جستاری در تأویلات عرفانی امام خمینی(ره)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه قم

چکیده

تفسیر عرفانی، گرایشی ویژه از تفسیر قرآن است که براساس آموزه‌های عرفانی وذوقی ومبانی سیر وسلوک ویژه‌ای- که از طریق کشف وشهود باطن به دست می‌آید-استوار است واز این راه مفسّر به بیان بطون و لایه‌های پنهان آیات می‌پردازد. از نگاهی دیگر، تفسیر عرفانی، نوعی تأویل است. گرایش ونگرش عرفانی امام خمینی(ره) در تأویل قرآن بر یک اصل بسیار مهم استوار است و آن تطابق کتاب تدوین الهی با کتاب تکوین است. از نگاه ایشان، قرآن و روایات بویژه ادعیه مأثوره ائمه علیهم‌السلام سرشار از تعابیر عرفانی ومضامین والای معنوی است؛ عباراتی که تنها با مبانی عرفانی قابل تفسیرند. اگر چه رویکرد وگرایش غالب حضرت امام(ره) در بسیاری از موارد، رویکردی عرفانی ومبتنی بر مبانی ویژه‌ اهل عرفان است، همواره بر دو نکته کلیدی تأکید ورزیده است: یکی این باور که اصطلاحات اهل عرفان، برگرفته از قرآن وحدیث وآموزه‌های نورانی اهل بیت(ع) است ودیگر اینکه توجه به ظواهر شریعت شرط اساسی سیر وسلوک ورسیدن به مقامات معنوی وعلم به باطن شریعت(حقیقت) است.
نگارنده در این نوشتار بر آن است تا ضمن تبیین رویکرد عرفانی وارائه­ نمونه­هایی از تأویلات  عرفانی امام خمینی(ره)، شیوه ومبانی تأویل صحیح را از تأویلات ناروا وباطل از دیدگاه ایشان بازگو نماید.
 

تازه های تحقیق

نتیجه

ازمجموع کلمات امام خمینی درباب تفسیر وتأویل قرآن کریم نتایج ذیل به دست می‌آید:

1. ایشان،ضمن تاکید بر فهم مقاصد قرآن، مهم­ترین و  والاترین مقصد قرآن را توجه به سیر وسلوک عرفانی وطرق سعادت وکمال انسان­ها وجهات معنوی می‌داند.

2. حضرت امام،با وجود اینکه تأویل را صرفاً در قلمرو آیات متشابه دانسته، در پاره‌ای موارد نیز به تأویل آیات فقهی وتفسیر باطنی آن­ها پرداخته است. در اندیشه‌ ایشان مسائلی که از لوازم کلام استنباط می‌شود، بیرون از حوزه تفسیر است.

3. مهم‌ترین مبانی تأویلات عرفانی امام خمینی عبارتند از: الف) مراتب نزول قرآن؛ ب) مراتب ظاهر وباطن قرآن؛ ج)لزوم پیوستگی ظاهر وباطن؛ د) طهارت باطن، شرط آگاهی از بطون قرآن؛ هـ) اهل بیت(ع) خبرگان حقیقی قرآن کریم؛ و) وضع الفاظ برای روح معانی.

4. امام خمینی، برخلاف برخی که تأویل را منحصر در اهل بیت(ع) شمرده­اند، دست یازیدن به آن را برای عالمان ربّانی با شرایطی امکان پذیر وبرای علم به تأویل دو گام جدّی را ضروری دانسته­اند: 1. کنار نهادن انکار مطلق مقامات عرفانی وپذیرش وجود حقایق غیبی؛ 2. مجاهدت علمی و التزام عملی به آداب شریعت.

5. مهم­ترین ویژگی­های تأویلات عرفانی امام خمینی را در دو چیز می‌توان خلاصه نمود: الف) ابتنای آن­ها برآموزه­های وحیانی(کتاب وسنت)؛ ب) بهره­گیری از روش تطبیق وزبان تمثیل.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Mystical Exegesis from Imam Khomeini’s Viewpoint

نویسنده [English]

  • Mohammad-Taqi Diari Bidgoli
چکیده [English]

Mystical exegesis is a kind of hermeneutic interpretation, in which the interpreter proceeds to state the non-manifest and hidden layers of the verses. According to Imam Khomeini, there are many mystic expressions and spiritual themes in the Koran and especially in the prayers transmitted by Islamic traditions, which can be interpreted only by using mystical principles. Based on mystical approach, he emphasizes two key points: the firs point is that mystics’ terminology has taken from the Koran and Islamic traditions; the second point is the emphasis on observing Shariah as a necessary condition of attaining to spiritual stations and to the knowledge of esoteric meaning of the Shariah. Explaining the mystical approach and presenting some examples of his mystical exegesis, the article elucidates the principles and methods of valid interpretation from Imam Khomeini’s viewpoint.

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Khomeini
  • interpretive attitude
  • exegesis of the Koran
  • mystical exegesis
  • the non-manifest of the Koran
  • the People of the House

مراجع

  1. قرآن کریم با رسم الخطّ عثمان طه.
  2. آملی، سیّد حیدر؛ 1362ش، اسرار الشریعة، تصحیح محمد خواجوی،تهران، مؤسسه مطالعات وتحقیقات فرهنگی.
  3. ایازی، سیدمحمدعلی؛ 1384ش، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، با نظارت حضرت آیت الله معرفت،تهران، مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی، الاوّل.
  4. ----، 1373ش، المفسرون،حیاتهم ومنهجهم، تهران، سازمان چاپ وانتشارات وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی.
  5. ­­­---­­-، 1382ش، تأویل در آثار عرفانی امام خمینی، مقالات عرفانی2، ج5، مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی.
  6. ابن منظور، محمد؛ 1363ش، لسان العرب، قم، نشر ادب الحوزه.
  7. خمینی، سید روح الله؛  1378ش، صحیفه امام،  تهران، مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی.
  8. _______، ؛ 1380ش، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی.
  9. _______؛1374ش، شرح دعای سحر، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  10. _______؛1377ش، شرح حدیث جنود عقل وجهل، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  11. .    ----؛ 1369ش، سر الصلاه. قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  12. ----؛1373ش، ولایت فقیه، مؤسسه، تنظیم و نشر آثار امام خمینی، اول.
  13. ----؛1375ش، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه، تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  14. ----؛1376ش، نقطه عطف، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  15. ----؛1410ق، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم، قم، مؤسسه پاسدرا اسلام.
  16. ----؛1372ش، شرح چهل حدیث، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  17. ----؛1360ش، مصباح الهدایه، ترجمه سید احمد فهری، تهران، پیام آزادی.
  18. ----؛ 1377ش، انوار الهدایه، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  19. ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­----؛ کشف الاسراربی­تا، قم، انتشارات مصطفوی.
  20. ----؛1375ش، تفسیر سوره حمد، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، اوّل.
  21. خوئی، سید ابوالقاسم؛1403، معجم رجال الحدیث، بیروت،منشورات مدینة العلم (افست قم).
  22. ذهبی، محمد حسین؛1381ش، التفسیر والمفّسرون، قاهره، دار المکتبه الحدیثة.
  23. راغب اصفهانی، حسبن بن محمد؛ 1404ق، المفردات فی غریب القرآن، دفتر نشرکتاب،دوّم،.
  24. رحیمی، امین؛ 1385ش،امام خمینی و عرفان اسلامی، تهران، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، اول.
  25. زمخشری،جار الله؛1404ق، الکشاف فی حقایق غوامض التنزیل و...، قم، دفتر تبلیغات اسلامی،اوّل.
  26. سیوطی،جلال الدین؛بی­تا، الاتقان فی علوم القرآن، قم، منشورات الشریف الرضی.
  27. شاکر، محمدکاظم؛1378ش، روش‌های تأویل قرآن، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، اوّل.
  28. صفّار، محمدبن حسن؛ 1362ق، بصائر الدرجات، تهران، منشورات الاعلمی.
  29. صدر المتألهین شیرازی؛1363ش، مفاتیح الغیب، تهران، مؤسسه مطالعات وتحقیقات فرهنگی.
  30. طباطبایی، سیدمحمد حسین؛1394ق، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی، دوم،.
  31. عیاشی، محمدبن مسعود؛1381ق، تفسیر العیاشی، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، مکتبة علمیه اسلامیه.
  32. عابدینی،احمد،1378َش، روایت« انّما یعرف القرآن» از نگاه امام خمینی، قم، بینات،22-23.
  33. عابدی، احمد؛1385ش، دفتر عقل وقلب، قم، کنگره بزرگداشت حضرت فاطمه معصومه(س)،زائر، اوّل،ج5.
  34. فراهیدی، خلیل بن احمد؛1409ق، کتاب العین، بیروت، دار الهجرة.
  35. فیض کاشانی، موسی محسن؛ 1399ق،تفسیر الصّافی، بیروت، مؤسسه الاعلی.
  36. فیض الاسلام، علینقی؛ نهج البلاغه، تهران، بی‌نا، بی‌تا.
  37. کلینی، محمد بن یعقوب، 1363ش، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، پنجم.
  38. کیا شمشکی، ابوالفضل؛1382ش، کلیّات مراتب، مظاهر وحضرات وجود در عرفان، کنگره اندیشه­های اخلاقی- عرفانی امام خمینی، مقالات عرفانی، قم، مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی،ج4.
  39. متّقی هندی، علاءالدین؛1409ق، کنز العمّال، بیروت، مؤسسه الاسلامیه.
  40. مجلسی، محمدباقر؛ 1403ق، بحار الانوار، بیروت، مرسسه الوفاء.
  41. معرفت، محمدهادی؛1427ق، التآویل فی مختلف المذاهب والآراء، المجمع العلمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیه، تهران، ط1.
  42. مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی، 1377ش، قرآن کتاب هدایت از دیدگاه امام خمینی، تبیان سیزدهم.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار