اتصال عقل به عقل فعال در اندیشه فلسفی ابن­ سینا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار جامعة المصطفی (ص) العالمیة

چکیده

ابن­ سینا فیلسوف بزرگ و تأثیرگذار اسلامی در اسلام و غرب است که نظریه اتصال عقل به عقل فعال او یکی از اجزای مهم اندیشه وی و مؤثر بر فلاسفه بعدی است. این نظریه یکی از دو دیدگا­ه مطرح در شناخت­شناسی است و در ساختار هستی­شناسی و جهان­بینی الاهی قرار می­گیرد. همچنین از مصادیقِ یکی از دو نگرشِ کلان، درباره رابطه (ایجابی یا سلبی) عالم و انسان با مبادی و جزء دسته ایجابی است که خودِ انسان را هم نادیده نمی­گیرد. این نوشتار، واکاوی چنین نظریه­ای را بر عهده دارد، با این پرسش که، اتصال چیست و عقل و عقل فعال چه وضعیتی دارند؟ بررسی دیدگاه فلسفی ابن­سینا نشان می­دهد که اتصال، توجه، روی آوردن، آمادگی کامل و دسترسی نفس به عقل فعال است همراه با پیمودن مسیر شناخت از حس تا عقل - که با عقل، به معنای خاص، متصل می‌شود- و آنگاه، به طور دفعی، «اشراق و افاضه صورت عقلی بالفعل» توسط عقل فعال و «دریافت و ارتسام به صورت عقلی یا شناخت عقلی» توسط عقل تحقق می­یابد. عقل، در این ارتباط، متحد با عقل فعال نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Connection of Intellect to Active Intellect in Avicenna’s Philosophical Thought

نویسنده [English]

  • Fatimah Sharif Fakhr
چکیده [English]

 
Avicenna is an influential and great Muslim philosopher in Islam and West, whose theory on the connection of intellect to active intellect is one of the important components of his thought and has exerted influence on subsequent philosophers. This theory is one of the two important views discussed in epistemology and included in the framework of divine ontology and worldview. It is also an instance of one of the two macro-approaches to the relationship of world and man with principles (affirmative or negative relationship) and is included in affirmative group which does not neglect man. Asking what are the connection and condition of intellect and active intellect, the present paper reanalyzes this theory. The review of Avicenna’s philosophical thought shows that connection is soul’s attentiveness, directing toward, complete readiness and access to active intellect as well as soul’s traversing through the path of knowledge from sense to intellect and its connection with intellect in its particular sense. Then “illumination and emanation of intellectual- actual form” is actualized by active intellect and “perception and impression” are actualized by intellect “intellectually or as intellectual knowledge”. In this connection, intellect does not unite with active intellect.
 


Fatimah Sharif Fakhr//// Assistant professor of Al-Mustafa International University 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avicenna
  • philosophical thought
  • intellect
  • active intellect
  • connection
  • illumination
  • emanation
  • ابن­سینا، حسین بن عبدالله (1413/1993). الاشارات و التنبیهات مع شرح نصیر الدین الطوسی، تحقیق: سلیمان دنیا، بیروت: مؤسسة النعمان.
  • ـــــــــــــ (1978). الانصاف (ضمن کتاب ارسطو عند العرب‏)، کویت: وکالة المطبوعات.
  • ـــــــــــــ (1373). برهان شفا، ترجمه: مهدی قوام ­صفری، تهران: فکر روز.
  • ـــــــــــــ (1383 الف). پنج رساله، مقدمه و حواشی و تصحیح: احسان یارشاطر، همدان: دانشگاه بوعلی­سینا.
  • ـــــــــــــ (1326). تسع رسائل فی الحکمة و الطبیعیات، القاهرة: دار العرب.
  • ـــــــــــــ (1404). التعلیقات، مقدمه و تحقیق: عبد الرحمن البدوی، بیروت: مکتبة الاعلام الاسلامى‏.
  • ـــــــــــــ (1400). رسائل ابن­سینا، قم: بیدار.
  • ـــــــــــــ (1953). رسائل ابن­سینا 2، به اهتمام: حلمی ضیاء اولکن، استانبول: دانشکده ادبیات استانبول.
  • ـــــــــــــ (1313). رسائل اخرى لابن­سینا (هامش شرح الهدایة الاثیریة)، تهران: بی‌نا.
  • ـــــــــــــ (2007). رسالة احوال النفس، مقدمه و تحقیق: فؤاد الاهوانى (به همراه سه رساله دیگر از ابن­سینا)، پاریس: دار بیبلیون.
  • ــــــــــــ (1383 ب). طبیعیات دانش‌نامه علایی، مقدمه و حواشى و تصحیح: سید محمد مشکوة، همدان: دانشگاه بوعلی‌سینا.
  • ــــــــــــ (1980). عیون الحکمة، مقدمه و تحقیق: عبد الرحمن بدوى‏، بیروت: دار القلم.
  • ــــــــــــ (1371). المباحثات، مقدمه و تحقیق: محسن بیدارفر، قم: بیدار.
  • ــــــــــــ (1363). المبدأ و المعاد، ترجمه: عبدالله نورانی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
  • ــــــــــــ (1379). النجاة، مقدمه و تحقیق: محمدتقی دانش­پژوه، تهران: دانشگاه تهران.
  • ــــــــــــ (1417/1375). النفس من کتاب الشفاء، تحقیق: حسن حسن­زاده آملی، قم: مرکز النشر التابع المکتب الاِعلام الاسلامی.
  • بالی، مرقت عزت (1994/1414). الاتجاه الاشراقی فی فلسفة ابن­سینا، بیروت: دار الجیل.
  • حسن­زاده آملی، حسن (1380). عیون مسائل نفس و شرح آن (سرح العیون فی شرح العیون)، ترجمه: ابراهیم احمدیان و دیگران، بی‌جا: قیام.
  • حسین­زاده، محمد (1385). «حواس باطنی از منظر معرفت­شناسی»، در: معرفت فلسفی، ش12.
  • داوودی، علی­مراد (1349). عقل در حکمت مشاء از ارسطو تا ابن­سینا، طهران: بی‌نا.
  • الرازی، فخر الدین (1384). شرح الاشارات (الفخر الرازی)، مقدمه و تصحیح: نجف‏زاده، تهران:‏ انجمن آثار و مفاخر فرهنگى‏.
  • زیادة، معن (67-1365/88-1986). الموسوعة الفلسفیة العربیة، ج‎۲ (المدارس و المذاهب و الاتجاهات و التیارات)، بی‌جا: معهد الانماء العربی.
  • الطوسی، نصیر الدین (1375). شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات، قم: نشر البلاغة.
  • فخری، ماجد (1372). سیر فلسفه در جهان اسلام، ترجمه: مرتضی اسعدی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  • ــــــــــــ (1383). «عقلانیت در فلسفه اسلامی»، ترجمه: مرتضی فتحی­زاده، در: ذهن، ش20، ص121-134.
  • گاتاس، دیمتری (1387). «حدس و فکر: ساختار بسط تدریجی معرفت­شناسی ابن­سینا»، ترجمه: رحمت­الله کریم‌زاده، در: الاهیات و حقوق، ش29، ص179-210.
  • مصباح یزدی، محمدتقی (1384). ترجمه و شرح برهان شفا، ج1و2، تحقیق و نگارش: محسن غرویان، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  • موسوی اردبیلی، سید عبدالغنی (بی‌تا). تقریرات فلسفه امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  • نصر، سید حسین؛ لیمن، الیور (1386). تاریخ فلسفه اسلامی، ج1، تهران: حکمت. 
CAPTCHA Image