مبدا و معاد انسان در پرتو حرکت جوهری ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی و پژوهش‌گر فلسفه در پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

چکیده

اهمیت دیدگاه فلسفی ملاصدرا آن است که جهان مادی، به ویژه مادیت، بستر خلقت و سیر تکاملی انسان به سوی تجرد محض می باشد. از آنجا که بر اساس نظریۀ حرکت جوهری، تمام عالم مادی دارای حرکتی تدریجی از مادیت به سمت تجرد کامل است، نفس انسان نیز دارای همین حرکت جوهری است. بدین سان، پیش فرض های این مقاله چنین است: اولاً،  حرکت جوهری حرکتی تدریجی و مستمر است که در کل جهان هستی سریان دارد. ثانیاً، نفس انسان جسمانیت الحدوث و روحانیت البقا است چرا که در نظریه ملاصدرا انسان در ابتدای خلقت موجودی جسمانی است و جنبه روحی ندارد. نفس انسان تنها در صورت حیات در این دنیای خاکی است که مراحل تکامل خود را طی می کند و از مادیت به تجرد می رسد. مقاله حاضر بر آن است که به تبیین چگونگی و ماهیت تکامل در ماده و جسم و نیز تبدیل آن به تجرد تام که هدف خلقت است و انسان هم در این سیر  قرار دارد، بپردازد.
 

تازه های تحقیق

انسان موجودی دارای دو بعد اساسی یعنی بدن و نفس (یا روح و معنا) است. بدن و نفس انسان، حادث به حدوث زمانی هستند. پس انسان موجودی مخلوق به خلقت جسمانی و زمانی به شمار می آید. نفس او بر اثر سیر تکاملی بدن جسمانی و مادی و زمان‌مند به وجود آمده و راه تکامل خود را طی کرده است. بنابراین، انسان موجودی ذاتاً مادی و زمان‌مند است و زندگی این جهانی او تنها در پرتو ماده و زمان و کمال او در پرتو حرکت جوهری مادی امکان‌ می‌پذیرد. نفس انسان که در ابتدا دارای خصوصیات مادی است، تنها با حرکت جوهری در ذات خود به سیر تکاملی خود می‌تواند ادامه دهد تا به تجرد کامل برسد. به عبارت دیگر، آفرینش انسان و تداوم زندگی او و در نهایت گذر به عالم آخرت تنها در گرو حرکت تکاملی جوهری در عالم ماده امکان‌پذیر می‌گردد. این اهمیت و تقدم عالم ماده بر عالم معنا از نظر اخلاقی و دینی اهمیت این سخن معروف را که «من لامعاش له لا معاد له» نشان می‌دهد. به ‌عبارت دیگر، همان‌طور که انسان در دنیای خاکی متولد می‌شود، تنها در گرو فعالیت غایت‌مند در این جهان به سعادت آخرت می تواند دست یابد و رهبانیت و عزلت­گزینی نکوهیده است.

این مسئله رابطه طولی و تشکیکی دنیا و آخرت را نشان می هد؛ یعنی در سلسله وجود، دنیا و آخرت در عرض هم نیستند که انسان به اختیار خود یکی را انتخاب نماید، بلکه در طول هم هستند و انسان برای تأمین سعادت آخرتی خود، باید از بستر دنیا بگذرد؛ چراکه دنیا مقدمه گذر به آخرت است.

از سوی دیگر، اطلاق حرکت جوهری بر جهان و زندگی انسان، نشان‌دهنده غایت‌مندی و هدف‌داری زندگی انسان است که او با داشتن این غایت و با تکیه بر سیر حرکت جوهری، در نهایت با ارتحال به دنیای دیگر به هدف خود می‌رسد

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Origin and End of Man in the Light of Mulla Sadra’s Substantial Motion

نویسنده [English]

  • Qodratullah Qorbani
چکیده [English]

T

he significance of Mulla Sadra’s philosophical viewpoint is that the material world, specifically materiality, is considered as man’s ground of creation and process of evolution towards pure spirituality.  Since the entire world on the basis of substantial motion doctrine possesses a gradual movement from materiality to complete incorporeity, man’s soul too possesses such substantial motion. Thus the assumptions of the paper are as follows: Firstly, substantial motion is a gradual, perpetual motion permeating the entire cosmos with its substances and accidents. Secondly, man’s soul is corporeal in origination and spiritual in perpetuation, for according to Mulla Sadra’s doctrine man in the outset of creation is a corporeal existent and does not have a soul. The soul can go through the stages of perfection and achieve abstraction from materiality only in the case of living an earthly life. This paper seeks to elaborate whatness and nature of evolution in matter and body as well as its transformation into complete abstraction which is the objective of creation, and which encompasses man too.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • substantial motion
  • corporeal in origination
  • spiritual in perpetuation
  • temporal creation
  • renewing creation
  • constant creation
  • Evolution
  1. اکبریان، رضا، حرکت جوهری و نتایج فلسفی آن، خردنامه صدرا، ش 19، 1379.
  2. ارسطو، مابعدالطبیعه، ترجمه محمد حسن لطفی. چاپ اول، 1378.
  3. ابن سینا، ابوعلی، الشفاء. قم، کتابخانه آیت الله مرعشی، 1405.
  4. شکیبا، عبدالله، نفس آدمی از دیدگاه صدرالمتالهین، مجموعه مقالات همایش جهانی ملاصدرا، اول تهران، ج یازدهم، خرداد ماه 1378.
  5. شیرازی، ملاصدرا، اسفار اربعه، مجلدات 1 تا 9، چاپ چهارم، بیروت، 1410.
  6. __________ ، اسرار الایات، ترجمه محمد خواجوی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول، 1363.
  7. __________، الشواهد الربوبیه، ترجمه دکتر جواد مصلح، تهران، انتشارات سروش، 1375.
  8. __________ ، الف، مبداء و معاد، ترجمه احمدبن محمد الحسینی اردکانی، تهران، نشر دانشگاهی، چاپ دوم، 1381.
  9. __________، ب، مشاعر، ترجمه دکتر کریم مجتهدی، تهران، انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ اول، 1381.
  10. گوهرین، سیدصادق، شرح اصطلاحات تصوف، تهران، انتشارات زوار، چاپ اول، 1367.
  11. مشکوه الدینی، عبدالمحسن، نظری به فلسفه صدرالدین شیرازی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1345.
CAPTCHA Image