بررسی برهان نظم از منظر اندیشمندان اسلامی معاصر

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

سطح چهار کلام اسلامی حوزه

چکیده

طرح برهان نظم در کلام اسلامی به عنوان یکی از راه‌های اثبات وجود خدا سابقه دیرینه‌ای دارد. به رغم این سابقه، پرسش‌ها و ابهام‌های فراوانی پیرامون صغری، کبری و تقریرات برهان نظم وجود دارد. آنچه بیش از همه بر ابهام می‌افزاید، تعریف «نظم» و تعیین قسم خاصی از نظم در تقریرات برهان نظم است. انحصار نظم در این برهان به نظم غایی، دلیل روشنی ندارد؛ با استفاده از نظم فاعلی نیز می‌توان برهان را تقریر کرد. نیازمندی به هدف، رکن تقریر استدلال با استفاده از نظم غایی است، در حالی که تعیین هدف از راه تجربه سخت یا غیر‌ممکن است و استفاده از استدلال‌های فلسفی برای تعیین هدف، برهان نظم را از سادگی و همه‌فهم بودن می‌اندازد؛ هرچند بسیاری از اشکالات را حل می‌کند. مقاله حاضر به تبیین تقریرهای برهان نظم از دیدگاه مرتضی مطهری، عبدالله جوادی آملی و جعفر سبحانی پرداخته و برخی از ابهام‌ها و اشکال‌ها را مطرح می‌کند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Argument from Design According to the Contemporary Islamic Thinkers

نویسنده [English]

  • Javad Purrusta
چکیده [English]

The argument from design, as one of the ways of proving God’s existence, has a long history in Islamic theology (Elm’olkalam). However, there are so many problems with it.
The main concern and the main concern concentrate in the definition of design. In other hand there is not a definite lesson to limit the design to the order of ultimate cause. And this is possible to construct the proof independence on the design to the efficient order. Need to a goal is central point in the proof by order to ultimate cause, and determination to that goal by experience in a difficult action. Philosophical reasoning to determinate the goal will conclude in its explicit although that proof can resolve many problems.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Proving the Existence of God
  • the Argument from Design
  • Efficient Order
  • Ultimate Order
  • Mutahari
  • Javadi Amuli
  • Sobhani
  1.             1.  قرآن کریم.

      2. آلستون، ویلیام پی.، 1371، «برهان غایی بر اثبات وجود خدا»، علیرضا جمالی‌نسب و محمد محمد‌رضایی. در: ادواردز، ‌پل، دائرة‌المعارف فلسفی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول.

  1.             3.  ابن‌سینا،‌ حسین بن عبد‌الله، 1379، قم، التعلیقات، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ چهارم.
  2.             4.  ابن‌منظور، 1408، لسان العرب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول.
  3.             5.  پترسون،‌ مایکل و دیگران، 1379، عقل و اعتقاد دینی، احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران، طرح نو، چاپ سوم.
  4.             6.  پیلین، دیوید. ای.، 1383، مبانی فلسفه دین،گروه مترجمان، ویراسته: سید محمود موسوی، قم، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول.
  5.             7.  تفتازانی،‌ سعد‌الدین، 1989، شرح المقاصد، تحقیق: عبد‌الرحمان عمیره، بیروت، نشر الدار،‌ چاپ اول،‌ افست: قم، منشورات شریف الرضی.
  6.             8.  جرجانی، شریف، 1419، التعریفات، بیروت، دارالفکر، چاپ اول.
  7.             9.  جرجانی، علی بن محمد، 1907، شرح المواقف، بیروت، منشورات شریف رضی، چاپ اول، افست: قم،‌ منشورات شریف رضی.
  8.          10.  جوادی آملی، عبدالله، 1375، تبیین براهین اثبات خدا، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ دوم.
  9.          11.  -----------، 1384، توحید در قرآن، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ دوم.
  10.          12.  -----------، 1383، سرچشمه اندیشه، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ اول، ج3.
  11.          13.  حلبی، علی‌اصغر، 1376، تاریخ علم کلام در ایران و جهان اسلام، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ دوم.
  12.          14.  -----------، 1373، تاریخ فلسفه در ایران و جهان اسلامی، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول.
  13.          15.  خوانساری، محمد، 1376، فرهنگ اصطلاحات منطقی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ دوم.
  14.          16.  دیلمی، احمد، 1376،  طبیعت و حکمت،  قم، نشر معارف، چاپ اول.
  15.          17.  سبحانی، جعفر، 1411، الاهیات علی هدی الکتاب و السنة، تقریر محمدحسن مکی العاملی، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی.
  16.          18.  -----------، 1416، محاضرات فی الاهیات،  تلخیص: علی ربانی گلپایگانی. قم، موسسه نشر اسلامی جامعه مدرسین، چاپ سوم.
  17.          19.  -----------، 1404، مفاهیم القرآن فی معالم التوحید، تقریر: جعفر الهادی، قم، ‌توحید، چاپ اول.
  18.          20.  سجادی، سید جعفر، 1379، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
  19.          21.  -----------، 1375، فرهنگ علوم فلسفی و کلامی، تهران، انتشارات امیر‌کبیر، چاپ اول.
  20.          22.  شیرازی، صدرالدین، 1381، المبدأ و المعاد، تحقیق: محمد ذبیحی و جعفر شاه‌نظری، تهران، انتشارات حکمت اسلامی صدرا، چاپ اول.
  21.          23.  الشیرازی، صدرالدین محمد، 1419، الحکمة المتعالیه، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
  22.          24.  صدر،‌ محمد باقر، 1382، مبانی منطقی استقراء، محمدعلی قدس‌پور، قم، انتشارات یمین،‌ چاپ اول.
  23.          25.  صلیبا، جمیل، 1381، فرهنگ فلسفی، منوچهر صانعی دره‌بیدی، تهران، انتشارات حکمت، چاپ دوم.
  24.          26.  طباطبایی، محمدحسین، بی‌تا، اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدمه و پاورقی: مرتضی مطهری، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین.
  25.          27.  فراهیدی، خلیل ابن احمد، 1414، العین، تهران، انتشارات اسوه، چاپ اول.

     28. کاپلستون، فردریک، 1380، تاریخ فلسفه، ترجمه: ‌غلامرضا اعوانی و دیگران، تهران، انتشارات سروش و شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول.

     29. لاهیجی، عبدالرزاق، 1372، گوهر مراد، تصحیح و تحقیق و مقدمه: زین العابدین قربانی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.

  1.          30.  محمد رضایی، محمد و دیگران، 1381، جستارهایی در کلام جدید، قم و تهران،‌ سمت و اشراق، چاپ اول.
  2.          31.  مطهری، مرتضی، 1373، توحید، تهران، صدرا.
  3.          32.  ----------، 1371، عدل الاهی‌، تهران، انتشارات صدرا، چاپ ششم.
  4.          33.  ----------، 1382، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، چاپ نهم.
  5.          34.  المعتزلی الاسدآبادی، قاضی ابی الحسن عبد الجبار، بی‌تا، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، تحقیق، ابراهیم مدکور و مصطفی السقا، بی‌جا، بی‌نا.
  6.          35.  هیک، جان، 1376، فلسفه دین، ‌بهزاد سالکی،تهران، انتشارات بین‌المللی الهدی،‌ چاپ اول.
CAPTCHA Image