«عدم تمایز احکام اخلاقی و فقهی اسلام از حیث الزام»

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه امام صادق(ع)- دکترای علوم قرآن و حدیث

چکیده

بسیاری از اندیشمندان اسلامی در آثار و نظرات خود، میان احکام اخلاقی و فقهی قرآن تمایز نهاده اند؛ در حالی که با بررسی ساختار، مبانی، قلمرو، هدف و موضوع گزاره‌های اخلاقی حوزه خانواده و تطبیق آنها با گزاره‌های فقهی قرآن می‌توان به نتایج همسانی بخصوص در مسأله الزام دست یافت. این پژوهش از طریق بررسی منشأ الزام در فقه و اخلاق و نمایاندن همسانی منشأ آنها، عدم تمایز الزام را در برخی گزاره‌های فقهی و اخلاقی ثابت می‌کند. الزام در گزاره‌های اخلاقی قرآن، مبتنی بر فطریاتی است که با کمک عقل کشف و با اراده الهی اعتبار می‌شوند و از این نظر هیچ تفاوتی با منشأ الزام در گزاره‌های فقهی قرآن ندارند؛ هر دو از یک سرچشمه سیراب می‌شوند، هر دو در تنظیم رفتارهای اختیاری انسان، در تکامل روحی و معنوی او، و در نظم، امنیت و سعادت جامعه موضوعیت دارند و هر دو نیز دارای ضمانت اجرا می‌باشند؛ اما ضمانت اجرای احکام فقهی، به جز عبادات، جنبه جزایی و جریمه دارد و در دادگاههای بشری، قابل بررسی و دادرسی است؛ در حالی که ضمانت اجرای قواعد اخلاقی جنبه معنوی و وجدانی داشته و علاوه بر آثار وضعی دنیایی، عقوبت اخروی دارند، ولی قابل پیگیری در دادگاههای حقوقی نیستند. با اثبات اشتراک منشأ الزام می‌توان راه هایی را که فقها برای اجراکردن احکام فقهی پیشنهاد نموده‌اند، برای احکام اخلاقی نیز (البته با لحاط تفاوت‌ها) پیشنهاد نمود.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Non-Differentiation of Ethical Judgments and Juristic Judgments in Regard to ‘obligation’

نویسنده [English]

  • Sadiqeh Mahdavi Kani
چکیده [English]

In their works, a great number of Islamic thinkers have differentiated between ethical judgments and juristic judgments, while they agree on the sameness of their origin, especially in regard to the question of ‘obligation’. By inquiring into the origin of ‘obligation’ in Islamic jurisprudence and ethics as well as demonstrating the sameness of its origin, the present essay attempts to show the non-differentiation of obligation in some juristic and ethical propositions. In both ethical and juristic propositions, obligation based on innate things which can be revealed by reason, and which are established by the divine will; both the propositions can regulate the human behaviors; promote the spiritual manners; and ensure the social order and prosperity; and at the same time, both enjoy sanction. However, the sanction norms of the ethical judgments are different from those of juristic judgments. Nevertheless, there can consider the ways suggested by religious jurisprudents to be valid for fulfilling the ethical judgments as well.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • obligation
  • ethics
  • conceptual consideration
  • primordial nature
  • Reason
  1. آیر، ای.ج.، زبان، بی تا، حقیقت و منطق، ترجمه منوچهر بزرگمهر، تهران، دانشگاه صنعتی شریف.
  2. ابن سینا، حسین بن عبدالله،1404، الشفاء(کتاب البرهان)، مصحح ابوالعلاء عفیفی، قم، مکتبه آیه الله مرعشی نجفی.
  3. انصاری، مرتضی،1424ق، المکاسب، مجمع الفکر الاسلامی.
  4. برگسن، هنری،1358، دو سرچشمه اخلاق ودین، ترجمه حسن حبیبی، تهران، شرکت انتشار.
  5. الجسر، ندیم،1969، القرآن فی التربیه الاسلامیه، بیروت، منشورات دارالخلود.
  6. جعفری لنگرودی، جعفر،1375، مقدمه علم حقوق، تهران، گنج دانش.
  7. جوادی آملی، عبدالله،1378، تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء.
  8. ---------،1383، تفسیر قرآن کریم،توحید در قرآن، قم، مرکز نشر اسراء.
  9. ---------،1375، فلسقه حقوق بشر، ‏قم، مرکز نشر اسراء.
  10. جوادی، محسن،1375، مسأله باید و هست، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.  
  11. حائری یزدی، مهدی،1384، کاوش‌های عقل عملی، فلسفه اخلاق، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.

12. حلی، یوسف بن مطهر،1422، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح و تقدیم و تعلیق حسن حسن زاده آملی، قم، موسسه النشر الاسلامی.

