علم دینی از امکان تا تحقق

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه امام صادق (ع).

چکیده

فرآیند تکوین علم دینی به این نحو قابل تصور است که پشتوانه‌های متافیزیکی برگرفته از اندیشه‌های دینی در مراحل مختلف فعالیت علمی به کار گرفته شود؛ به سخن دیگر، هرگاه مضامین متافیزیکی بتوانند در مراحلی چون گزینش مسئله، ‌انتخاب مفاهیم و الگوهایی برای فهم مسئله، طرح پ‍ژوهش، انجام مشاهده،‌ پیش‌بینی و تفسیر،‌ تأثیرآفرینی خود را آشکار کنند، فرآیندی شکل گرفته است که محصول آن، دانش‌هایی متناسب با اندیشه‌های دینی خواهد بود.
بنابراین، اندیشه توحیدی پژوهشگر و نوع نگاه او به هستی در پژوهش او و نتایج حاصل از تحقیق او تأثیر می‌گذارد. قطعاً‌ یک پژوهشگر موحّد جهان را یک‌قطبی دیده و برای موجودات ماهیت «از اویی» و «به ‌سوی اویی» قائل است. در چنین تفکری با توجه به تعریفی که از انسان و نیازهای مادّی و دنیایی او می‌شود، ‌جهت‌گیری علم در راستای رسیدن انسان به کمال قرب الاهی قرار می‌گیرد.
در متون دینی و سیره ائمه نیز تشویق به پژوهش علمی و ارائه شیوه‌های مناسب تحقیق و استفاده از نتایج این پژوهش‌ها جهت تقویت بینش توحیدی (افزایش ایمان) و تصحیح شیوه‌ زندگی و نحوه برخورد با طبیعت و موجودات (عمل صالح)، مشاهده می‌شود. علم کیمیای جابربن حیان نمونه‌ای عینی از علم دینی است که در تاریخ تمدن اسلامی شکل گرفت؛ علمی که از جهت روش، هدف، فرضیه‌پردازی و تفسیر تحت ‌تأثیر اندیشه دینی قرار داشت.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Religious Science; From Possibility to Realization

نویسنده [English]

  • Fatemeh Soleimani
چکیده [English]

The process of religious science genesis could be realized in the way that the metaphysical support derived from the religious thoughts are applied in different stages of scientific practice; In other words, when the metaphysic subjects could reveal their effectiveness in stages such as the choice of problem, selection of concepts and patterns of understanding the problem, project outline, observation, prediction and interpretation, one could say that a particular process has been made the product of which are sciences proportionate to religious ideas.
Therefore, the monotheistic thought of the researcher and his particular attitude toward the existence affect his ongoing research and its results. Definitely, a monotheist researcher regards the world as unitary one and considers the nature of the creatures as those that "came from Him" and "go toward Him". In such view, regarding the concepts of human and his material and worldly needs, the scientific orientation would be in line with the way in which the human being is going to achieve the perfection and the divine esteem.
In religious texts and in Imams' character sketch, one could also observe the encouragement to do scientific investigations; in such texts, one could simply find appropriate research approaches, the ways of applying the obtained results to  reinforcement of monotheistic insights (faith increase), and rectifying life style and manner of treating the nature and creatures (good deeds). The Alchemy of Jaber bin Hayyan is an objective sample of religious knowledge which is formed in the history of Islamic civilization; scientific method, purpose, hypothesis making, and interpretation of such science were influenced by religious ideas
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religion science
  • secular science
  • monotheistic insight
  • alchemy
  • Jabber Ibn Hayyan

مراجع

  1. قرآن مجید.
  2. ابراهیمیان، سید حسین، 1378، معرفت‌شناسی از دیدگاه برخی فلاسفه اسلامی و غربی، قم، مرکز انتشارات و نشر حوزه علمیه‌ قم، چاپ دوم.
  3. ابن‌سینا، 1363، المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل، چاپ اول.
  4. ابن عبد البرّ، 1415، جامع بین العلم و فضله، بیروت، مؤسسه الکتب الثقافه، ج1.
  5. اعتماد، شاپور، 1375، دیدگاه‌ها و برهان‌ها: مقاله‌هایی در فلسفه علم و فلسفه ریاضی، تهران، نشر مرکز، چاپ اول.
  6. الآمدی التمیمی، عبد الواحد، 1410، غرر الحکم و درر الکلم، تصحیح سید مهدی رجایی، قم، دار الکتاب الاسلامی.
  7. باربور، ایان، 1362، علم و دین، بهاءالدین خرمشاهی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول.
  8. باقری، خسرو، 1382، هویت علم، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
  9. جوادی آملی، عبدالله، 1372، شریعت در آینه‌ معرفت، قم، مرکز نشر فرهنگی رجاء، چاپ اول.
  10. چالمرز، آلن‌ ف.، 1374، چیستی علم: درآمدی بر مکاتبات علم‌شناسی فلسفی، سعید زیبا‌‌کلام، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول.
  11. خسرو‌پناه، عبدالحسین، 1379، کلام جدید، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه قم.
  12. سروش، عبدالکریم، 1366، تفرج صنع، تهران، انتشارات سروش، چاپ اول.
  13. رفیق حماد، محمد، 1421، علم الکیمیا عند العرب و اعلامه، الکویت، دار سعادت الصباح للنشر و التوزیع.
  14. شیرازی، محمد بن ابراهیم، اسفار اربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، الطیعة الرابعه.
  15. گلشنی، مهدی، 1375، قرآن و علوم طبیعت، تهران، نشر مطهر.
  16. –––––––– ، 1380،  از علم دینی تا علم سکولار، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  17. مجلسی، 1403، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج1.
  18. مطهری، مرتضی، 1356، ده گفتار، تهران، انتشارات حکمت.
  19. –––––––– ، 1378، مجموعه آثار: جهان‌بینی الاهی و جهان‌بینی مادی، انتشارات صدرا، چاپ اول، ج3.
  20. منصوری، ذبیح‌الله، 1358، مغز متفکر جهان شیعه امام صادق (ع)، اقتباس از مرکز مطالعات اسلامی استراسبورگ، تهران، انتشارات جاوید.
  21. نجیب محمود، زکی، 1407، تحلیلی از آرای جابر بن‌ حیّان، بیروت، مؤسسه البلاغ، چاپ دوم.
  22. –––––––– ، 1368، –––––––– ، حمیدرضا شیخی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
  23. نصر، سید حسین، 1366، علم در اسلام، به اهتمام احمد آرام، تهران، انتشارات سروش.

––––––––––– ، 1348، معارف اسلامی در جهان معاصر، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار