نظریه اخلاقی قاضی عبدالجبار معتزلی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد فلسه و کلام دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری دانشگاه قم

چکیده

 
قاضی عبدالجبار گرچه به عنوان متکلم معتزلی مشهور است، با توجه به نظرات اخلاقی او در کتب کلامی بی‌شک می توان او را یک فیلسوف اخلاق نیز نامید. در این مقاله ما در صدد هستیم تا نظرات اخلاقی او را در باب اخلاق هنجاری و فرا اخلاق بیان کنیم. عبدالجبار یک فیلسوف اخلاق عقل گرا است که منشأ الزامات اخلاقی را عقل دانسته و درستی و نادرستی اعمال را به وسیله عقل قابل کشف می داند. او یک ذات‌گراست یعنی درستی و نادرستی اعمال را ناشی از ذات اعمال می‌داند نه عوامل خارجی. او یک وظیفه‌گرای قاعده نگر است و معتقد به قواعد و وظایف اخلاقی است که انسانها موظف به انجام آنها هستند. او یک شهودگرا و مبناگرای اخلاقی است یعنی معتقد به قضایای پایه اخلاقی است که قابل شهود عقلانی هستند. این قضایا که بیانگر اصول اخلاقی‌اند، بدیهی وضروری بوده و مبنای تعیین وظایف دیگر (نظری و اکتسابی) هستند.

تازه های تحقیق

نتیجه گیری

نظریه اخلاقی عبدالجبار با توجه به داشتن ویژگیهایی مانند ناشی دانستن درستی و نادرستی از ذات فعل و مخالفت با اصل سودگرایی و التزام به بیشینه سازی خوبی  می‌توان در زمره نظرات وظیفه گرا قرار داد. او یک وظیفه گرای عقل گرای قاعده نگر شهودگرای مبناگراست. با توجه به تقسیم وجوه حسن ساز و قبیح ساز افعال به علل و اصول حسن و قبح که علم به حسن و قبح آنها ضروری است و وجوه در نگاه نخست  حسن و قبح که تنها اقتضای اولیه برای حسن و قبح دارند، وظیفه گرایی او حدسط میان وظیفه‌گرایی کانتی که تمام وجوه درستی و نادرستی افعال را مطلق می داند و وظیفه‌گرایی دیوید راس که تمام وجوه درستی و نادرستی را در نگاه نخست می داند است. عبدالجبار قائل به اصول و قواعد اخلاقی است که درستی و نادرستی آنها توسط عقل انسان قابل شهود است. او برخی اصول اخلاقی را ضروریات اخلاقی می داند که علم به آنها بدیهی است و مبنای علم به درستی و نادرستی اعمال دیگر هستند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Qadi `Abdul-Jabbar al-Mu`tazili's Moral Theory

نویسندگان [English]

  • Mohsen Javadi 1
  • Husayn Atrak 2
چکیده [English]

Qadi `Abdul-Jabbar, although has come to be Known as a Mu`tazili theologian, can be certainly mentioned as a moral philosopher by attention to his ethical views in the theological books. The paper is going to present his ethical opinions concerning normative ethics and Meta-ethics. It shows that `Abdul-Jabbar is a rationalist moral philosopher, who considers reason as the origin of moral obligations, and as the means of evaluating the rightness and wrongfulness of actions. Moreover, he is an essentialist, that is, he regards the nature of actions as the source of rightness or wrongfulness of actions, rather than the external factors. Furthermore, he is a rule-deontologist, who holds human beings must act in accordance with rules and duties. In addition to these, he is an ethical intuitionist and foundationalist; that is to say, he believes that there exist basic moral propositions that can be intellectually intuitionable. These propositions expressing moral principles are evident and necessary ones, and determinant foundations of other duties, whether theoretical or practical.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ethics
  • Deontologism
  • foundationalism
  • goodness and badness
  • `Abdul-Jabbar

مراجع

  1. ابراهیم یوسف، هانم، اصل العدل عند المعتزله، دار الفکر العربی، 1413ق.
  2. ابوسعده، مهری، الاتجاه العقلی فی مشکلة المعرفة عند المعتزلة، دارالفکر العربی، 1413ق
  3. جرجانی، التعریفات، المطبعه الوهبیه، مصر، 1283 هـ.
  4. جرجانی، علی بن محمد، شرح المواقف للعضد الدین عبدالرحمان الایجی، تصحیح محمود عمر الدمیاتی، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1998م.
  5. جی، ای، مور، مبانی اخلاق، ترجمه غلامحسین توکلی و علی عسگری یزدی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی،1385،
  6. حائری یزدی، مهدی، کاوشهای عقل عملی، وزارت فرهنگ و آموزش عالی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه، 1361.
  7. دغیم، سمیح، موسوعة اصطلاحات الاشعری و القاضی عبدالجبار، مکتبة لبنان، چاپ اول 2002.
  8. الضویحی، علی بن صالح، آراء المعتزله الاصولیه، مکتبة الرشد و شرکة الریاض، چاپ اول، 1415ق.
  9. عبدالجبار، المحیط بالتکلیف، تحقیق عمر السید عزمی، الار المصریه للتألیف و الترجمه، بی تا
  10. عبدالجبار، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، مطبعه دارالکتب، 1960م.
  11. عبدالجبار، شرح الاصول الخمسه،‌ دار احیاء التراث العربی، بیروت، لبنان، 1422ق
  12. غزالی، ابو حامد، المستصفی فی اصول الفقه، چاپ اول، چاپ بولاق، مصر1422ق.
  13. فرانکنا، ویلیام کی، فلسفه اخلاق،‌ ترجمه هادی صادقی، موسسه فرهنگی طه، چاپ اول، 1376.
  14. محمد سید، محمد صالح، الخیر و الشر عند قاضی عبدالجبار ، دار قباء للطباعه و النشر، 1998،
  15. ملایوسفی، مجید، عینیت گرایی در اخلاق، پایان نامه دکترا، مدرسه عالی شهید مطهری.
    1. Bentham, Jeremy, An Introduction to the principles of morals and legislation, in “utilitarianism and other Essays”, ed. Alan Ryan, penguin book, 1987
    2. Dancy, Jonathan, “Intuitionism”, in “A Companion to Ethics” Peter Singer, Blackwell publishers, 1993.
    3. Fakhry, Majed, “Ethical Theories in Islam”, second edition, published by E.J.Brill, Leiden, the Netherlans,1994.
    4. Hourani, George F., Islamic Rationalism, Clarendom Press, 1971.
    5. Kant, Immanuel, “Groundwork of Metaphysic of Morals”, Translated and analyzed by H. J. Paton, Harper and Row Publish, 1964.
    6. Leaman, Oliver, Abd AL-Jabbar and the concept of uselessness, Journal of the History of Ideas, vol:41, No.1,(Jan-Mar 1980).
    7. Ross, W.D., “The Right and The Good”, OxfordUniversity Press, 2002.
    8. Sprigge, Timothy L.S., “naturalistic fallacy” in Encyclopedia of Ethics, Second Edition, eds. Lawrence C. Becker and Charlotte B. Becker, Routledge Publishing, 2001

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار