نقش معرفتی عقل فعال و تأثیر آن بر مُثل نزد ابن‌سینا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی دانشگاه تهران

2 استادیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه قم

چکیده

ارسطو در تقابل با جایگاه معرفت‌شناسی مُثل، به طرح نظریه عقل فعال پرداخت. مشاییان بعد از ارسطو برداشتهای متعددی از عقل فعال نموده‌اند. ابن‌سینا عقل فعال را موجودی مجرد و مستقل از نفس معرفی نمود که در سلسله عقول در مرتبه آخر قرار دارد و صور عینی و علمی را به عالم ماده و نفوس افاضه می‌کند. عقل فعال صور ادراکی را به نفوس مستعد افاضه می‌کند، یعنی نفوسی که بواسطه طی مراتب تجرید حسی و خیالی و عقلی آماده پذیرش افاضه عقل فعال باشند. اما بعضی مبانی فکری ابن‌سینا مثل رابطه طولی میان مراتب ادراک، عرض انگاشتن علم، انکار اتحاد عاقل و معقول و نفی حرکت جوهری با این رویکرد معرفتی تقابل دارند و ناقض تجریدند، لذا معرفت چیزی جز افاضه عقل فعال نیست. لازمه این سخن، پذیرش وجود معقولات به نحو مستقل نزد عقل فعال و به تعبیری پذیرش مثل در بعد معرفتی است که محل انکار ابن‌سینا است. بنابراین عقل فعال ارسطو که در تقابل با مُثل شکل گرفته‌بود، در ادامه مسیر فلسفه دوباره به دامن نظریه مثل باز می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Epistemic Role of Active Intellect and Its Effect on Avicenna's Archetypes

نویسندگان [English]

  • Seyyedeh Masoomeh Shamshiri 1
  • Ahmad Abedi 2
1 PhD student of Philosophy, Tehran University, corresponding author
2 . Associate professor of department of philosophy and theology, Qom University
چکیده [English]

In contradiction to the epistemological status of archetypes, Aristotle proposed the theory of active intellect. Peripatetics following him have had several conceptions of active intellect. Avicenna defined active intellect as an immaterial being and independent from soul, which is the last in the hierarchy of intellects and emanates cognitive and concrete forms into material world and souls. Active intellect emanates comprehended forms into capable souls which are ready to accept the emanation of active intellect through passing the stages of sensory, imaginary and intellectual abstraction. However, some of the Avicenna's intellectual foundations -such as longitudinal relationship between the stages of perception, considering science as an accident, denying the union between the intellect and the intelligible and negating substantial motion- are in contradiction to this epistemic approach and go against abstraction, so knowledge is nothing but emanation of active intellect. This necessitates accepting the independent existence of intelligibles before active intellect, or in other words, accepting archetypes in epistemic dimension, which is denied by Avicenna. Therefore, Aristotle's proposed active intellect, which was formed in contradiction to archetypes, returns into the theory of archetypes in the developmental course of philosophy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avicenna
  • active intellect
  • abstraction
  • epistemology
  • archetypes
  • emanation

مراجع

  1. ابراهیمی دینانی، غلام‌حسین (1380). قواعد کلی در فلسفهٔ اسلامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  2. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1363). مبدأ و معاد، به اهتمام: عبدالله نورانی، تهران: انتشارات مؤسسهٔ مطالعات اسلامی مک‌گیل و دانشگاه تهران.
  3. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1364). النجاه من الغرق فی بحر الضلالات، ویرایش و دیباچهٔ: محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  4. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1371). المباحثات، تحقیق و تعلیق: محسن بیدارفر، قم: انتشارات بیدار.
  5. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1373). برهان شفا، ترجمه و پژوهش: مهدی قوام صفری، تهران: فکر روز.
  6. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1379). التعلیقات، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  7. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1383). رسالهٔ نفس، تصحیح: موسی عمید، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
  8. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1403). الاشارات و التنبیهات، مع الشرح المحقق الطوسی، تهران: نشر کتاب، ج1 و 2 و 3.
  9. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1404 الف). الشفاء، الهیات، تحقیق: الاب قنواتی و سعید زاید، قم: منشورات مکتبة آیة الله العظمی مرعشی نجفی، ج1 و 2.
  10. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1404 ب). الشفاء، طبیعیات، تحقیق: الاب قنواتی و سعید زاید، قم: منشورات مکتبة آیة الله العظمی مرعشی نجفی.
  11. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله (1952). احوال النفس، به اهتمام: احمد فؤاد الاهوانی، قاهره: چاپ سوم، دار احیاء الکتب العربیه.
  12. ارسطو (1349). درباره نفس، ترجمه: علی‌مراد داوودی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  13. ارسطو (1366). متافیزیک، ترجمه: شرف‌الدین خراسانی، تهران: نشر گفتار، چاپ اول.
  14. ارسطو (1378). متافیزیک، ترجمه: حسن لطفی، تهران: طرح نو.
  15. داوودی، علی‌مراد (1389). عقل در حکمت مشاء (از ارسطو تا ابن‌سینا)، تهران: حکمت.
  16. رازی، فخر الدین (1411). المباحث المشرقیه فی العلم الالهیات و الطبیعیات، قم: انتشارات بیدار، ج2.
  17. علم الهدی، سید علی (1390).«مشاییان و نظریه تجرید»، در: اندیشه دینی، ش40، ص127-140.
  18. لالاند، آندره(۱۳۷۷). فرهنگ علمی و انتقادی فلسفه، ترجمهٔ: غلامرضا وثیق، تهران: فردوسی، ج۱.
  19. مدکور، ابراهیم (1363). «نظریهٔ مثل و مسئلهٔ معرفت در فلسفهٔ اسلامی»، ترجمهٔ: اسماعیل سعادت، در: معارف، س1، ش‌1، ص5-22.
  20. مطهری، مرتضی (1349). دروس الهیات شفا، تهران: حکمت.
  21. مطهری، مرتضی (1377). مجموعه آثار، تهران: صدرا، چاپ سوم، ج9.
  22. مطهری، مرتضی (1379). مجموعه آثار، تهران: صدرا، چاپ سوم، ج5.
    1. Aristotle (1985). The Complete Works of Aristotle, the revised Oxford translation, edited by Jonathan Barnes, Princeton University Press, second printing.
    2. Guthrie, W. K. C. (1981). A History of Greek Philosophy, Vol. 1 Aristotle, Cambridge University Press.
    3. Lloyd, G. E. (1968). Aristotle: The Growth & Structure of His Thought, Cambridge University press.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار