تأمّلی بر استدلال زبان‌شناختی مدّعای انگاره‌ی «قرائت نبوی از جهان» درباره‌ی گوینده‌ی قرآن

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علاّمه طباطبائی

2 دانشجوی دکتری‌تخصّصی رشتۀ تفسیر تطبیقی دانشگاه قم

چکیده

برابر باور رایج درمیان مسلمانان؛ قرآن‌کریم، سخن خدا(= کلام الله)، و بازگوکننده‌ی حقایقی است، که خداوند آنها را در چهارچوب واژگانی که متنی به‌نام قرآن را پدید می‌آورند، بر پیامبر اسلام(ص) فروفرستاده‌است. با پیشرفت دانش بشری در حوزه‌های فلسفه‌ی-زبان و زبان‌شناسی، نیز پدیدآمدن برخی‌زمینه‌های عملی و نظری در جهان معاصر اسلام، انگاره‌های متفاوتی دراین‌باره رخ نموده-اند. قرائت نبوی از جهان، عنوان رشته‌نوشتارهایی است که نگرش متفاوتی را درباره‌ی وحی قرآنی پی می‌گیرد. یکی از پرسش-هایی که این انگاره می‌کوشد بدان پاسخی متفاوت با باور رایج پیش‌گفته دهد، کیستی گوینده‌ی قرآن است. ازنگاه این انگاره؛ این گوینده، پیامبر(ص) است. این انگاره، برای مدّعای یادشده، استدلال‌هایی اقامه می‌کند، که موضوع نوشتار پیش‌روی، تأمّل درباره‌ی یکی از آنها - استدلال زبان‌شناختی(Linguistic) – است. ازهمین‌روی؛ این نوشتار، نخست استدلال یادشده را صورت‌بندی می‌کند، و سپس مقدّمات کبرویِ فلسفه‌ی‌زبانی و زبان‌شناختی آن را می‌سنجد. تأمّل‌ها نشان می‌دهند؛ استدلال یادشده، با نارسایی-هایی روبه‌روست، که پذیرش آن را دشوار می‌سازند.

تازه های تحقیق

- جمع­بندی

از آنچه در این نوشتار آمد، می­توان بر موارد زیر به عنوان نتایج این پژوهش تأکید کرد:

الف) این نوشتار، آهنگ بررسی و ارزیابی استدلال زبان­شناختی انگاره­ی «ق­ن­ج» درباره­ی گوینده­ی قرآن را داشت. دراین­راه؛ نخست استدلال یادشده را بازسازی نمود، وانگاه به ارزیابی و سنجش آن پرداخت.

ب) استدلال زبان شناختی این انگاره را می­توان بدین­گونه بازسازی کرد:

  1. زبان، پدیداری سراپا انسانی است. بنابراین؛ اگر دارای اجزا و عناصری باشد؛ هریک از آنها هم انسانی هستند.
  2. یکی از اجزا و عناصر زبان، گوینده است. بنابراین؛ گوینده­ی زبان، تنها می­تواند انسان باشد.

پ) گرچه این استدلال، از نظر صوری معتبر است؛ امّا از نظر مادّی و محتوایی با نارسایی­هایی روبه­روست.

ت) از نظر محتوایی(مادّه­ی برهان)، این استدلال، مستند به موارد زیر است:

  1. تعریف کِلِر از پدیده­ی زبان؛
  2. فلسفه­ی­زبان پسین ویتگنشتاین، مبنی­بر بایستگی انسانی­بودن سراپای اجزا و عناصر زبان و - درنتیجه - امتناع غیرانسانی­بودن هریک از اجزا و عناصر آن؛
  3. الگوی شش­بخشی یاکوبسن، همراه با تأکید بر تفکیک­ناپذیری جایگاه گوینده در فرایند ارتباط زبانی انسانی؛
  4. تفکیک سوسور میان زبان و گفتار، و تأکید بر جایگاه گوینده.

در این میان، بند(2)، گرانیگاه استدلال یادشده برای نشان­دادن درستی مدّعای این انگاره - انسان­بودن گوینده­ی قرآن - است.

ث) چکیده­ی نارسایی­های محتوایی این استدلال، چنین است:

  1. بهره­گیری از تعریفی خاصّ برای پدیده­ی زبان، به­ویژه هنگامی­که به­خدمت استنتاج پایانی آن درمی­آید، با دو نارسایی منطقی «رهانکردن پیش­فرض» و «مصادره به مطلوب» روبه­روست.
  2. همچنین؛ استناد هم­زمان به تعریف یادشده و بهره­گیری از فلسفه­ی­زبان پسین ویتگنشتاین، چهارچوب استدلال را به نارسایی ساختاری «ناسازگاری درونی» دچار می­سازد.
  3. با یادآوری خوانش­های ناهمسان و چالش­های فراروی نگرش کاربردی ویتگنشتاین به زبان در چهارچوب دو مفهوم «بازی­های­زبانی» و «گونه­های­زندگی»، بسنده­نمودن «ق­ن­ج» به برخی از این خوانش­ها، هنگامی­که با خاموشی دربرابر چالش­های یادشده همراه می­گردد، بر دامنه­ی تردیدها پیرامون چنین شیوه­ی استنادجویی­ای می­افزاید. بدین­سان؛ پذیرش انسان­مرکزگرایی آشکار انگاره­ی یادشده، با دشواری­های فراوانی همراه می­شود.
  4. استناد این انگاره به «الگوی شش­بخشی» یاکوبسن و تفکیک سوسور میان «زبان» و «گفتار» برای تأکید بر بایستگی انسان­بودن اجزا و عناصر زبان نیز، ازاین­رو کارآیی ندارد که؛ با دلالت، هدف، و پیش­زمینه­ی آنها، سازگار نمی­افتد.
  5. باری؛ کلِر، ویتگنشتاین، یاکوبسن، و سوسور، هریک برای خود گمشده­ای داشته­اند، که نمی­توان از برهم­کنش یافته­ها و پیشنهادهای­شان، بدانچه «ق­ن­ج» درپی­اش است، رسید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Reflection on the Linguistic Argument for the Idea of “Prophetic Reading of the World” Concerning the Quran Announcer

نویسندگان [English]

  • Mohammad Kazem Shaker 1
  • Seyyed Rouhollah Shafiei 2
1 Full Professor, Allameh Tabatabaeei University
2 PhD Student, University of Qom
چکیده [English]

 As commonly accepted and believed by Muslims, the noble Quran is Allah’s words (“kalāmullā”) retelling those facts Allah have created within the terminological framework of what have been revealed to Prophet Muhammad (pbuh). As human knowledge (esp. philosophy of language and linguistics) was gradually taking steps in progress along with the expansion of some theoretical and practical scholarships in the contemporary Islam world, there gradually was a proliferative tendency for different views on the topic in question. The prophetic reading of world constitutes the general title of sequential writings whose attitudes recline in a distinctive way toward Quranic revelation. One the questions to which this view endeavors to respond in a distinctive way than the aforementioned one is “who is the announcer of Quran?” According to this view, Prophet Muhammad (pbuh) is the announcer of Quran. The aim of this article is to illustrate the arguments for the abovementioned idea brought forth by this view: For their purpose here, the authors have chosen one of the arguments entitled linguistic argument as their main objective. Therefore, this article firstly formulates the mentioned argument, and finally makes an evaluation of its linguistic major premises. Exact deliberations portray the fact that the argument is faced with severe insufficiencies to the extent that one cannot easily accept it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Speaker of Qur’an
  • Language
  • A. Keller
  • L. Wittgenstein
  • R. Jakobson
  • F. de Saussure
  • Mujtahid-Shabestari

مراجع

آدیس، مارک. (1393). ویتگنشتاین؛ راهنمایی برای سرگشتگان. ترجمۀ همایون کاکاسلطانی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
برومر، وینسنت. (1383). دین در دنیای مدرن، به‌‌کوشش سیّدمصطفی شهرآیینی، ترجمۀ امیر اکرمی و دیگران. تهران: پژواک کیهان/مرکز بین‌‌المللی گفتگوی تمدّن‌‌ها.
پورنامداریان، تقی. (1387). بلاغت مخاطَب و گفتگوی با متن.  نقد ادبی. ۱(۱)، ۲۷ـ۱۱.
حقّ‌‌شناس، علی‌‌محمّد. (1385). یاکوبسن؛ وجودی حاضر و غایب. نامۀ فرهنگستان. ۸ (30)، ۸۴ـ۹۴.
سرل، جان. (1390). «ویتگنشتاین». مگی، براین. فلاسفۀ بزرگ؛ آشنایی با فلسفۀ ‌‌غرب. ترجمۀ عزّت‌‌اله فولادوند. تهران: خوارزمی.
سوسور، فردینان‌‌دو. (1378). دورۀ زبان‌‌شناسی عمومی. ترجمۀ کورش صفوی. تهران: هرمس.
صفوی، کورش. (1383).فردینان‌‌دو سوسور. متن پژوهی ادبی. ۸ (۲۲)، ۲۴ـ۴۲.
کالر، جاناتان. (1390). فردینان‌‌دو سوسور. ترجمۀ کورش صفوی. تهران: هرمس.
گریلینگ، ای. سی. (1388). ویتگنشتاین. ترجمۀ ابوالفضل حقیری. تهران: بصیرت.
لایکن، ویلیام جی. (1391). درآمدی تازه بر فلسفۀ‌ ‌زبان. ترجمۀ کورش صفوی. تهران: علمی.
مجتهدشبستری، محمّد. (بی‌‌تا). نظریّۀ «قرائت نبوی از جهان». وب‌‌سایت رسمی محمّد مجتهدشبستری (بخش مقالات). به‌‌نشانی:
www.mohammadmojtahedshabestari.com
مروارید، جعفر. (1383). فلسفه ازنظر ویتگنشتاین دوّم. پژوهش‌‌های فلسفی‌‌کلامی. قم.۵ (19)، ۶۰ـ۷۶.
مکاریک، ایرنا ریما. (1383). دانش‌‌نامۀ نظریّه‌‌های ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجر و محمّد نبوی. تهران: آگه.
مک‌‌گین، ماری. (1389). ویتگنشتاین و پژوهش‌‌های فلسفی. ترجمۀ ایرج قانونی. تهران: علم.
ویتگنشتاین، لودویگ. (1380). پژوهش‌‌های فلسفی. ترجمۀ فریدون فاطمی. تهران: مرکز.
ویتگنشتاین، لودویگ. (1381الف). دربارۀ رنگ‌‌ها. ترجمۀ لیلی گلستان. تهران: مرکز.
ویتگنشتاین، لودویگ. (1381ب). فرهنگ و ارزش. ترجمۀ امید مهرگان. تهران: گام نو.
ویتگنشتاین، لودویگ. (1384). برگه‌‌ها. ترجمۀ مالک حسینی. تهران: هرمس.
ویتگنشتاین، لودویگ. (1385). کتاب‌‌های آبی و قهوه‌‌ای. ترجمۀ ایرج قانونی. تهران: نی.
ویتگنشتاین، لودویگ. (1387). درباب یقین. ترجمۀ مالک حسینی. تهران: هرمس.
ویتگنشتاین، لودویگ. (1393). رسالۀ منطقی-فلسفی. ترجمۀ سروش دبّاغ. تهران: هرمس.
هریس، روی. (1381). زبان، سوسور، و ویتگنشتاین؛ چگونه می‌‌توان با واژه‌‌ها بازی کرد؟. ترجمۀ اسماعیل فقیه. تهران: مرکز.
هَکِر، پیتر. (1389). «ویتگنشتاین و استقلال درک انسانی». آلن/تروی، ریچارد/ملکم(به‌‌کوشش). ویتگنشتاین؛ نظریّه و هنر. ترجمۀ فرزان سجودی. تهران: فرهنگستان هنر.
یاکوبسن، رومن. (1388). «زبان‌‌شناسی و شعرشناسی». ترجمۀ کورش صفوی. ساخت‌‌گرایی، پساساخت‌‌گرایی، و مطالعات ادبی. تهران: سوره‌‌مهر.
یاکوبسن(و دیگران)، رومن. (1369). زبان‌‌شناسی و نقد ادبی. ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده. تهران: نی.
Baker, Gordon. (2002). The private language argument. In Shanker, Kilfoyle. Stuart, David(eds.). Ludwig Wittgenstein; Critical Assessment of Leading Philosophers (Second Series). London/New York: Routeldge.
Baker, G.P ; Hacker, P.M.S. (2009a). Wittgenstein: Rules, Grammar and Necessity; An Analytical Commentary on the Philosophical Investigations, Vol.2 2nd edition. extensively revised by P.M.S. Hacker.  Oxford: Wiley-Blackwell.
Baker, G.P ; Hacker, P.M.S. (2009b). Wittgenstein: Understanding and Meaning; An Analytical Commentary on the Philosophical Investigations, vol.1. 2nd edition. extensively revised by P.M.S. Hacker. Oxford: Wiley-Blackwell.
Boncompagni, Anna. (2015). Elucidating Forms of life; the Evolution of Philosophical Tool. Nordic Wittgenstein Review (Special Issue 2015; Wittgenstein and Forms of Life), 155-175.
Churchill, John. (2002). If a lion could talk…. In Shanker, Kilfoyle. Stuart, David (Eds.). Ludwig Wittgestein; Critical Assessment of Leading Philosophers, vol.4. (Second Series). London/New York: Routeldge.
Gier, Nicholas F. (1980). Wittgenstein and Forms of life. Philosophy of the Social Sciences. 10 (3), 241-258
Hacker, Peter. (2015). Forms of life. Nordic Wittgenstein Review. (Special Issue 2015; Wittgenstein and Forms of Life), pp.1-20.
Harris, James F. (2002). Language, language-games, and ostensive definition. In Shanker, Kilfoyle. Stuart, David (Eds.). Ludwig Wittgenstein; Critical Assessment of Leading Philosophers (Second Series). London/New York: Routeldge.
Hilmy, S. Stephen. (1992). Tormenting questions in Philosophical Investigations section 133. In Arrington, Glock. Robert L.,Hans-Johann (Eds.). Wittgenstein’s Philosophical Investigations; Text and Context. London/New York: Routledge.
Jakobson, Roman. (1960). Linguistics and Poetics. Sebeok, Thomas (ed.). Style in Language. Massachusetts: M.I.T Press.
Merriam-Webster’s Collegiate Dictionary .(2004). Massachusetts: Springfield.
Moyal-Sharrock, Danièle. (2015). Wittgenstein in Forms of life, Patterns of life, and Ways of life, Nordic Wittgenstein Review (Special Issue 2015; Wittgenstein and Forms of Life), pp.21-42.
Nicholson, Michael W. (1996). Abusing Wittgenstein: The misuse of the concept of language-games in contemporary theology. Journal of the Evangelical Theological Society. 39(4), pp.617-629.
Rathert, Monika. (2005). Bühler, Karl. Encyclopedia of Linguistics. 1. New York: Fitzroy Dearborn.
Simpson, J.a.; Weiner, E.S. C. (1991). The Oxford English Dictionary. Oxford: Clarendon Press.
Smith, Cam. (2015). I’m Not Playing Games: Why Wittgenstein’s Language-Games Fail to Defeat the Unity of Language. Marist Undergraduate Philosophy Journal. 2, 24-33.
Waugh, Linda R. (2005). Jakobson, Roman. Encyclopedia of Linguistics. 1. New York: Fitzroy Dearborn.
Wittgenstein, Ludwig. (1993). Cause and Effect: Intuitive Awareness. Philosophical Occasions: 1912-1951. J. C. Klagge and A. Nordman (Eds.). Indianapolis: Hackett Publishing.
Wittgenstein, Ludwig. (1999). Philosophical Investigations(Second edition), (Translated by G. E. M. Anscombe). Oxford: Blackwell.
Wittgenstein, Ludwig._(1980). Remarks on the Philosophy of Psychology. (Translated by G. E. M. Anscombe, Heikki Nyman and Georg Henrik von Wright). Oxford: Basil Blackwell.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار