تأملی در منشأ تصور علیت

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه قم

چکیده

در پاسخ به این پرسش که «منشأ تصور علیت چیست؟» نظریه‌های گوناگون مطرح بوده است. در این مقاله با پنج نظریه آشنا می‌شویم: 1. هیوم منکر علیت است و نظریة تعاقب را به عنوان توضیح و توجیه آنچه مردم و فیلسوفان علیت می‌شمارند، پیشنهاد کرده است؛ 2. علامه طباطبایی و شهید مطهری تلاش کرده‌اند با تکیه بر علم حضوری، منشأ تصور علیت را توجیه و نظریة تعاقب را نقد و رد کنند؛ 3. دکتر احمد احمدی نیز سعی کرده با تکیه بر اصل اتحاد حاس و محسوس مسئله را حل کند؛ 4. شهید صدر و آیت الله جوادی آملی معتقد به بداهت اصل علیت‌اند؛ 5. نویسندة مقاله معتقد است نقد هیوم با تکیه بر علم حضوری یا تمسک به اتحاد حاس و محسوس رد نمی‌شود. بخشی از راه‌حل در بداهت اصل علیت‌ است. ولی هرچند بداهت با توضیحاتی که خواهد آمد بهترین نظریه در توضیح و توجیه اصل علیت و منشأ تصور آنست اما برای حل مسئله کافی نیست؛ زیرا: نظریة بداهت و حتی اگر نظریة علم حضوری و اتحاد حاس و محسوس را نیز بپذیریم؛ در نهایت، کلیت اصل علیت را توضیح داده و توجیه می‌کنند نه مصادیق علیت را؛ در حالی که مشکل اصلی در بحث علیت اینست: «از کجا بفهمیم الف علت ب است نه ج یا ...؟». در پایانِ مقاله سعی شده با ترکیب عقل‌گرایی (Rationalism) و حس‌گرایی (Empiricism) ، و نیز با استفاده از روش آزمون و خطا، پاسخی قابل قبول به پرسش اخیر داده شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An inquiry into Origin of Causality Conception

نویسنده [English]

  • Salman Khakban
Assistant professor of department of philosophy and theology, Qom University
چکیده [English]

 The question about "the origin of causality conception" is on the most important questions about causality. Various theories have been and are being proposed to answer the question. After the advent of modern sensationalism especially in the light of Hume's critiques, scholars and in particular Muslim philosophers refocused on the question. The present paper discusses four theories about the explanation and justification of the origin of causality conception. The first theory is proposed by Hume who denies causality. He proposed the theory of succession to explain and justify what common people and philosophers regard as causality. However, such philosophers as Allamah Tabatabaii and Motahhari tried to justify the origin of causality conception, and criticize and deny the theory of succession by relying on immediate knowledge. Ahmad Ahmadi has also tried to propose a new answer to the question by relying on the principle of unity of sensitive and sensible. The present paper, however, holds that Hume's critiques cannot be resolved by relying on immediate knowledge or the principle of unity of sensitive and sensible. A part of Hume's critiques and justification of the principle of causality should be found in the theories proposed by such scholars as Muhammad Baqir Sadr and Allamah Jawadi Amoli who believed in the self-evidence of the principle of causality. As it will be discussed in the paper, self-evidence is the best theory to explain and justify the principle of causality and origin of its conception, but it is not sufficient to answer the question because the theory of self-evidence and even the theories of immediate knowledge and unity of sensitive and sensible can at most explain and justify the totality of the principle of causality not its instances. It is while the main question of causality is that "how can we understand that A is the cause of B not C . . . "? Finally, the paper seeks to provide an acceptable answer to the question by combining rationalism and sensationalism and using the method of trial and error.

کلیدواژه‌ها [English]

  • causality
  • Succession
  • immediate knowledge
  • unity of sensitive and sensible
  • self-evidence
  • conjecture and probability
  • trial and error
  1.  

    1. Hume David.1991. AN ENQUIRY CONCERNING HUMAN UNDERSTANDING. Oxford Philosophical Texts. Edited by Tom L. Beauchamp. First Published.
    2. Hume David. 1896. A Treatise of Human Nature. Oxford: Clarendon Press.
    3. Locke John. AN ESSAY CONCERNING HUMAN UNDERSTANDING. Electronically Enhanced Text (c) Copyright 1991, World Library, Inc.
    4. ابن سینا. 1404 هـ ق. شفا (الهیات). قم. مکتبة آیة الله المرعشی.
    5. امام خمینی. بی تا. صحیفة امام (نامه به گورباچف). تهران. مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی. ج21.
    6. علامه طباطبایی و شهید مطهری. 1389. اصول فلسفه و روش رئالیسم. قم. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. (نرم‌افزار مجموعة آثار استاد شهید مطهری)
    7. شهید صدر. 1410 هـ . الاسس المنطقیة للاستقراء. بی‌جا. المجمع العلمی للشهید الصدر. چ1.
    8. آیت الله جوادی آملی. 1390. تبیین براهین اثبات خدا. قم. اسراء. چ6.
    9. پاپکین، ریچارد/ استرول آوروم. 1389. کلیات فلسفه. جلال الدین مجتبوی. تهران. حکمت. چ27.
    10. احمدی، احمد. 1384. آرشیو جزوات درسی تربیت مدرس دانشگاه قم.
    11. خادمی، عین الله. 1380. علیت از دیدگاه فیلسوفان مسلمان و فیلسوفان تجربه‌گرا. قم. دفتر تبلیغات اسلامی. چ1.
    12. قدردان قراملکی، محمدحسن. 1387. اصل علیت در فلسفه و کلام. قم. بوستان کتاب. چ1.
CAPTCHA Image