ق / 1986 م، احیاء علوم الدین، ربع اوّل، ربع سوم و ربع چهارم، بیروت، دارالفکر، دارالکتب العلمیه. (= احیاء)
  4. ـــــــــــــــــــــ، 1416 ه‍ . ق / 1996 م، روضة الطالبین و عمدة السالکین، مجموعه رسائل الامام الغزالی، بیروت، دارالفکر،. (= روضة الطالبین)
  5. ـــــــــــــــــــــ ،1416 ه‍ . ق / 1996 م، فیصل التفرقه، مجموعه رسائل الامام الغزالی، بیروت، دارالفکر.
  6. ـــــــــــــــــــــ ،1383 کیمیای سعادت، جلد اول و دوم، به کوشش حسین خدیو جم، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ یازدهم. (= کیمیا).
  7. ـــــــــــــــــــــ، 1416 ه‍ . ق / 1996 م، مشکوة الانوار، مجموعه رسائل الامام الغزالی، بیروت، دارالفکر، دارالکتب العلمیه.
  8. ـــــــــــــــــــــ ،1975، معارج القدس فی مدارج معرفة النفس، بیروت، دارالآفاق الجدیده، چاپ دوم. (= معارج)
  9. ـــــــــــــــــــــ، 1421 ه‍ . ق / 2000 م، معیارالعلم، با مقدمه و تعلیقه و شرح دکتر علی بوملحم، بیروت، دار و مکتبه الهلال.
  10. ـــــــــــــــــــــ، دارالمعارف، 1964، میزان‌العمل، تحقیق و مقدمة دکتر سلیمان دنیا، مصر.
    1. Othman, Ali Issa, 1960، The Concept of man in Islam, in the Writings of al-Ghazali, Cairo.
    2. Umaruddin, M، 1970, The Ethical Philosophy of Al-Ghazzali, Lahore, Sh. Muhammad Asharaf, reprinted. (First Edition: 1962) (= Eth. Ph. of Gh.)
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار