خیر و شر از دیدگاه مولوی در مثنوی معنوی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام دانشگاه زنجان

2 استادیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه قم

چکیده

مسئله شرور یکی از بارزترین موضوعاتی است که بسیاری از منکران خداوند آن را چالشی جدی در برابر خداباوران می دانند و مدعی هستند در برابر این پرسش که با وجود خدای مهربان و قادر مطلق، چرا چنین شروری وجود دارد یا باید داشته باشد؟ نمی توان پاسخ شایسته ای نهاد و این دلیل محکمی بر ضعف مدعای خداباوران مبنی بر رحمت و قدرت مطلق خدا می باشد و نتیجه آن نفی وجود خداوند است.
این مقاله پس از اشاره ای کوتاه به پاسخهای داده شده به این مسئله، روشن می سازد در کنار عدمی انگاشتن شرور، عده ای با ذکر فوایدی چون تعالی بخشی روح انسان و پیشرفت جامعه بشری؛ سعی دارند تا نظریه مشهور پیرامون مسئله شرور یعنی نظریه نسبیت را روشنتر نمایند. مولوی با بیانهای مختلفی به اثبات نسبیت شرور پرداخته است و آن را لازمه حیات دنیوی بشر میداند. بدون شرور نه تنها بسیاری از امور در پرده ابهام باقی میماند، بلکه بسیاری از فضائل و هنرهای بشری نیز بروزی نمییافت. از سویی دیگر او معتقد است به هیچ عنوان نمیتوان شری مطلق در جهان یافت و معتقد است میان خود شرور نیز نسبیت برقرار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Good and Evil from the View of Mawlawi in Mathnawi Ma'nawi

نویسندگان [English]

  • Aaqar Aqaei 1
  • Abbas Izadpanah 2
1 PhD student of Islamic philosophy and theology, Zanjan University
2 Faculty member of Qom University
چکیده [English]

The problem of evils is one of the most obvious problems that atheists regard it as a serious problem faced by theists and claim that there is not a proper answer for the question "if there is an All-Merciful and Almighty God, why there are or should be such evils?". They regard it as a strong reason for theists' weak claim that God is All-Merciful and Almighty, resulting in the negation of God's existence. Providing a brief review of answers given to this question, the present paper shows that some intellectuals, in addition to regarding evils as non-existent, try to fully clarify the famous theory about evils, i.e. relativity of evils, by citing benefits of evils like transcending man's soul and making progress in human society. Mawlawi proves the relativity of evils by his different statements and believes that evils are a requirement of man's worldly life. If there were no evils, then not only many issues would remain ambiguous but also most of man's virtues and arts would not be actualized. On the other hand, Mawlawi believes that we can never find an absolute evil in the world and that evils are relative to each other.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mawlawi
  • Mathnawi Ma'nawi
  • good
  • evil
  • problem of evil
  • relativity of evils
قرآن کریم.
ابراهیمی، میرجلال (1379). شرح تحلیلی اعلام مثنوی، تهران: اسلامی.
ابن‌بابویه، علی بن محمد (1406). ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم: دار الرضی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404). الهیات الشفاء، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی.
ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی (1404). تحف العقول عن آل الرسول صلی الله علیه و آله، قم: جامعه مدرسین، چاپ دوم.
ابن‌میثم بحرانی، میثم بن علی (1389). قواعد المرام فی علم الکلام، قم: کتاب‌خانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
احمدی ملکی، رحمان (1377). «نشانه‌های پلیدی و پاکی و خیر و شر در قصه‌ها و افسانه‌ها»، در: ادبیات داستانی، ش46، ص10-15.
احمدی، حسن (1383). «فلسفه اخلاق: آیا خیر و شر نسبی است؟»، در: آینه معرفت، ش2، ص167-180.
اشعری، علی بن اسماعیل (1421). اللمع فی الرد علی اهل الزیغ والبدع، تصحیح: محمد امین ضناوی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
افضلی، محمدرضا (1388 الف). معارف مثنوی، قم: نشر المصطفی.
افضلی، محمدرضا (1388 ب). سروش آسمانی، قم: نشر المصطفی.
امجد، محمود (1388). اشراقات معنوی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم.
امینی، حسن (1387). «خیر و شر در مکتب ابن‌عربی»، در: معارف عقلی، ش12، ص47-74.
امینی، حسن (1388). «رویکرد کلامی و فلسفی خیر و شر»، در: آیین حکمت، ش1، ص53-88.
امینی‌نژاد، علی (1390). حکمت عرفانی: تحریری از درس‌های عرفان نظری استاد سید یدالله یزدان‌پناه، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
آگوستین قدیس (1387). اعترافات، ترجمه: سایه میثمی، ویراسته: مصطفی ملکیان، تهران: سهرودی، چاپ چهارم.
باقلانی، محمد بن طیب (1993) تمهید الاوائل و تلخیص الدلائل، تحقیق: احمد حیدر، [بیروت]: مؤسسة الکتاب الثقافیة.
بی، توین؛ ایکدا (مصاحبه‌شوندگان) (1380). «خیر و شر: در گفت‌وگوی ایکدا و توین»، ترجمه: فریبرز مجیدی، در: نقد و نظر، ش27 و 28، ص335-384.
پترسون، مایکل (1389). عقل و اعتقاد دینی: درآمدی بر فلسفه دین، ترجمه: احمد نراقی، ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو، چاپ چهارم.
جعفری، محمدتقی (1349). تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی جلال‌الدین محمد بلخی، بی‌جا: بی‌نا، ج1.
جعفری، محمدتقی (بی‌تا). مولوی و جهان‌بینی‌ها، بعثت: بی‌تا.
جوادی آملی، عبدالله (1389). انسان از آغاز تا انجام، گردآوری و تنظیم: سید مصطفی موسوی‌تبار، قم: مرکز نشر اسراء.
حق‌شناس، حسین (1388). بشنو از نی: شرحی بر حکایت‌های مثنوی، قم: رسالت یعقوبی، ج2.
حلبی، علی‌اصغر (1388). شرح مثنوی، تهران: زوار.
حلی، حسن بن یوسف (1363). انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، قم: رضی، چاپ دوم.
حلی، حسن بن یوسف (1386). مناهج الیقین فی اصول الدین، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
حلی، حسن بن یوسف (بی‌تا). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، صححه و علق علیه: حسن حسن‌زاده الاملی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
خرمشاهی، بهاءالدین؛ مختاری، سیامک (1392). قرآن و مثنوی: فرهنگواره تأثیر آیات قرآن در ابیات مثنوی، تهران: نشر قطره، چاپ هفتم.
خمینی، روح‌الله (1386). تبیان: آثار موضوعی، دفتر چهل و سوم: انسان‌شناسی در اندیشه امام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ دوم.
دشتی، محمد (1379). ترجمه نهج‌البلاغه، بی‌جا: مؤسسه فرهنگی- تحقیقاتی امیرالمؤمنین.
دورانت، ویل (بی‌تا). تاریخ فلسفه، ترجمه: عباس زریاب خویی، بی‌جا: دانش.
دیویس، برایان (1378). درآمدی به فلسفه دین، ترجمه: ملیحه صابری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ربانی گلپایگانی، علی (1387). کلام تطبیقی: توحید، صفات و عدل الهی، قم: جامعة المصطفی العالمیة، چاپ دوم.
روسو، ژان ژاک (1345). امیل یا آموزش و پرورش، ترجمه: غلام‌حسین زیرک‌زاده، تهران: شرکت سهامی چهر.
رومی، احمد (1354). دقایق الحقائق، به اهتمام: سید محمدرضا جلالی نایینی، محمد شیروانی، تهران: شورای عالی فرهنگ و هنر، مرکز مطالعات و هماهنگی فرهنگی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1367). بحر در کوزه: نقد و تفسیر قصه‌ها و تمثیلات مثنوی، تهران: علمی، سخن، چاپ دوم.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1386). سرّ نی: نقد و شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی، تهران: علمی، چاپ یازدهم، ج2.
زمانی، کریم (1386 الف). شرح جامع مثنوی، تهران: اطلاعات، چاپ چهاردهم، ج3.
زمانی، کریم (1386 ب). شرح جامع مثنوی، تهران: اطلاعات، چاپ سیزدهم، ج4.
سبحانی، جعفر (1382). حسن و قبح عقلی یا پایه‌های اخلاق جاودان، نگارش: علی ربانی گلپایگانی، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
سبزواری، هادی بن مهدی (1374). شرح سبزواری، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
سهروردی، یحیی بن حبش (1357). حکمة الاشراق، ترجمه: سید جعفر سجادی، تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم.
سهروردی، یحیی بن حبش (1385). المشارع والمطارحات (راه‌ها و گفت‌وگوها)، ترجمه: سید صدرالدین طاهری، تهران: کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم (1367). الملل و النحل، قم: شریف رضی.
شهیدی، جعفر (1373). شرح مثنوی شهیدی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ج5.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1381). المبدأ والمعاد فی الحکمة المتعالیة، تصحیح: محمد ذبیحی و جعفر شانظری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، ج2.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ج7.
صفوی، سلمان (1388). ساختار معنایی مثنوی معنوی، ترجمه: مهوش‌ السادات علوی، مقدمه: سید حسین نصر، تهران: میراث مکتوب.
طالبیان، یحیی؛ صرفی، محمدرضا؛ بصیری، محمدصادق (1386). «جدال خیر و شر؛ درون‌مایه شاهنامه فردوسی و کهن‌الگوی روایت»، در: مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، ش158، ص101-116.
طباطبایی، محمدحسین (1404). نهایة الحکمة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
طوسی، محمد بن حسن (1407). تجرید الاعتقاد، تحقیق: محمدجواد الحسینی، [قم]: مکتب الاعلام السلامی، مرکز النشر.
علم الهدی، علی بن حسین (1411). الذخیرة فی علم الکلام، تحقیق: سید احمد حسینی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
علوی، سید عبدالرضا (1389). فرهنگ مثنوی، تهران: نشر علم.
غزالی، محمد بن محمد (بی‌تا). احیاء علوم الدین، بیروت: دار المعرفة، ج4.
فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (1405). ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم: کتاب‌خانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
فخر رازی، محمد بن عمر (1410). المباحث المشرقیة، بیروت: دار الکتب العربی، ج2.
فیض‌کاشانی، محمد بن شاه‌ مرتضی (1380). سراج السالکین: منتخب مثنوی معنوی، به کوشش: جویا جهان‌بخش، تهران: میراث مکتوب.
قدردان ملکی، محمدحسن (1377). خدا و مسئله شر، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
کاپلستون، فردریک چارلز (1388). تاریخ فلسفه، ترجمه: اسماعیل سعادت و منوچهر بزرگ‌مهر، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ پنجم، ج6.
کاپلستون، فردریک چارلز (1388). تاریخ فلسفه، ترجمه: بهاء‌الدین خرمشاهی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ پنجم، ج8.
کسمائی، علی‌اکبر (1358). «خدا و خیر و شر»، در: درس‌هایی از مکتب اسلام، س19، ش2، ص38-42.
گولپینارلی، عبدالباقی (1384). مولانا جلال‌الدین: زندگانی، فلسفه، آثار و گزیده‌ای از آن‌ها، ترجمه: توفیق هاشم‌پور سبحانی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ چهارم.
گولپینارلی، عبدالباقی (1392). نثر و شرح مثنوی شریف، ترجمه و توضیح: توفیق هـ. سبحانی، تهران: سازمان اوقاف و امور خیریه، سازمان چاپ و انتشارات، چاپ ششم، ج1 و 2.
گوهرین، صادق (1362). فرهنگ لغات و تعبیرات مثنوی، تهران: کتاب‌فروشی زوار، چاپ چهارم.
لاهیجی، عبدالرزاق بن علی (1388). گوهر مراد، تهران: نشر سایه، چاپ دوم.
مجلسی، محمدباقر (1403). بحار الانوار، بیروت: موسسة الوفاء، چاپ سوم.
محمدرضایی، محمد (1389). تبیین و نقد فلسفه اخلاق کانت، قم: مؤسسه بوستان کتاب، چاپ دوم، ویراست دوم.
محمدی ری‌شهری، محمد (1367). میزان الحکمة، [بی­جا]: مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ دوم
مصفا، محمدجعفر (1364). با پیر بلخ: کاربرد مثنوی در خودشناسی، مشهد: محمدجعفر مصفا.
مطهری، مرتضی (1377). یادداشت‌های استاد مطهری، تهران: صدرا، ج3.
مطهری، مرتضی (1388). مجموعه آثار شهید مطهری، تهران: صدرا، چاپ پنجم، ج23.
مظاهری، محمدمهدی (1386). «خیر و شر در فلسفه و آیات و روایات»، در: پژوهش‌نامه قرآن و حدیث، ش2، ص155-178.
ملکیان، مصطفی (1380). «اندر چیستی فلسفه دین»، در: علامه، دوره اول، ش2، ص291-310.
موسوی بجنوردی، محمد (1388). «خیر و شر»، در: نامه الهیات، ش9، ص123-137.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1386). مثنوی معنوی، مطابق با نسخه تصحیح نیکلسون، تهران: سایه نیما، چاپ سوم.
نثری، موسی (بی‌تا). نثر و شرح مثنوی، تهران: محمد رمضانی، ج1.
نجفی، هادی (1416). الف حدیث فی المؤمن، قم: موسسة النشر الاسلامی
نصر، حسین (1388). گلشن حقیقت، ترجمه: ان‌شاءالله رحمتی، تهران: نشر سوفیا.
نعیم، محمد (1387). شرح مثنوی، تصحیح: علی اوجبی، تهران: کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
نیکلسون، رنلد الین (1389). شرح مثنوی معنوی مولوی، ترجمه: حسن لاهوتی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم.
ویرنگا، ادوارد (1379). «فلسفه دین در قرن بیستم»، ترجمه: رضا اکبری، در: کتاب ماه دین، ش33، ص44-52.
هپ‌برن، رونالد (1384). «آشنایی با دانش فلسفه دین»، ترجمه: همایون همتی، در: هفت آسمان، ش25، ص95-99.
همایی، جلال‌الدین (2536= 1356 الف). مولوی‌نامه، تهران: آگاه، شورای عالی فرهنگ و هنر، مرکز مطالعات و هماهنگی فرهنگی.
همایی، جلال‌الدین (2536= 1356 ب). تفسیر مثنوی مولوی: داستان قلعه ذات‌الصور یا ذر هوش‌ربا، تهران: آگاه.
 
Bartels, Edien (2008). The Evil comes from outside (Coping with Evil in Religion and Culture/ edited by Nelly van Doorn-Harder and Lourens Minnema, V.35), New York: Rodopi.
Borchert, Donald M. (editor in chief) (2006). Encyclopedia of philosophy, New York: Thomson Gale, V. 1.
Charles worth, Max (2002). Philosophy and Religion from Plato to Postmodernism, Oxford.
Hick, John (2007). Evil and the God of Love, New York: Palgrave Macmillan.
Jones, Lindsay (editor in chief) (2005). Encyclopedia of Religion, Thomson: N. P.
Kimball, Charles (2008). When Religion Becomes Evil, Harper Collins e-books.
Klostermaier, Klaus K. (2003). A Concise Encyclopedia of Hinduism, Oxford: One World.
Klostermaier, Klaus K. (2007). Hinduism, Oxford: One World.
Midgley, Mary (2001). Wickedness, London, New York: Routledge.
Payutto, Bhikkhu P. A. (1997). Good, Evil & Beyond (Kamma in the Buddha's Teaching), translated by Bruce Evans; Bangkok: Buddhadhamma Foundation.
Philips, D. Z.; and Tessin, Timothy (2001). Philosophy of Religion in the 21st Century, New York: Palgrave Macmillan.
Plantinga, Alvin (2002). God, freedom and evil, New York: William B. Eerdmans Publishing Company.
Stump, Eleonore (2008). "The Problem of Evil and the Desires of the Heart", in: Jonathan L. Kvanvig (ed.), Oxford Studies in Philosophy of Religion, Oxford University Press, Vol. 1.
Taliaferro, Charles (2005). Philosophy of Religion since the Seventeenth Century, Cambridge: Cambridge University Press.
Wangu, Madhu Bazaz (2009). Hinduism, New York: Chelsea House.
CAPTCHA Image