عقل و دین از دیدگاه فارابی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

موضوع عقل و دین همواره یک مسئله اساسی و مطرح در میان متکلمان و فلاسفه بوده است. پس از آشنایی مسلمانان با عقلگرایی یونان برخی از آنان به گمان اینکه عقلگرایی محصول فرهنگ بیگانه (یونان) است با آن مخالفت کردند. در مقابل، دور‌اندیشان مسلمان از آن استقبال کردند و تعارضی میان عقلگرایی و اصول اساسی دین نیافتند. در مواردی هم که میان عقل و دین تعارضی وجود داشت، تا آنجا که باب «تأویل» اجازه می‌داد، مسئله دینی را تأویل می‌کردند و در صورت عدم امکان «تأویل» جانب وحی و شریعت را بر جانب عقل ترجیح می‌دادند. این متفکران معتقد بودند عقل نیز همچون وحی یک موهبت الاهی است و هر دو از یک منبع الهام می‌گیرند؛ گذشته از این، معتقد بودند عقلگرایی محصول یونانیان نیست، زیرا پیش از آشنایی مسلمانان با فلسفه یونان مباحث عقلی مانند: جبر و اختیار، قضا و قدر، منزلـة بین الأمرین، ایمان و کفر و ... در میان آنان رایج و مطرح بوده است. از سوی دیگر، معتقد بودند در جوهرة دین عناصر عقلائی وجود دارد و باید آنها را تبیین و تفسیر کرد. ابونصر فارابی، ملقب به معلم ثانی، از جمله فیلسوفان مسلمانی است که معتقد به هماهنگی و سازگاری عقل و دین است و تلاش فراوانی در این راه به عمل آورده است. در این مقاله، می‌کوشیم دیدگاه این فیلسوف را در باب عقل و دین تبیین کنیم.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Reason and Religion in Farabi’s Viewpoint

نویسنده [English]

  • Zakaria Baharnejad
چکیده [English]

The relation between reason and religion has been an important issue among
theologians and philosophers. After becoming familiar with Greek
rationalism, some Muslims opposed it, because they took rationalism as a
foreign cultural product. Far-sighted Muslims, on the contrary, welcomed it.
They believed that rationalism and the basic principles of religion are not
opposed. And regarding the cases they saw conflict between reason and
religion, they reinterpreted the religious issues as far as possible and if it was
impossible, they would prefer the revelation. They believed that reason, like
the revelation, is a God-given gift and both of them are originated from one
source. Moreover, they believed that rationalism is not a Greek product,
because before acquaintance with Greek philosophy, Muslims were dealing
with rational topics such as compulsion and choice, decree and destiny,
intermediate position, faith and infidelity etc. On the other hand, they believed
that there are rational elements in the essence of religion which must be
interpreted and explained. Farabi is among prominent Muslim philosophers
who believed in harmony between reason and religion. This paper tries to
explain his view on this regard.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reason
  • revelation
  • active intellect
  • perfect man
  • Holy Spirit
  • the first cause

مراجع

  1. ابن‌سینا، حسین بن عبداالله، 1379-1403، الاشارات و التنبیهات، تهران، دفتر نشر الکتاب.
  2. ––––––––، 1405، منطق المشرقیین، قم، مکتبة آیـت الله العظمی النجفی المرعشی.
  3. ابن‌رشد، محمد بن احمد، 1385، فصل المقال فیما بین الشریعه من الاتصال، تهران، نشر نی (ضمیمة کتاب دین و فلسفه از نگاه ابن رشد، اثر صادق آئینه‌وند)
  4. افلاطون، 1367، دورة کامل آثار افلاطون، محمدحسن لطفی، تهران، شرکت سهامی، انتشارات خوارزمی.
  5. ایلخانی، محمد، 1382، تاریخ فلسفه در قرون وسطی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهی (سمت).
  6. بریه، امیل، 1374، تاریخ فلسفه، علی‌مراد داوودی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ج1.
  7. خراسانی، شرف‌الدین، 1382، نخستین فیلسوفان یونان، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  8. داوودی، علی‌مراد، 1387، عقل در حکمت مشاء، تهران، حکمت.
  9. شیرازی، محمد بن قوام (ملاصدرا)، 1981، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  10. ––––––––، الشواهد الربوبیـة، قم، بوستان قم.
  11. ––––––––، 1377، المظاهر الالاهیـة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
  12. ––––––––، 1424، مفاتیح الغیب، بیروت، مؤسسه التاریخ العربی.
  13. غزالی، ابوحامد، 1424، تهافت الفلاسفه، بیروت، دار مکتبه الهلال.
  14. طباطبایی، محمدحسین، 1416، نهایه الحکمه، قم، جامعه مدرسین.
  15. فاخوری، الحنا و خلیل الجُر، 1358، عبدالحمید آیتی، تهران، کتاب زمان، ج1و2.
  16. فارابی، محمد بن طرخان (ابونصر)، 1366، السیاسة المدنیة، تهران، الزهراء.
  17. ––––––––، 1405، الجمع بین رأی الحکیمین، تهران، المکتبة الزهراء.
  18. ––––––––، 1375، نصوص الحکمه بر فصوص الحکمه، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء.
  19. فاضل تونی، محمد‌حسین، 1387، مجموعه آثار فلسفی - کلامی، تهران، حکمت.
  20. فخرالدین رازی، ضیاءالدین عمر، 1426، تفسیرکبیر، ج 1، بیروت، دارالفکر.
  21. قیصری، شرف‌الدین محمود، 1423، شرح فصوص الحکم، قم، الهدی.
  22. کاپلستون، فردریک، 1375، تاریخ فلسفه، سید جلال‌الدین مجتبوی، ج1، تهران، سروش.
  23. لاهیجی، شمس‌الدین محمد، 1383، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، تهران، زوّار.
  24. میشل، توماس، 1381، کلام مسیحی، حسین توفیقی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان.

 

 

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار