قفل اسطورۀ ارسطو: بررسی و تحلیل دیدگاه‌های خاقانی شروانی دربارۀ فلسفه، فیلسوف و عقل

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه ادبیات فارسی دانشگاه قم

چکیده

آثار ادبی هر قوم و ملتی نشان‌دهنده سیر فکری آنهاست، و تحلیل این آثار می‌تواند از جنبه‌های مختلف کمک شایانی به روشن شدن این روند کند. اندیشه فلسفی در ‌ایران، خصوصاً از قرن پنجم به بعد، به‌ویژه پس از تألیف تهافت الفلاسفه غزالی، وارد مرحله جدیدی شد و رو به افول نهاد؛ بررسی آثار فکری این دوره، بیان‌کننده سرنوشت تلخ فلسفه و فلاسفه در آن روزگار است. خاقانی یکی از سردمداران ستیز با فلسفه و فلاسفه در آن دوره است،  و شاید بتوان گفت که در تاریخ ادبیات ایران از این حیث بی‌نظیر است. وی به تأسی از اندیشه‌های زمانه، به ویژه آراء و افکار امام محمد غزالی، ضمن تازش به فلسفه و فیلسوف، خصوصاً افلاطون، ارسطو و پیروان آنان، تقسیم‌بندی صوفی مآبانه‌ای از عقل ارائه می‌دهد: عقل جهان‌طلب و عقل خدا‌پرست. از دید وی عقل تنها در معنای اخیر به کار می‌رود و هر تفسیر و معنایی جز این، نکوهیده و مذموم است. در این مقاله می‌کوشیم با استناد به نمونه‌هایی از تازش خاقانی بر فیلسوفان و ذم آنان، در دیوان اشعار وی، دیدگاه او را درخصوص فلسفه و فیلسوفان بررسی کرده و سپس، با توجه به دیگر متون، نگرش او را در خصوص عقل و انواع آن بیان کنیم.
 
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analytical Investigation of Khaghani Shervani’s Viewpoints on Philosophy, Philosopher, and Intellect

نویسنده [English]

  • Ahmad Rezaei
چکیده [English]

The literary works of any nation reveal the trend of its thoughts and wisdom; analyzing the literary works from different perspectives, therefore, contribute to showing this trend. The philosophical thought in Iran entered a new era or “declining stage”, especially after the fifth century onward, particularly marked with the writing of Tahafot-al-falasefe. Indeed, analyzing the intellectual works of this era shows the destiny of philosophy and philosophers of this period. Khaghani leads those opposing philosophy and philosophers in Persian poetry, who can be considered as unique and unprecedented. 
Looking at the intellectual background of Khaghani’s era and the effect thereof on his viewpoints, this study investigates philosophy and philosophers from his point of view, citing a number of the instances of his philosophical “combat” and challenging the philosophers by him. The study then deals with Intellect with regard to other texts. It leads to the conclusion that Khaghani has dealt with wisdom from two perspectives: the spiritual wisdom and the material one. In fact, he has equated wisdom with the heart and spirit. So, in spite of what is prevalent, not only has he not devaluated, but praised it as well. The Intellect looked down upon by Khaghani is against the spirit; It is not the spiritual wisdom.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khaghani
  • Philosophy
  • Philosopher
  • intellect

مراجع

فهرست منابع

1. ابراهیمی‌دینانی، غلامحسین، 1381، اسماء و صفات حق، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
2. بقلی شیرازی، روزبهان، 1366، عبهرالعاشقین، به اهتمام هنری کربن، تهران، منوچهری، چاپ سوم.285
3. پورنامداریان، تقی، 1375، رمز و داستانهای رمزی در ادبیات فارسی، تهران، علمی‌ و فرهنگی، چاپ چهارم.
4. ----------، 1374، دیدار با سیمرغ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ اول.
5. حموی، یاقوت، 1381، معجم الادبا، عبدالمحمد ‌آیتی، تهران، سروش،  چاپ اول.
6. خاقانی شروانی، افضل‌الدین بدیل، 1374، دیوان، تصحیح ضیاءالدین سجاد، انتشارات زوار، چاپ پنجم.
7. رازی، نجم‌الدین، 1374، مرصادالعباد، به اهتمام محمد‌امین ریاحی، تهران، علمی‌ و فرهنگی، چاپ ششم.
8. ----------، 1376، رساله عشق و عقل، به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی، تهران، علمی‌و فرهنگی، چاپ سوم.
9. ----------، تهران، 1381، مرموزات اسدی در مرموزات داودی، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن، چاپ اول.
10. سجادی، سید جعفر، 1375، فرهنگ علوم فلسفی و کلامی، تهران، امیر‌کبیر، چاپ اول.
11. شریعتمداری، علی، 1376، فلسفه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ ششم.
12. صفا، ذبیح‌الله، 1371، تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی‌ تا اواسط قرن پنجم، تهران، دانشگاه تهران، ج1-2.
‌13. ----------، 1373، تاریخ ادبیات در ‌ایران، تهران، فردوس، چاپ دوازدهم.
14. غزالی، ابومحمد، 1374، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، تهران، علمی ‌و فرهنگی، چاپ ششم.
15. ----------، 1382، تهافت الفلاسفه، علی‌اصغر حلبی، تهران، جامی، چاپ اول.
16. فارابی، ابونصر، 1379، اندیشه اهل مدینه فاضله، سید جعفر سجادی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
17. فروزانفر، بدیع‌الزمان، 1381، احادیث و قصص مثنوی،‌ حسین داوودی، تهران، امیرکبیر، چاپ دوم.
18. کاپلستون، فردریک، 1380، تاریخ فلسفه، سید جلال‌الدین مجتبوی، تهران، سروش، چاپ چهارم.      
19. کاشانی، عزالدین محمود، 1372، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران، نشر هما، چاپ چهارم.
20. کزازی، میر جلال‌الدین، 1368، رخسار صبح، تهران، نشر مرکز، چاپ اول.
21. مسعودی، علی بن حسین، 1382، مروج الذهب، ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی ‌و فرهنگی، چاپ هفتم.
22. مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی، 1381، فیه ما فیه، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران، امیر کبیر، چاپ نهم.
23. نسفی، عزیزالدین، 1386، کتاب الانسان الکامل، تصحیح و مقدمه ماریژان موله، تهران، طهوری، چاپ هشتم.
 
24. نظامی‌عروضی، 1372، چهارمقاله، تصحیح علامه قزوینی، تهران، جامی، چاپ اول.
25. همدانی، عین القضاة، 1373، تمهیدات، تصحیح عفیف عسیران، تهران، منوچهری، چاپ چهارم.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش‌های فلسفی -کلامی
دوره 11، 4-3 - شماره پیاپی 43
خرداد 1389
صفحه 285-302

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار