بررسی جایگاه لذت با تکیه بر حکمت صدرا و سودگرایی بنتام

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

این نوشتار در پی آن است تا با ارائه تبیینی از لذت، کمال و هویت انسان در حکمت صدرا و بیان سودگرایی عمل‌محور بنتام که ارزشمندی فعل را مبتنی بر لذت آن می‌داند و تبیین معیارهای هفت‌گانه او و نقد آنها نشان دهد در حکمت صدرایی وجود کمال بر وجود لذت برآمده از کمال تقدم دارد. انگیزه انسان عادی در انجام فعل ابتدا رسیدن به لذت، سپس نایل شدن به خودِکمال است؛ بنابراین در این حالت، لذت به‌لحاظ وجودی مؤخر از کمال است و به‌لحاظ انگیزه فاعل شناسا می‌تواند مقدم بر رسیدن و نزدیک شدن به کمال باشد. البته از دیدگاه برخی پیروان حکمت صدرا، اولیای الهی از لذت خود منقطع شده و رسیدن به کمال، برای آنها به لحاظ وجودی وهدف فاعل شناسا بر وجود و ادراک لذت تقدم دارد. بنابراین اولیای الهی خداوند را به‌خاطر ذات او عبادت می‌کنند و نه به‌خاطر لذت که موخر از کمال مطلق است. اما از دیدگاه بنتام تنها انگیزه افعال انسان را لذت تشکیل می‌دهد یعنی هم به لحاظ انگیزه فاعل شناسا و هم به لحاظ هستی لذت، لذت مقدم بر همه چیز است. و سرانجام دیدگاه مبتنی بر حکمت متعالیه برتر از دیدگاه سودگرایی بنتام است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Review of the Status of Pleasure, Based On Sadrian Theosophy and Bentham's Utilitarianism

نویسنده [English]

  • Azam Irajinia
. Assistant professor of Mashhad Firdausi University,
چکیده [English]

Providing an explanation of pleasure, man's perfection and essence in Sadrian theosophy, Bentham's act-based utilitarianism which bases the value of act on its pleasure, his seven criteria and criticizing them, the present paper seeks to prove that the existence of perfection is prior to the existence of pleasure raised from perfection in Sadrian theosophy. Ordinary man's motive to act is first to achieve pleasure and then the perfection itself. In this case, therefore, pleasure is posterior to perfection in terms of existence and subject can be prior to achieving and approximating perfection in terms of motive. Of course, some followers of Sadrian theosophy believe that friends of God have disconnected from their pleasure and that achieving perfection is prior to pleasure in terms of existence and the aim of subject is prior to the existence and perception of pleasure for them. Therefore, friends of God worship Him for His essence not for pleasure which is posterior to absolute perfection. According to Bentham, however, the only motive of man's acts is pleasure, that is, subject is prior to achieving and approximating pleasure in terms of motive and pleasure in prior to everything in terms of existence.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • pleasure
  • perfection
  • utilitarianism
  • Mulla Sadra
  • Bentham
  • ابن‌سینا (1375). الاشارات والتنبیهات. قم: نشر البلاغه.
  • ارسطو (1378). اخلاق نیکوماخوس، ترجمه: محمدحسن لطفی تبریزی، تهران: طرح نو.
  • برن. ژان (1375). فلسفه اپیکور، ترجمه: ابوالقاسم پورحسینی، تهران: امیرکبیر.
  • حسینی سورکی، محمد (1390). «بررسی و نقد سودگرایی اخلاقی»، در: پژوهش‌های فلسفی- کلامی، س12، ش47، ص87-126.
  • ژکس (بی‌تا). فلسفه اخلاق؛ حکمت عملی، ترجمه: ابوالقاسم پورحسینی، تهران: کتاب‌های سیمرغ وابسته به انتشارات امیرکبیر.
  • سبزواری، هادی (1383). اسرار الحکم، مقدمه: صدوقی، تصحیح: کریم فیضی، قم: مطبوعات دینی.
  • سهروردی، شهاب الدین (1373). حکمة الاشراق، تصحیح: هانری کربن، تهران: مؤسسه مقالات و تحقیقات فرهنگی، چاپ دوم.
  • سید بن طاووس، رضی الدین علی بن موسی (1409). الاقبال بالاعمال الحسنة فی ما یعمل مرة فی السنة، تهران: دار الکتب الاسلامیة، الطبعة الثانیة.
  • قطب‌الدین (1369). درة التاج، تصحیح: محمد مشکوة، تهران: حکمت، چاپ سوم.
  • صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1354). المبدأ والمعاد، تصحیح: سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  • صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1375). مجموعه رسائل فلسفی ملاصدرا، تحقیق: حامد ناجی اصفهانی، تهران: انتشارات حکمت.
  • صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1410). الحکمة ‌المتعالیة فی الاسفار العقلیة ‌الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث ‌العربی.
  • طباطبایی، محمدحسین (1385). نهایة الحکمة، تصحیح و تعلیق: غلامرضا فیاضی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ سوم.
  • طوسی، نصیرالدین (1405). تلخیص المحصل، بیروت: دار الأضواء، الطبعة الثانیة.
  • فارابی، ابونصر (1405). فصوص الحکم، قم: بیدار، چاپ دوم.
  • فرانکنا، ویلیام. کی. (1376). فلسفه اخلاق، ترجمه: هادی صادقی، قم: مؤسسه فرهنگی طه.
  • کاپالدی، نیکولاس (1383). بنتام، میل و مکتب فایده‌گرایی، ترجمه: محمد بقایی، تهران: اقبال.
  • کاپلستون، فردریک (1382). تاریخ فلسفه؛ از بنتام تا راسل، ترجمه: بهاء‌الدین خرمشاهی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی: سروش، چاپ سوم.
  • مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت: مؤسسة الوفاء، الطبعة الثانیة.
  • مصباح یزدی، محمدتقی (1384). نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
  • موسوی خمینی، روح‌الله (1378). سر الصلوه؛ معراج السالکین و صلوة العارفین، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، چاپ ششم.
  • هولمز، رابرت ال. (1382). مبانی فلسفه اخلاق، ترجمه: مسعود علیا، تهران: ققنوس.
    • § Bentham, Jeremy (1871). Theory of Legislation, Translated From the French of Etienne Dumont, by R. Hildreth, Paperback (June 2009).

Bentham, Jeremy (2000). An Introduction to the Principles of Morals and Legislation, Kitcheners, Batches Book

CAPTCHA Image