واکاوی تکفیر ابن‌سینا از سوی غزالی در مسئله علم خداوند به جزئیات

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه الزهراء (س).

چکیده

غزالی، از تأثیرگذارترین متکلمان مسلمان، در کتاب تهافت الفلاسفه در مسئله سیزدهم به پریشان‌گویی فیلسوفان و تناقضات آنها در مسئله «علم خداوند به جزئیات» می‌پردازد. انگشت اتهام او صریحاً متوجه شخص ابن‌سینا در خصوص تلقی او از چگونگی علم خداوند به جزئیات است که به گمان غزالی این نوع تلقی عملاً انکار علم خداوند بوده و موجب کفر است. در این مقاله می‌کوشیم ضمن تبیین دیدگاه امام محمد غزالی و ابن‌سینا در این مسئله خاص، آن دیدگاه‌ها را مقابل هم قرار داده و نشان دهیم که منشأ این اتهام صرفاً یک سوء فهم بوده است، آن هم از ناحیه کسی که مدعی است دغدغه دینی‌اش او را به این موضع‌گیری واداشته است. غزالی گمان می‌کرد که مشائیان و به طور مشخص ابن‌سینا، از ترس راه یافتن تغییر به ذات خداوندی، علم خدا به جزئیات را انکار کرده‌اند و این در حالی است که مشائیان خود "قدیم متغیر" را دارای فرضی عقلی می‌دانستند. پس بهتر آن بود که ایشان با مبنای خودشان علم خداوند به جزئیات را می‌پذیرفتند و نگران تغییر هم نمی‌بودند. امّا غزالی توجه نکرده است که خدا از نظر مشائیان نمی‌تواند همان قدیم متغیر باشد و بنابراین، این نتیجه در پایان این نوشته به دست آمده که انگیزه مشائیان و خصوصاً شخص ابن‌سینا در تبیین و تفسیر چگونگی علم خداوند به جزئیات مقدس‌تر از آن بوده که نسبت کفر به ایشان روا باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reviewing the Excommunication of Avicenna by Ghazali in the Problem of God's Knowledge of Particulars

نویسنده [English]

  • Zohre Tawaziyani
چکیده [English]

Al-Ghazali, one of the most influential Muslim theologians, in his well known book, Tahafut al-Falasafeh, (the problem no. 13) deals with the incoherent statements of philosophers about the problem of God's knowledge of particulars. His accusation goes directly to Avicenna's view about the way God knows particulars. Ghazali thinks that this kind of attitude toward the knowledge of God of particulars practically implies the denial of God's knowledge and ends to infidelity. Explaining the views of Imam Muhammad al-Gazali and Avicenna (Ibn Sina) in this regard, we try to make a comparison between their views and show that this accusation is originated from a misunderstanding by a person who claims that his religious concerns cause him to take up this position against the philosophers. Ghazali had imagined that Peripatetic philosophers, especially Avicenna, fearing from penetration of change in the divine essence, have denied God's knowledge of particulars; while they themselves believe in a changing eternal being. So it was better for them to accept God's knowledge of particulars without any concern about the change. But Ghazali didn’t notice that from Peripatetic's viewpoint God cannot be the same as the changing eternal being. Finally we come to this conclusion that the motive of Peripatetics and Avicenna in explaining the manner of God's knowledge of particulars is more sacred to be accused of infidelity.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • God
  • knowledge of particulars
  • knowing of particulars in a general way
  • Avicenna (Ibn Sina)
  • Ghazali
  1. قرآن.
  2. ابن‌سینا، ابوعلی، 1360، دانشنامه علایی، تصحیح و تعلیق احمد خراسانی، تهران، کتابخانه فارابی.
  3. ------- ، 1363، اشارات و تنبیهات، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران، انتشارات سروش، چاپ اول.
  4. ------- ، 1363، المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران، انتشارات مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل.
  5. ------- ، 1364، النجاه من الغرق فی بحر الضلالات، با ویرایش و دیباچه محمدتقی دانش‌پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
  6. ------- ، 1371، المباحثات، تحقیق و تعلیق محسن بیدار، قم، انتشارات بیدار، چاپ اول.
  7. ------- ، 1376، الاهیات من کتاب الشفاء، تحقیق: آیه‌الله حسن‌زاده آملی، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول.
  8. ------- ، 1379، التعلیقات، طبعه منقحـه، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  9. ------- ، بی‌تا، الرسائل، (الرسالـه العرشیه ـ عیون الحکمـه ـ تفسیر سوره توحید)، قم، انتشارات بیدار.
  10. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، 1375، منطق و معرفت در نظر غزالی، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم.
  11. ------- ، 1376، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران، انتشارات طرح نو، چاپ اول.
  12. شیرازی، محمدبن ابراهیم، 1381، مبدأ و معاد، تصحیح و تحقیق و مقدمه محمد ذبیحی، جعفر شانظری به اشراف سید محمد خامنه‌ای، انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ اول، ج1و2.
  13. طباطبایی، محمدحسین، 1376، نهایـه الحکمـه، ترجمه و شرح علی شیروانی، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ چهارم، ج1-3.
  14. غزالی، ابوحامد محمد، 1363، تهافت الفلاسفه، علی‌اصغر حلبی، انتشارات زوار، چاپ دوم.
  15. ------- ، 1384، قواعد العقاید یا اعتقادنامه غزالی، علی‌اصغر حلبی، تهران، انتشارات جامی، چاپ اول.
  16. ------- ، 1993، معیارالعلم فی فن المنطق، بیروت، دارال مکتبه الهلال، الطبع الاولی.
  17. ------- ، بی‌تا، مقاصد الفلاسفه، تحقیق الدکتور سلیمان دنیا، طبع و نشر دارالمعارف مصر.
  18. الفاخوری، حنا، الجر، خلیل، 1358، تاریخ فلسفه در جهان اسلام، عبدالمحمد آیتی، انتشارات فرانکلین سابق، چاپ دوم، ج2.
  19. مظفر، محمدرضا، 1982، المنطق، بیروت، نشر دارالتعارف.
CAPTCHA Image