قیاس تلازم در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه بوعلی سینا

2 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه یاسوج

چکیده

قیاس تلازم در قرآن کریم

چکیده
قیاسی که کبرای آن شرطیه متصله باشد قیاس تلازم نامیده می شود. این قیاس در دو حالت «وضع مقدم» و «رفع تالی»، منتج و در سایر اشکال عقیم است. قیاس های تلازم ذکر شده در قرآن کریم چند حالت دارد: گاهی شرایط عمومی و اختصاصی قیاس تلازم در آنها کاملا رعایت شده است اما به علت وضوح، برخی مقدمات یا نتایج آنها ذکر نشده و قیاس اصطلاحاً مضمر و مرخّم است؛ اما گاهی ظاهراً شرایط اختصاصی قیاس تلازم در آنها رعایت نشده و از «رفع مقدم » و «وضع تالی» نتیجه‌گیری شده است.
در این پژوهش به بررسی برخی از مهم‌ترین قیاس‌های تلازم در قران کریم پرداخته شده و در مواردی که ظاهراً شرایط اختصاصیِ قیاس تلازم رعایت نشده است، علت آن بررسی و با استفاده از محتوای قرآن کریم و قواعد کلیِ استدلال؛ مانند «تلازم شرطیات»، این قیاس‌ها به قیاس‌های معتبر، مؤول و اثبات شده است که قران کریم که کتاب هدایت انسان است و او را به اندیشیدن دعوت می‌کند، با زبان انسان نازل شده و قواعد کلی اندیشه و تفکر در آن رعایت شده است.

کلید واژگان : قرآن کریم، قیاس تلازم، وضع مقدم، رفع تالی،

تازه های تحقیق

3. نتیجه‌گیری
از آن چه در این تحقیق گفته شد، نتایج زیر به دست می‌آید:
1. قرآن کریم که انسان را به اندیشیدن و تدبر در ایات خود دعوت می‌کند، قواعد و شرایط اندیشیدن را رعایت کرده است.
2. از مطالعه در آیات قرآن کریم به این نتیجه می‌رسیم که برخی از استدلال‌های قرآنی در قالب قیاس تلازم بیان شده‌اند.
3. اکثر قیاس‌های تلازم قرآنی در ظاهر واجد شرایط استنتاج («وضع مقدم» و «رفع تالی») هستند، اما برخی از آن‌ها در نگاه اولیه برخلاف قواعد قیاسی(«رفع مقدم» و «وضع تالی») تألیف یافته‌اند.
4. دقت در استدلال‌های قرآنی به‌روشنی ما را به این حقیقت می‌رساند که قواعد کلی و اختصاصی قیاس تلازم در قرآن کریم رعایت شده و در مواردی نیز که احساس و گمان می‌شود این قواعد رعایت نشده‌اند، دقت در این استدلال‌ها، نادرستی این تصور را آشکار می‌سازد.
5. برای پاسخ به این سؤال که چگونه این قیاس‌ها از شرایط و قواعد استنتاج برخوردار هستند، چند راه وجود دارد: یکی این‌که هر یک از این قیاس‌ها به دو قیاس جداگانه مؤوّل شوند؛ دیگر این‌که با استفاده از قواعد استنتاج مستقیم، مانند عکس مستوی، عکس نقیض و نیز تلازم شرطیات کبرای آن‌ها به نحوی در نظر گرفته شود تا شرایط استناج قیاسی در آن‌ها حاصل آید و در این تحقیق از هر دوی این روش‌ها بهره گرفته شد.
6. نتیجۀ نهایی این‌که قرآن که کتاب هدایت است و انسان را به اندیشیدن و تفکر دعوت می‌کند به زبان انسان نازل شده و قواعد اندیشه و تفکر بشری در آن رعایت شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Concomitance Syllogism in The Holy Quran

نویسنده [English]

  • mohammad javad dakami 1
1 Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Bu-Ali Sina University
2 Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Yasouj University
چکیده [English]

The syllogism that its major premise is a conjunctive proposition is called concomitance syllogism. This sort of syllogism is valid in two forms of "affirming the antecedent" and "denying the consequent", and is invalid in all others forms. The concomitance syllogism have several modes in Holy Quran: In some cases the conditions of the syllogism are fully observed but because of clarity their preliminaries or their results have not been presented, and the syllogism is idiomatically shortened. But in some other cases it seems the conditions for the concomitance syllogism have not been regarded and "denying the antecedent" and "affirming the consequent" are used for the conclusion.
In this research, some of the most important syllogisms in Holy Quran are reviewed and in cases where it seems that the conditions of the syllogism are not concerned, their reason will be considered, and using the content of Holy Quran and the general rules of reasoning such as the "cohesion of hypotheticals ", this sort of syllogisms will be converted to a validated syllogism. So, it is proved that the general rules of thinking have been respected in Quran as a book for human guidance which has been revealed in human language.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Holy Quran"
  • "Concomitant syllogism"
  • "affirming the antecedent"
  • "denying the consequent"
  • "Conclusion"
فهرست منابع
* قرآن کریم (ترجمه آیة اللّه مکارم شیرازی).
ابن‌مسکویه، ابو علی احمدبن محمّدبن یعقوب الرّازی. (1384). (چاپ هفتم). تهذیب الأخلاق و تطهیر الأعراق. قم: انتشارات زاهدی. 
اژه‌ای، محمد علی. (1385). مبانی منطق. ( چاپ ششم). تهران: سمت. 
انصاری، خواجه عبداللّه. (1371). تفسیر ادبی و عرفانی از کشف الاسرار. (چاپ هشتم). تهران: اقبال. 
جوادی آملی، عبداللّه. (1375). رحیق مختوم. بخش دوم از جلد یکم. (چاپ اول). قم: اسراء. 
جوادی آملی، عبداللّه. (1383). تسنیم. (ج13). (چاپ اول). قم: اسراء.
جوادی آملی، عبداللّه. (1384). فلسفه الهی از منظر امام رضا (ع). (چاپ سوم). قم: اسراء. 
جوادی آملی، عبداللّه. (1390). قرآن در قرآن. ( چاپ دهم). قم: اسراء.
حلّی، یوسف بن مطهّر (علّامه حلّی). (1370). الجوهر النضید. (چاپ سوم). ترجمه: منوچهر صانعی درّه‌بیدی. تهران: انتشارات حکمت. 
سورآبادی، ابوبکر عتیق نیشابوری. (1381). تفسیر سورآبادی. (ج 3). (چاپ اول). تهران: فرهنگ نشر نو.
سهروردی، شهاب الدین. (1373). مجموعه آثار. (ج1). (چاپ دوم). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شریف رضی. (1379). نهج البلاغه. (چاپ اول). ترجمه: محمد دشتی. قم: انتشارات صحفی.
شریف رضی. (1384) نهج البلاغه. (چاپ سوم). تصحیح: صبحی صالح. قم: مؤسّسة دارالحدیث العلمیة الثقافیة.
شیرازی، محمد ابن ابراهیم. (ملاصدرا). (1387). تفسیر القرآن الکریم. (چاپ سوم). تصحیح: محمد خواجوی، ایران. قم: انتشارات بیدار. 
شیرازی، محمد ابن ابراهیم. (ملاصدرا). (1981). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. (چاپ سوم). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طباطبایی، سید محمد حسین. (علّامه طباطبایی). (1376). المیزان، (چاپ اول). ترجمه: سید محمد باقر موسوی همدانی. قم: جامعه مدرسین. 
طباطبایی، سید محمد حسین. (علّامه طباطبایی). (1416ق). بدایة الحکمة. (چاپ شانزدهم). قم: جامعه مدرسین.
طوسی، محمد ابن الحسن. (1355) اساس الاقتباس. (چاپ اول). تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 
طوسی، محمد ابن الحسن، التبیان فی تفسیر القرآن. (ج1). (چاپ اول). بیروت: دار احیاء التراث العربی. 
غزالی، محمد. (1354). کیمیای سعادت. (چاپ اول). به کوشش حسین خدیو جم. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی. 
فخر رازی، محمد ابن محمد. (1386). تفسیر کبیر (مفاتیح الغیب). (چاپ دوم). ترجمه: علی اصغر حلبی. تهران: انتشارات اساطیر.
فخر رازی، محمد ابن محمد. (1420ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). (چاپ سوم). بیروت: دار إحیاء التراث العربی. 
قزوینی، نجم‌الدین. (1998). الشمسیه فی القواعد المنطقیه، (چاپ اول). تقدیم و تعلیق: مهدی فضل‌اللّه، بیروت، المرکز الثقافی العربی. 
فرامرز قراملکی، احد. (1377). منطق 2، (چاپ اول). تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور. 
مکارم شیرازی، ناصر. (1387). پیام امام امیر المؤمنین(ع). (چاپ اول). قم، انتشارات امام علی ابن ابی‌طالب.
موسوی خمینی، سیّد روح اللّه (امام خمینی). (1373). آداب الصلوة. (چاپ اول). تهران: مؤسّسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره). 
میبدی، رشیدالدین ابوالفضل. (1393). کشف الاسرار و عده الابرار. (چاپ نهم). تهران: امیر کبیر. 

CAPTCHA Image