مراتب ذات حق در سوره اخلاص

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

2 دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهشکده امام خمینی

چکیده

سورۀ مبارکۀ اخلاص در شمار سوره‌های مهم قرآن کریم قرار دارد که جایگاه آن در بیانات پرگهر حضرات معصومین (ع) و نیز انظار تفسیری اندیشه‌وران مسلمان نمایان می‌گردد. این سوره دربردارندۀ نکات عمیق عرفانی در ارتباط با ذات حق‌تعالی است که تاکنون معرکۀ آرای بسیاری بوده است. بر این اساس، بنا به نگاه تأویل‌گرا و باطنی‌محور عرفا، فحوای مراتب سه‌گانۀ ذات پروردگار، یعنی غیب‌الغیوب، احدیت و واحدیت، در سورۀ مذکور نهفته است. در این مقاله، به ‌اختصار، رویکرد عرفانی عارفان مسلمان در خصوص مراتب ذات خداوند با وام‌گیری از سورۀ اخلاص بررسی می‌شود. مرتبۀ غیب‌الغیوب، ذات لابشرط مقسمی است که هیچ‌گونه اسم و رسمی ندارد و معرفت به آن با هیچ ابزاری میسر نیست. مراتب احدیت و واحدیت نیز به ترتیب، ذوات بشرط لا و بشرط شیء هستند. البته در لسان عرفان، ذات حضرت حق جلّ شأنه واحد است و تعینات سه‌گانۀ مذکور هر یک بنا به اعتباری نام‌گذاری شده‌اند. گونۀ نگرۀ عرفان به مراتب ذات خداوند با عنایت به سورۀ توحیدی اخلاص معمولاً روایت‌گر این تبیین تفسیری است که «هو» به مرتبۀ خلوت‌خانۀ غیب هویت، یعنی غیب‌الغیوب، اشاره دارد و منظور از «الله أحد»، مقام ذات احدیت و مراد از «الله الصمد» مقام ذات واحدیت است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Stages of Divine Essence in Chapter 112 (Sura Ekhlas-Unity) of Holy Quran

نویسندگان [English]

  • Seyyed Reza Eshaqniya 1
  • Hussein Zahmatkesh 2
چکیده [English]

 
Seyyed Reza Eshaqniya, Hussein Zahmatkesh
The holy Chapter Ekhlas (Unity) is one of the important chapters in the Glorious Quran whose position is clear in infallible imams' sayings and Muslim thinkers' commentary views. This chapter includes deep mystical points on Divine Essence on which many views have been proposed. Accordingly, this chapter indicates the tenor of three stages of God's essence- absent of all absents, oneness, and uniqueness- based on mystics' esoteric and mystical views. The present paper briefly studies Muslim mystics' mystical approach to stages of Divine Essence using the Chapter of Unity. The stage of absent of all absents is a non-conditional- as- the- source- of- division essence which has no sign and there is no means to acquire knowledge on it. The stages of oneness and uniqueness are conditioned- by- no- condition and conditioned-by-something essences, respectively. No doubt, the essence of the Most high God is one and these three determinations are named based on a consideration. The nature of mystical approach to stages of Divine Essence with regard to this monotheistic Chapter (Ekhlas- Unity) usually indicates this commentary explanation that "He" refers to the stage of absent adytum of essence i.e. absent of all absents; "God is one" means the stage of essence of Divine Unity; and "God is He on Whom all depends" means the stage of essence of Divine oneness.

کلیدواژه‌ها [English]

  • mystical commentary
  • Chapter of Ekhlas (Unity)
  • divine essence
  • stages of essence
  • manifestation

مراجع

1. قرآن کریم.
2. نهج‌البلاغه.
3. دایرۀ المعارف قرآن کریم، 1385، مرکز فرهنگ معارف و قرآن، قم، بوستان کتاب.
4. آشتیانی، سید جلال‌الدین، 1375، شرح مقدمۀ قیصری، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
5. آشتیانی، میرزامهدی، 1360، اساس التوحید، تهران، مولی.
6. آملی، سید حیدر، 1368، جامع الأسرار و منبع الأنوار، تهران، وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
7. ------- ، 1367، المقدمات من کتاب نص النصوص، تهران، توس.
8. ابن‌ترکه، صائن‌الدین، 1378، شرح فصوص الحکم، قم، بیدار.
9. ابن‌عربی، محیی‌الدین، بی‌تا، الفتوحات المکیۀ فی معرفۀ الأسرار المالکیۀ و الملکیۀ، بیروت، دار صادر.
10. ------ ، 1370، فصوص الحکم، تهران، انتشارات الزهراء (س).
11. جامی، عبدالرحمن، 1370، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
12. جلوه، ابوالحسن، 1385، مجموعۀ آثار حکیم جلوه، مقدمه و تصحیح: حسن رضازاده، تهران، انتشارات حکمت.
13. موسوی خمینی، روح‌الله، 1370، آداب الصلاۀ، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
14. ------ ،1410، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
15. ------ ، 1382، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
16. ------ ، 1378، سرّ الصلاۀ، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
17. ------ ، 1376، مصباح الهدایۀ إلی الخلافۀ و الولایۀ، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
18. خوارزمی، تاج‌الدین حسین بن حسن، 1368، شرح فصوص الحکم، تهران، مولی.
19. سیوطی، جلال‌الدین، 1404، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
20. طباطبایی، سید محمدحسین، 1417، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
 21. فرغانی، سعیدالدین سعید، 1379، مشارق الدراری فی کشف حقائق الدر (شرح تائیۀ ابن‌فارض)، مقدمه و تعلیقات: سید جلال‌الدین آشتیانی، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
22. قمشه‌ای، آقا محمدرضا، 1378، مجموعۀ آثار حکیم صهبا، تحقیق و تصحیح: حامد ناجی اصفهانی و خلیل بهرامی قصرجمی، اصفهان، کانون پژوهش.
23. قونوی، صدرالدین، 1371، الفکوک، تصحیح: محمد خواجوی، تهران، مولی.
24. ------ ، 1374، مفتاح الغیب، تصحیح: محمد خواجوی، تهران، مولی.
25. قیصری رومی، محمد داوود، 1374، شرح التائیۀ، ضمیمۀ کتاب عرفان نظری، نوشتۀ سید یحیی یثربی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
26. ------ ، 1375، شرح فصوص الحکم، به کوشش: سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
27. کاشانی، عبدالرزاق، 1370الف، إصطلاحات الصوفیۀ، تحقیق: محمد کمال ابراهیم جعفر، قم، بیدار.
28. ------ ، 1422، التأویلات، منتشرشده تحت عنوان: تفسیر ابن‌عربی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
29. ------ ، 1370ب، شرح فصوص الحکم، قم، بیدار.
30. کلینی، محمد بن یعقوب، 1365، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیۀ.
31. مجلسی، ملا محمدباقر، 1404، بحارالأنوار، بیروت، مؤسسۀ الوفاء.
32. ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، 1981، الحکمۀ المتعالیۀ فی الأسفار العقلیۀ الأربعۀ، بیروت، دار إحیاء التراث.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار