نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه سیستان و بلوچستان
چکیده
تازه های تحقیق
جامعیت تفکر علامه طباطبایی و احاطه ای که ایشان در زمینه های مختلف علوم انسانی از جمله اندیشه سیاسی – اجتماعی داشتهاند موجب شده است که مسائلی که ایشان مطرح کرده اند هر یک پاسخی است به بخشی از چالشهای سیاسی زمانه کنونی.
این قابلیت در اندیشه علامه طباطبائی در درجه اول نه به خاطر پاسخ مسئله، بلکه در مبانی و اصول چون ادراکات اعتباری است که علامه با پرداختن به آنها نوع نگاه به مسائل سیاسی و اجتماعی را متحول ساخته است.
در واقع نظریه ادراکات اعتباری با توصیفی که علامه از آن ارائه میدهد، جهت کلی اندیشه سیاسی – اجتماعی علامه را مشخص می سازد و موجب می شود با چنین تفسیری بسیاری از گرههای کور در اندیشه سیاسی اسلامی باز و پاسخ مناسب ارائه گردد.
علامه با این اندیشه بسیاری از مفاهیم و اصول اندیشه سیاسی را امور اعتباری و حاصل وضعیت و موقعیت انسان با جهان و یا سایر انسانها می داند و بسیاری از اموری که در تعبیر ذات گرایانه غیر اعتباری و به نوعی لاینحل تصور می شد با حفظ اصول در نظریه علامه اعتباری و حاصل قرارداد و وابسته به قوای انسان است.
البته این دیدگاه علامه را نباید نسبیگرایی و پذیرش هر نوع رویه در اجتماع و سیاست دانست بلکه علامه با توجه به مبانی و مفروضات خود و با نگاه انتقادی به سایر مکاتب، دیدگاه خود را در چارچوب اصول و مبانی اسلامی بیان مینماید.
بنابراین از علامه هر چند اصول حاکم بر جامعه مانند اصل استخدام، ایجاد اجتماع و عدالت اجتماعی اموری اعتباری است اما از نظر علامه این رویه نباید به استثمار و بردگی و تلقی ناصواب از آزادی فرد و تفوق او بر جامعه ازطرفی و قربانی کردن فرد و تمایلات به حق او به نفع جامعه از سوی دیگر و در واقع در مقابل هدایت فطری و طبیعی باشد که اگر در تناسب با امکانات و تجهیزات ساختمان نوع انسان قرار بگیرد راه درست را میگشاید.
نتیجه اینکه در پرتو نظریه ادراکات اعتباری، وجوب زندگی مدنی ناشی از اعتبارِ اجتماع است و لازمه آن، حکم دیگری است در قالب عدالت اجتماعی بهگونهای که هر ذیحقی به حق خود برسد که در نهایت این حکم به لزوم استقرار حکومت و اعتبارِ مُلک و فرمانروایی و مقام ریاستِ در اجتماع میانجامد.
بنابراین از نظر علامه طباطبایی نفس حکومت و ولایت از اعتباریات ضروریهای است که انسان بدان نیازمند است و ضرورت این نیاز در زندگی اجتماعی انسان و طبع مدنی یا فطری اوست اما قلمرو آن در جامعه از آن شخص معینی نیست و متصدی معینی ندارد بلکه این کار مردم است که باید به آن بپردازند.
پیامبر(ص) و ائمه(ع) اگرچه به شکل انتصابی ولایت دارند اما بعد از آنان حکومت اسلامی بر عهده مردم است. به عبارت دیگر بنا بر مبانی نظریه ادراکات اعتباری علامه، حق حکومت از آن مردم است و تعیین پیامبر اسلام(ص) و یا امام معصوم(ع) برای حکومت، نافی حق یاد شده نمی‌باشد. بنابراین، علامه بر این مطلب که در زمان غیبت، انتخاب حاکم جامعۀ اسلامی با مسلمانان است، تأکید دارد و بدین ترتیب به مبانی نظری خود و لوازم و پیامدهای آن ملتفت و ملتزم است.
نظریه ادراکات اعتباری با چنین توصیفی به نوعی خطوط کلی و جهت اندیشه سیاسی – اجتماعی علامه را مشخص می سازد. دقیقا بر اساس همین مبانی، علامه در تبیین این مسئله که چه کسی باید حکومت کند و چرا باید از وی اطاعت شود؟ از شیوه فقهی مبنی بر تفویض امر ولایت از بالا استفاده نکرده بلکه به استدلال عقلی و فلسفی تمسک جسته، معتقد است انسان فطرتا به دنبال آگاه ترین، بهترین و عادلترین فرد است و بنابراین اسلام نیز که مطابق فطرت پیش می رود حکومت را از آن کسی میداند که در تقوای دینی و حسن تدبیر و اطلاع بر اوضاع از همه مقدم است و این فرد در زمان غیبت میتواند فقیه باشد.
نتیجه اینکه، کاربرد نظریة ادراکات اعتباری در اندیشه سیاسی –اجتماعی دارای نتایج بسیاری است که -در این مقاله به برخی از آنها پرداخته شد- موجب میشود فضای جدیدی در عالم سیاست باز گردد و نتایجی را در پی داشته باشد که پاسخ بسیاری از مشکلات زمانه باشد. یکی از مهمترین نتایج و کاربردهای این نظریه در سیاست پذیرش تکثّر و امکان گفتگو است. به طور خلاصه چنانکه گذشت، ادراکات اعتباری به ادراکات ماقبل اجتماع و ادراکات مابعد اجتماع تقسیم میشود و آنگاه تمام سیاست به اعتباریّات اجتماعی تبدیل میشود که تکثر لازمه آن است. از این جهت میتوان گرفت در حالی‌که فلسفة اسلامی‌در تاریخ خود بیشتر در پی ادراکات حقیقی بوده و از این جهت تکثّر چندان مطرح نبوده است، نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی راه مواجهة با تکثّر و گفتگوی میان فرهنگی را به ما نشان میدهد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسنده [English]
Given its depth and width, Allamah Tabatabaii's socio-political thought can solve many current political problems in different societies. The theory of constructional perceptions is one of the most important foundations of his philosophical thought, which has exerted influence on his socio-political thought and somehow determines the orientation of his views. Considering the importance and necessity of discussing Allamah Tabatabaii's socio-political thought and its foundations, the present paper seeks to study the foundations and cognitive hypotheses of his political thought, one of the most important of which is the theory of constructional perceptions on the one hand, and the function of such an approach in socio-political thought, that is, how Allamah Tabatabaii views different political problems in the society including the origin of socio-intellectual difficulties, man, society, government and its ideal form, rule, justice and economy, on the other hand. It concludes that Allamah Tabatabaii's socio-political thought influenced by the theory of constructional perceptions has some capabilities based on which it opens a new space in the world of politics while being distinctive from relativistic thoughts, and has some results and functions which provide solutions for many current problems based on accepting multiplicity and change while being committed to the essential principles of Islam.
کلیدواژه‌ها [English]
)
ارسال نظر در مورد این مقاله