  1. خویى، ابو القاسم،1413ق، مصباح الفقاهة (مکاسب)، بی جا: بی نا.
  2. دراز، محمد عبدالله،1973، دستور الاخلاق فی القرآن، ترجمه عبد الصبور شاهین، کویت، دار البحوث العلمیه.
  3. دورکیم، امیل،1368، قواعد روش جامعه شناسی، ترجمه علیمحمد کاردان، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
  4. الرازی، محمدبن عمر فخرالدین، 1420، التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)،بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  5. رجحان، سعید،1382، مبانی استنباط در حقوق اسلامی و حقوق موضوعه، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
  6. روسو،ژان ژاک،1360، امیل یا آموزش و پرورش، ترجمه غلامحسین زیرک زاده،تهران،انتشارات چهره.
  7. سبحانی، جعفر، حسن وقبح عقلی،پایه‌های اخلاق جاودان
  8. سبزواری، هادی،1413، شرح المنظومه، مصحح حسن حسن زاده آملی، تهران، نشر ناب.
  9. شعرانى، شیخ ابو الحسن،1419ق، ترجمه و شرح تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، تهران: منشورات إسلامیة.
  10. طباطبائی، محمد حسین،1362، رسائل سبعه، قم، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
  11. ------------،1368، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران، انتشارات صدرا.
  12. ------------،1417، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، موسسه النشر الاسلامی.
  13. ------------، نهایه الحکمه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، بی تا.
  14. فرانکنا، ویلیام کی،1376، فلسفه اخلاق، ترجمه هادی صادقی، قم، انتشارات طه.
  15. کاپلستون، فردریک،1368، تاریخ فلسفه، ج1،ترجمه جلال الدین مجتبوی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی و سروش.
  16. -----------،1370، ج5، ترجمه امیر جلال الدین اعلم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی و سروش.
  17. کاتوزیان، ناصر،1352، فلسفه حقوق، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
  18. مجلسی، محمد باقر،1404، بحار الانوار الجامعه لدرر الاخبار عن الائمه الاطهار، بیروت، موسسه الوفاء.
  19. محقق داماد، مصطفی،1372، اصول فقه، بی جا، اندیشه‌های نو در علوم اسلامی.
  20. مصباح یزدی، محمد تقی،1405ق، تعلیقه علی نهایه الحکمه، قم، در راه حق.
  21. -----------،1382، فلسفه اخلاق، تحقیق احمد حسین شریفی، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل.
  22. ---------،1384، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی،تحقیق و نگارش احمد حسین شریفی، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.

35. مطهری، مرتضی،1360، «جاودانگی و اخلاق»، یادنامه استاد شهید مطهری، زیر نظر عبدالکریم سروش، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

  1. ----------، 1372، آشنایی با علوم اسلامی، تهران، صدرا.
  2. ----------،1373، سیری در سیره ائمه، تهران، صدرا.
  3. ----------،1363، نقدی برمارکسیسم، تهران، صدرا.
  4. ----------،1372، فلسفه اخلاق، تهران، صدرا.
  5. ----------، شرح مبسوط منظومه، تهران، حکمت، 1369
  6. مظفر، محمد رضا،1373، اصول الفقه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، مرکز النشر.
  7. مغنیه، محمد جواد،1412ق، فلسفه الاخلاق فی الاسلام، بیروت، دار التیار الجدید.
  8. مکارم شیرازی، ناصر، 1380، اخلاق در قرآن، قم، مدرسه امام علی ابن ابیطالب.
  9. موسوی، محسن، «آیا غایت‌های دینی همان داده‌های دینی هستند؟»، مجله نقد ونظر، شماره13
  10. مهدوی کنی، محمد رضا،1375، نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  11. نایینی، میرزا محمدحسین،1421، فوائدالاصول، قم، موسسه النشر الاسلامی.
  12. نراقی، احمد،1417ق، عوائد الایام من قواعد فقهاء الاعلام، مکتب الاعلام الاسلامی.
  13. وارنوک،1368، فلسفه اخلاق در قرن حاضر،ترجمه و تعلیقات صادق لاریجانی، مرکزترجمه ونشر کتاب.

منابع انگلیسی

  1. Carnap. R. 1935, philosophy and logical.
  2. Hare, Richard Mervyn,1998, “Prescriptivism”, in Routledge Encyclopedia of philosophy, ed. Edvard Craig (New york: Routledge), v.7.
  3. Pojman, Louis.p. 1987, ed “Morality and Religion”, Plato in philosophy of Religion: An Antology,.(u.s.a: wadsworth)


CAPTCHA Image