امکان استقبالی و تعیّن صدق در گزاره‌های ناظر به آینده

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه و کلام در پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

چکیده

ارسطو در کتاب باری ارمینیاس بحثی را دربارة تعیّن صدق گزاره‌های ناظر به آینده مطرح کرده است که از جمله بحث‌انگیزترین مباحث وی به شمار آمده است. وی با برشمردن توالی فاسد تعیّن صدق و یا کذب گزاره‌ای مانند «نبرد دریایی فردا در تنگه‌ها صورت خواهد گرفت»، نوعی عدم تعیّن و امکان را - موسوم به امکان استقبالی - در رویدادهای آینده اثبات می‌کند که رویدادهای مربوط به زمان حال و یا گذشته فاقد آن می‌باشند. بحث امکان استقبالی به فلسفة اسلامی راه یافت؛ و مورد نفی و اثبات قرار گرفت و در این کشاکش نکات معرفت‌شناختی، هستی‌شناختی، منطقی و کلامی در خور توجهی مطرح شد. در این مقاله تلاش شده با گزارش تحلیلی و ارزیابی انتقادی سخنان ارسطو، فارابی، ابن‌سینا، خواجه نصیر طوسی، صدرالمتألهین، ملاهادی سبزواری و دو تن از فیلسوفان معاصر، اوّلاً با تحوّلات تاریخی طرح این مسأله آشنا شویم و ثانیاً نقاط قوّت و ضعف دیدگاه‌های گوناگون در این مسأله را بشناسیم و ثالثاً از دیدگاه مورد نظر خود دفاع کنیم.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Future Contingency and Determinism of Truth in the Future Propositions

نویسنده [English]

  • Ali Shirvāni
چکیده [English]

In his peri ermenias, Aristotle has discussed the determinism of truth in the future propositions, which is among the most disputable subjects. Numerating incorrect consequences of determinism of truth or falsity of a proposition like “Marine battle will occur in the straits tomorrow”, he proves a kind of indeterminism and contingency, which is called Future Contingency, concerning future events while past or present events are lacking in it. Philosophical dispute about future contingency has entered into Islamic philosophy meanwhile it has been raised some epistemological, ontological, logical and theological points worthy of attention. Presenting an analytical report and a critical evaluation of the viewpoints of prominent philosophers such as Aristotle, Fārābī, Khāja Nasīr al-Dīn Tūsī, Mūllā Sadrā, and Mūllā Sabzavārī as well as two contemporary philosophers, the present essay attempts to firstly give an outline of the historical development of the subject, secondly numerate strengths and weaknesses of the various viewpoints, and thirdly defend its own viewpoint.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Future Contingency
  • truth
  • Divine knowledge
  • necessity conditioned by predication
  • contradiction

مراجع

1. ابن‌سینا، الاشارات و التنبیهات، بوستان کتاب، چاپ اوّل، قم، 1381.
2. ــــــ ، العبارة، فی الشفاء، المنطق، تحقیق ابراهیم مدکور، ج 1، چاپ اوّل،  قاهره، 1952.
3 . ارسطو، کتاب العبارة در منطق ارسطو، تحقیق عبدالرحمن بدوی، کویت و لبنان، وکالة المطبوعات و دارالقلم، چاپ اول، 1980م.
4. اکریل، جی.ال.، ارسطوی فیلسوف، علیرضا آزادی، حکمت،  چاپ اوّل، تهران،1380.
5. جوادی آملی، عبدالله، رحیق مختوم، ج اول بخش دوم، اسراء، اول، قم، 1375.
6. خراسانی، شرف‌الدین، ابن‌سینا، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 4، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، تهران، 1377.
7. سبزواری، هادی، شرح المنظومه، تحقیق مسعود طالبی، ج 2، نشر ناب، چاپ اول، تهران،1371.
8 . سعیدی مهر، محمد، علم پیشین و اختیار انسان، مؤسسة فرهنگی اندیشه، چاپ اول، تهران، 1375.
9. شیرازی، سیّد رضی، الإسفار عن الأسفار،  ج 1، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، تهران، 1381.
10. صدرالمتألهین، صدرالدین محمد بن ابراهیم الشیرازی، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج 1، مصطفوی، قم.
11. طباطبایی، سید محمد حسین، نهایة‌الحکمة، دفتر نشر اسلامی، چاپ اول، قم، 1362.
12. طوسی، نصیرالدین، اساس الاقتباس، تصحیح مدرس رضوی، دانشگاه تهران، چاپ سوم، تهران، 1360.
13. طوسی، نصیرالدین، شرح الاشارات و التنبیهات، ج 1، نشر بلاغت، چاپ اوّل، قم، 1375.
14. عارفی، عباس، نفس‌الامر و مناط صدق، ذهن، 1380، 6و7.
15. فارابی، ابونصر، شرح العبارة، در: المنطقیات للفارابی، تحقیق محمد تقی دانش‌پژوه، مکتبة آیة الله المرعشی، چاپ اوّل، قم، 1409 ه.ق.
16. فارابی، ابونصر، کتاب باری ارمینیاس، در: المنطقیات للفارابی، تحقیق محمد تقی دانش‌پژوه، ج 1، مکتبة آیة الله المرعشی، چاپ اوّل، قم، 1408 ه.ق.
17. مطهری، شرح منظومه، ج 1، حکمت، چاپ اوّل، تهران، 1360.
18. Audi Robert, The Cambridge Dictionary of Philosophy, Cambridge u.p., 1995.
19. Zagzebski, Linda, Foreknowledge and human freedom, in A Companion to Philosophy of religion, oxford, Blackwell, 1997.
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار