مبنا و هدف حقوق

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق خصوصی دانشگاه قم

چکیده

یکی از مباحث مهم در علم حقوق و بویژه فلسفه حقوق بحث از مبنا و هدف حقوق است. در هر یک از نظام‌های حقوقی جهان معاصر به اعتبار دیدگاه‌های کلی نسبت به جهان و انسان (جهان‌بینی) هدف و مبنایی را برای حقوق در نظر گرفته‌اند. عدالت و آزادی و تأمین مصالح و نظم اجتماعی از جمله مبانی و اهدافی است که در نظام‌های گوناگون حقوقی برای این رشته در نظر گرفته شده است. در نظام حقوق اسلامی نیز در چارچوب نگاه جامع به جهان و انسان و رابطة انسان با جهان هستی و جاودانگی انسان، مبنای حقوق بر قدر و حد و حق استقرار یافته است و تأمین سعادت فردی و اجتماعی در دنیا و آخرت از اجرای مقررات حقوقی لحاظ شده است. این مقاله در دو بخش کلی هدف و مبنای حقوق تحریر یافته و حسب مورد، نظام‌های گوناگون در آن بررسی شده است.
 

تازه های تحقیق

مبنا و هدف حقوق از مباحث اساسی فلسفه حقوق است که به اعتبار آنها نظام‌های گوناگون حقوقی هر یک مبنایی را برگزیده‌اند و اهدافی را مطرح کرده‌اند. در مرتبة بالاتر نظام حقوقی شعبه‌ای از علوم انسانی است. می‌توان گفت مبنا و هدف حقوق، متأثر از دیدگاه کلی است که نسبت به جهان و انسان و رابطة انسان با جهان در آن مطرح می‌شود. و به اعتبار مشربهای گوناگون فلسفی اجتماعی که هدف و غایت انسان را مشخص می‌کنند، نوع نظام حقوقی هم بر این اساس پایه‌ریزی می‌شود.

حق در لغت و اصطلاح، صرف نظر از اختلاف سلیقه‌ها یک نوع توانایی و امتیاز است که صاحب حق می‌تواند به اعتبار این توانایی آن را اعمال کند یا دیگران را ملزم به رعایت آن نماید و این وجه اشتراک نظر حقوقدانان و فقهاء در معنای حق است.

در قرآن حق در معنای وسیع آن مطرح شده است و ثبات، صحت و هدفداری  را در برمی‌گیرد.

حقوق، ضوابط و مقررات حاکم بر یک جامعه معین است. در حقوق اسلامی معنایی فراتر از ضوابط  حاکم بر روابط اجتماعی دارد و روابط انسان با هستی و انسان با خدا را در برمی‌گیرد.

مبنا و منبع حق با هم متفاوتند و مقصود از مبنا ملاک حکم و قدرتی پنهانی که قواعد حقوقی را الزام‌آور می‌کند، است ولی سرچشمة ضوابط و مقررات صرف نظر از ملاک آنها می‌باشد.

مبنای حقوق در دیدگاه طرفداران حقوق فطری، عدالت و اراده خداوند است که در طی دوره‌های مختلف تا عصر حاضر تحولات فراوانی یافته و در حال حاضر به چند قاعده مشخص محدود شده است.

در مجموع می‌توان گفت آن است که امنیت فردی و اجتماعی، تقویت فضیلت‌های اخلاقی و اصلاح و آبادانی دنیا و آخرت، اقامه قسط و عدالت از اهداف حقوق در نظام حقوق اسلامی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Fundamentals and Aims of the Law

نویسنده [English]

  • Reza Hossein Gandomkār
چکیده [English]

Discussion on the fundamentals and aims of the law, especially philosophy of the law, is among the main themes of such a discipline. Proportionate to the attitudes towards the cosmos and man, there are aims and basic rules for legal systems. Social justice, freedom, interests and order are among those aims and principles in different legal systems. Accordingly, in Islamic legal system, the fundamentals of the law are based on values, limits, and rights in the religious  perspective, so that the enforcement of the legal rules provides happiness in the life hereafter as well as in this world, whether individual or social happiness. The paper, written in two separate parts, examines the aims and fundamentals of different legal systems.

کلیدواژه‌ها [English]

  • aim
  • fundamental
  • Law
  • Islamic Law
  1. امامی، سید حسن، حقوق مدنی، تهران، انتشارات اسلامیه، تهران، 1366، ج 4.
  2. تارا، جواد، فلسفة حقوق و احکام در اسلام،  انتشارات دانشگاه تهران، 1345، ج 1.
  3. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، اصول فلسفی حقوق، تهران، انتشارات بی‌تا، 1333.
  4. __________ ، تاریخ معتزله، فلسفه فرهنگ اسلامی،  تهران، گنج دانش، 1338.
  5. __________ ، ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، 1367.
  6. جوادی آملی، عبدالله، حق و تکلیف در اسلام، قم، مرکز نشر اسراء، دفتر انتشارات اسلامی، 1384.
  7. جوان، موسی، مبانی حقوق، تهران، رنگین گمان، تهران، 1326، ج 1.
  8. حسینی حائری، سید محمد کاظم، فقه العقود، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1421، ج 1.
  9. خسروشاهی، قدرت الله، فلسفة حقوق، قم، موسسه آموزشی – پژوهشی امام خمینی(ره)، 1378.
  10. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، درآمدی بر حقوق اسلامی، سمت، تهران، 1368، ج 1.
  11. دلفانی سماق، علی اشرف، مبانی مسئولیت کیفری در حقوق ایران و فرانسه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، 1377.
  12. راغب اصفهانی، ابی القاسم محمد، المفردات، مصر، دفتر نشر کتاب، 1404.
  13. روسو، ژان ژاک، مقدمه قرارداد اجتماعی، ترجمة زیرک زاده، تهران، انتشارات چهر، 1358، ج 6.
  14. ساکت، محمدحسین، دیباچه‌ای بر دانش حقوق،  تهران، انتشارات جهان معاصر، 1370.
  15. شیروی، عبدالحسین، حقوق تطبیقی، تهران، سمت، 1385.
  16. صفایی حائری، علی، حرکت، قم، لیله‌القدر، 1385.
  17. طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، حاشیه المکاسب، تهران، دارالمعارف الاسلامیه، 1370.
  18. طباطبایی، سیدمحمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد اول تا سوم در یک مجلد با پاورقی شهید مرتضی مطهری، شرکت افست، بی‌تا.
  19. قاضی، ابوالفضل، جامعه شناسی حقوق، انتشارات دانشگاه تهران، 1370.
  20. قربان‌نیا، ناصر، قرائت‌های گوناگون از حقوق طبیعی، مجلة فقه و حقوق، سال اول، 1383.
  21. کاتوزیان، ناصر، فلسفة حقوق، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1377 ، ج 1.
  22. __________ ،  مقدمة علم حقوق، تهران، شرکت سهامی انتشار،  1378.

گورویچ، ژرژ، درآمدی بر جامعه‌شناسی حقوق، ترجمه حسن حبیبی، انتشارات دانشگاه تهران، 

CAPTCHA Image