تحلیل و بررسی نظر ابن سینا درباره فاعلیت تحریکی بر اساس مبانی وجود شناختی او

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 مدرس مدعو گروه الهیات دانشگاه پیام نور

2 استادیار گروه فلسفه دانشگاه شاهد

چکیده

 
فاعل تحریکی تعبیری است که ابن‌سینا پس از آن‌که علیت به معنای اعطای وجود را از مقام فاعل‌های موجود در عالم طبیعت سلب می‌کند، به‌منظور توجیه تأثیرات آن‌ها به کار می‌گیرد. لیکن تأملی دقیق در معنا و نحوۀ وجود حرکت حاکی از این است که در نظام فکری ابن‌سینا، حرکت ازجمله امور ممکن و از عوارض لاحق بوده و لذا در پیدایش خود نیازمند علت مستقلی است که آن را ایجاد کند. بنابراین فاعل طبیعی که در ابتدا مفید حرکت فرض شده بود، اکنون با این توضیح به‌عنوان معطی الوجود مطرح می‌شود. بر همین اساس این پرسش‌ها شکل می‌گیرد که بالاخره نقش فاعل طبیعی چیست؟ و اینکه گفته می‌شود فاعل طبیعی حرکت می‌بخشد، به چه معنا است؟ آیا تفاوتی بین ایجاد حرکت با ایجاد سایر موجودات هست که به ابن‌سینا اجازه می‌دهد علیت به معنای ایجاد حرکت را منسوب به فاعل طبیعی بداند؟ در این مقاله، پس از ارائه و تحلیل موضع ابن‌سینا در دو بخش علت ایجادی و علت تحریکی، ضمن اشاره به تناقض ظاهری موجود در کلام ابن‌سینا، تلاش می‌شود که از «نظریۀ میل» او به‌عنوان راهی برای حل این تناقض استفاده شود.

تازه های تحقیق

 

همان‌طور که ملاحظه کردیم، ابن سینا علیت را معادل ایجاد و آفرینش می‌گیرد و از همین رو فاعل‌هایی که در عالم طبیعت هستند را به دلیل عدم داشتن شرایط لازم در اعطای وجود، فاعل تحریکی می‌تامد؛ اما با توجه به اینکه حرکت در این نظام فلسفی امری ماهوی و عَرَضی از مقولۀ أن ینفعل محسوب می‌شود، این معنی به ذهن متبادر می‌شود که تأثیر فاعل‌های طبیعی نیز از نوع اعطای وجود است؛ اما پس از اینکه عبارت‌های جناب شیخ را در نحوۀ افادۀ حرکت تحلیل کردیم به این نتیجه رسیدیم که فاعل طبیعی موجِد حرکت نیست بلکه منتقل‌کنندۀ حرکتی است که معلولِ محرک نامتحرک است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

analysis and investigation of Ibn sina's opinion about motion cause on basis of his existence approach

نویسندگان [English]

  • Zohre Yosafimanash 1
  • Hussein Zamaniha 2
1 Visiting Lecturer of Department of Theology, Payam-e-Noor University.
2 Assistant professor of Department of Philosophy and Theosophy, Shahed University
چکیده [English]

Having deprived the principle of causality as existence-giver from the position of existing agents in natural world, Avicenna used the construction of motive agent to justify their effects. However, careful reflection on how motion exists and its meaning implies that in Avicenna's system of thought motion is a possible fact and consequent accident, so it needs an independent cause in its creation to create it. Thus, natural agent which was first supposed to be the donor of motion is now considered existence-giver, given the above explanation.  This poses the following questions: what is the role of natural agent at the end? What does it mean when it is said that natural agent bestows motion? Is there any difference between creating motion and creating other creatures, which allows Avicenna to attribute causality as motion-creator to natural agent? The present paper discusses and analyzes Avicenna's view in two parts of creative cause and motive cause while referring to superficial inconsistency in his words, and tries to use his "theory of inclination"  to remove this inconsistency.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avicenna
  • causality
  • creative agent
  • motive agent
  • motion
  • inclination
ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله. (1404 ه.ق [الف]). التعلیقات. تحقیق عبدالرحمن بدوی. بیروت: مکتبة الاعلام الاسلامی
ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله. (1404ه.ق[ب]). الشفا(الهیات). تصحیح سعید زاید. قم: مکتبة آیة الله المرعشی.
ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله. (1404ه.ق[ج]).  الشفا(الطبیعیات)، فن سماع طبیعی. تحقیق سعید زاید. قم: مکتبة آیة الله المرعشی، ج1.
ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله. (1980م). العیون الحکمة(الهیات). چاپ دوم. تحقیق عبدالرحمن بدوی. بیروت: دارالقلم.
ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله. (1371ه.ش). المباحثات. چاپ اول. توضیح و مقدمه محسن بیدارفر. قم: انتشارات بیدار.
ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله. (1379ه.ش).  النجاة من الغرق فی بحر الضلالات. چاپ دوم. مقدمه و تصحیح محمد تقی دانش پژوه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله. (1383ه.ش). دانشنامه علایی (الهیات). مقدمه و حواشی و تصحیح دکتر محمد معین. همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله. (1400ه.ق). رسائل (رساله حدود). قم: انتشارات بیدار.
ذبیحی، محمد. (1386).  فلسفه مشاء؛ با تکیه بر اهم آرای ابن سینا. تهران: سمت.
طوسی، خواجه نصیر الدین. (1375). شرح الاشارات و التنبیهات. (ج3). قم: نشر البلاغه.
مطهری، مرتضی. (1389). مجموعه آثار6 (اصول فلسفه و روش رئالیسم). جلد اول از بخش فلسفه. چاپ چهاردهم. تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی. (1384). مجموعه آثار11(درسهای اسفار(مبحث حرکت) ). جلد هفتم از بخش فلسفه. چاپ اول. تهران: انتشارات صدرا.
ملکشاهی، حسن. (1390). ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات. (ج1). تهران: سروش.
ملکشاهی، حسن. (1388). حرکت و استیفای اقسام آن. چاپ چهارم. تهران: سروش.
نصر، سید حسین. (1377).  نظر متفکران اسلامی درباره ی طبیعت. تهران: خوارزمی
CAPTCHA Image