عقل در کوی عشق (دیدگاه شیخ نجم‌الدین رازی درباره عقل و عشق)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه قم

چکیده

شیخ نجم‌الدین رازی (573 – 654 هـ) در کنار آثار عدیده‌ای که درباره مسائل عرفانی دارد، رساله‌ای نیز به نام «عشق و عقل» یا «معیار الصدق فی مصداق العشق» دارد که در آن به پرسش‌های یکی از دوستانش پاسخ داده است. این پرسش‌های سه‌گانه عبارتند از:
1 - آیا عشق و عقل آنگاه که به کمالِ خود می‌رسند، تضادی با هم دارند یا نه؟
2 - چرا آنجا که عقل بیش‌تر و شریف‌تر است، عشق نیز ثابت‌تر و ظریف‌تر است (با عنایت به وجودِ سید کائنات)؟
3 – آیا می‌توان گفت که عقل نه یک قسم، که شامل همه موجودات و محیط بر همه اقسامِ وجود است؟
مؤلّف پس از تحریر محلّ نزاع و توجّه دادن به معانی مشترک «عقل»، محدوده فعالیت‌های آن را مشخص می‌سازد و ساحت عشق را بسی فراتر از تنگنای عقل، معرفی می‌کند. آنگاه نسبت میان عقل بیش‌تر و عشق ظریف‌تر را با چشمداشتی به پیامبر اکرم (ص) برمی‌رسد و سپس به مخالفت عقلانی با نظریه وحدت عقل و عاقل و معقول می‌پردازد. وی در این رساله بر آن بوده تا در مقام بحث عقلانی (در باره موضوع مورد پرسش) به شیوة متکلّمان و فلاسفه بحث کند و در مقام درک شهودی و بیان مکاشفات نیز همچون عارفی فلسفه ستیز و طبعاً با بهره گیری از واژگانی سرشار از استعاره و کنایه و تمثیل، جانب عشق را پاس داشته باشد. در این مقاله، ضمن وارسی کامل این رساله، دیدگاه نجم رازی با نظرداشت به دیگر آثارش، مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reason in the Realm of Love: Najm-od-din Razi’s Viewpoint

نویسنده [English]

  • Mohammad Reza Movahhedi
چکیده [English]

Sheikh Najm-od-din Razi (573/1177-654/1256) has written on mystical questions several works, among which is Me’yar as-Sedq fi Mesdaq al–`Eshq (“The Criterion of Veracity Concerning the Touchstone of Love”). This treatise, in fact, deals with some questions of Razi’s friend. Having explained the point of contention, Razi specifies the meanings of reason and remarks on the scope of its function. Next, based on the Prophet’s utterances, he draws the relationship between more reason and more elegant love. And then, he opposes reasonably the theory of ‘union of the intellect, intelligent and intelligible’. In this treatise, when discussing reasonably, he argues in an elaborate way similar to theologians and philosophers; and when expressing mystical intuition, he espouses love to the extent of an anti-philosophical mystic, using metaphor, allusion, and allegory. The present article, while enquiring into the treatise and his other works in this regard, is going to analyze critically Razi’s views.

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Najm-od-din Razi
  • love
  • Reason
  • anti-philosophical position
  • Me’yar as-Sedq fi Mesdaq al–`Eshq
1 - ابراهیمیان ، سید حسین، 1378، معرفت‌شناسی در عرفان، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم.
2- ابن ترکه، صائن الدین، 1375، عقل و عشق یا مناظرات خمس، تصحیح و تحقیق: اکرم جودی نعمتی، نشر میراث مکتوب، تهران.
3- امام محمد غزالی، 1411ه‍ / 1991م، احیاء علوم الدین (در پنج‌مجلّد)، دارالفکر، بیروت، الطبعة الثالثة.
4- پورجوادی، نصرالله،1385، زبان حال در عرفان و ادبیات فارسی، انتشارات هرمس، تهران.
5- جعفری، محمد تقی، 1369، شرح و تحلیل مثنوی، (در 15 جلد).
6- جلال‌الدین محمد بلخی،1374، کلیات دیوان شمس، تصحیح: بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران، مؤسسه انتشارات نگاه، چاپ چهارم.
7- جلال‌الدین محمد بلخی،1376، مثنوی معنوی، (بر اساس نسفه قونیه)، تصحیح و پیشگفتار: عبدالکریم سروش، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، چاپ دوم.
8- حسن زادة آملی، حسن،1376، هزار و یک کلمه(جلد سوم)، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم.
9- سعدی، مصلح الدین ،1345، کلیّات سعدی، به تصحیح محمد علی فروغی، مؤسسه مطبوعاتی علمی، تهران.
10- شمس‌الدین الذهبی،1989، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق: عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، الطبعه الثانیه (در 54 جلد).
11- صلاح‌الدین الصفدی،1962، الوافی بالوفیات، باعتناء: هلمرت ریتر، تیبادن، دارالنشر فراقزشتاینر.
12- عزالدین محمود کاشانی،1372، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، به تصحیح جلال ‌الدین همایی، چاپ چهارم، مؤسسة نشر هما، تهران.
13- عطار نیشابوری، فریدالدین،1383، منطق الطیر، به تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی، انتشارات سخن، تهران.
14- موحدی، محمدرضا،1380، بهره‌هایی از منارات السائرین (مقاله)، تهران، فصلنامه نشر دانش، سال هجدهم، شماره دوم، تابستان.
15- موحدی، محمدرضا (تنظیم‌کننده)،1385، حکایت آینه (تلخیص و بازنویسی مرصاد العباد)، تهران، نشر میراثبان، چاپ اول.
16- نجم‌الدین رازی،1345، رساله‌ عشق و عقل، به اهتمام و تصحیح: تقی تفضّلی، تهران، شرکت انتشارات تهران، چاپ اول.
17- نجم‌الدین رازی،1373، مرصاد العباد من المبدأ الی المعاد، مقدمه و تصحیح: دکتر محمدامین رجایی، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ پنجم.
18- نجم‌الدین رازی،1352، مرموزات اسدی در مزمورات داوودی، مقدمه و تصحیح: دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی، انتشارات مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل شعبه‌ تهران، چاپ اول.
19- نجم‌الدین رازی،1991، منارات السائرین و مقامات الطائرین، تحقیق و تقدیم: سعید عبدالفتاح، کویت: دار سعاد الصباح، الطبعه الاولی.
20- نسفی، عزیزالدین،1379، کتاب الانسان الکامل، با تصحیح و مقدمة ماریژان موله، [ویرایش جدید] انتشارات طهوری، تهران.
21- هجویری، علی بن عثمان،1383، کشف المحجوب، با تصحیح و توضیحات: دکتر محمود عابدی، چاپ اول، انتشارات سروش، تهران.
22- همایی، جلال‌الدین،1385، مولوی نامه یا مولوی چه می‌گوید، چاپ دهم، مؤسسه نشر هما، تهران.
23- یوسف پور، محمد کاظم،1380، نقدصوفی (بررسی انتقادی تاریخ تصوف با تکیه بر اقوال صوفیان تا قرن هفتم هجری)، انتشارات روزنه،‌تهران.
CAPTCHA Image