تحول وجودی معرفت شناختی نفس بر اساس عقل فعال ملا صدرا و مقایسه آن با مفهوم مطلق هگل

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه الهیات و علوم اسلامی دانشگاه پیام نور

2 استادیار گروه الهیات دانشگاه شهرکرد

چکیده

صرفنظر ازوجود نفسی ، ملاصدرا با معرفی وجود أنفسی یا وجود رابطی عقل فعال در اشراق الثالث شاهد سوم از مشهد سوم کتاب الشواهد الربوبیه چشم انداز نوینی در نظرگاه صیرورت نفس پدید آورد .او نشان می دهد که گرچه وجود فی نفسه عقل فعال عین وجود آن برای نفس است و لذا شأنی از شئون آن است اما غایت و کمال نفس نیز به شمار می آید .ازاین لحاظ او تلاش می کند تأثیر و انفعال نفس از وجود أنفسی عقل فعال و سرانجام اتصال و بلکه اتحاد نفس با آن را توجیه کند . براین اساس عقل فعال هم فاعل وجود نفس است هم غایت آن .هگل نیز بر اساس مفهوم مطلق نشان می دهد که «مطلق» ماهیت یکسانی با سوژه دارد، لذا این طبیعت «سوژه» است و غایت سوژه تبدیل شدن به مطلق و مطلق شدن است . گویی مطلق نیز شأنی از شئون سوژه است. « نفس» ، در نتیجه به صورت معقول خود خوداندیش یعنی« روح» و خودآگاهی محض تبدیل می شود و به تعبیر دقیق تر با آن اتحاد می یابد . به این سان در این تحول ، سبب و غایت ، هویت واحدی دارند : مطلق، خودش را از رهگذر اندیشیدن به خود ( خودآگاهی ) می آفریند تا در فرآیندی زمانمند ، روح گردد . هدف مقاله حاضر آن است که پس از تحلیل و تطبیق این دو نظرگاه نشان دهد که به رغم تفاوتها ، این دو با استفاده از مفهوم خودآگاهی ، دگرگونی شناختی نفس را تبیین می کند.

تازه های تحقیق

نتیجه گیری

طرح کلی خودآگاهی نفس استوار بر کنش و خلاقیت ذاتی آن ، آموزه ای مهم است و تکیه گاه آن بر وحدت سبب و غایت این صیرورت قرار دارد. ردپای این رویکرد را می توان در ملاصدرا و هگل پیدا کرد.در آغاز چند باور مشترک میان آنها دیده می شود : دوگانگی جوهر فاعل شناسایی ومتعلق شناسایی نیز رد کردن انتزاع محض بودن علم.سوم آنکه بجای باور به انتزاعی بودن علم ، قدرت آفرینندگی وخلاقیت نفس مطرح شد تا خود نفس، معلوم بالذات را  بر اساس توانایی خودش پدید آورد .ولی این دو متفکر در ادامه راه از یکدیگر فاصله می گیرند .زیرا گرچه ملاصدرا به خلاقیت نفس باور دارد اما علم فعلی تام را که ویژه خداوند است متعلق به نفس نمی داند لذا این خلاقیت را مستند به وجود أنفسی عقل فعال می سازد .کارکرد عقل فعال صیرورت عقل هیولانی به عقل بالفعل و معقول بالفعل است که بر اساس ان ماهیت انسان به ماهیت عقل فعال تبدیل می شود .بنابراین انتقال تدریجی نفس به حس و سپس صور خیال و سرانجام صور عقلی براساس خلاقیت نفس و با تکیه بر وجود رابطی عقل فعال صورت می بندد .هگل نیز که انتزاعی بودن علم را رد می کرد بر قدرت آفرینندگی تام سوژه و نه عقل فعال در خلق صورتهای علمی وخود علم تأکید داشت .لذا با وجود اختلاف در تعابیر در طرح کلی آگاهی با ملاصدرا مشترک است .تلاش آندو این بود که فرآیند خلاقیت نفس را براساس سبب و غایتی تبیین نمایند که به واقع عالی ترین مرتبه خود نفس است .بنابراین به رغم اختلاف در تعابیر، با تکیه بر نقش بنیادی خودآگاهی، هدف آنها در پایان فرآیند صیرورت سوژه ،ظهور نفس خودآگاه و خود خوداندیش است که تعین بخش جزییت نفس شمرده می شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Ontological and Epistemological Transition of the Soul: A Comparison between Mulla Sadra’s Active Intelligence and Hegel’s Absolute Geist

نویسندگان [English]

  • Abdoreza Safari 1
  • Amrollah Moein 2
1 (Corresponding Author) Assistant Professor, Dept. of Theology and Islamic Studies, Payame Noor University
2 Assistant Professor, Dept. of Theology, Shahrekord University
چکیده [English]

By putting forward a divine introvertive existence of the active intelligence within his book entitled al-Shawādhid al-Rubūbiyya, the third Ishrāq (illumination) of the third Mashhad, Mulla Sadra has brought forth a novel theory of the transition and/or becoming process of soul. Although the active intelligence’s existence-in-itself is the same exactly as its mode of existence for the soul and as one of the modes of the soul’s modes, it can be recognized also as the soul’s telos and perfection. Accordingly, there arises some kind of justification for the soul’s passivity and affection generated from the divine introvertive existence of active intelligence, and for the soul’s attachment and unity with the active intelligence. Hereupon, the active intelligence acts simultaneously as the agent of the soul’s existence as well as its telos. To Hegel, “the Absolute” wholly shares its essence with the subject; here lies the nature of the subject and the subject’s telos is to become absolute as though the Absolute is a mode among many other ones of the subject. Consequently, the “soul” intelligibly becomes and unite with the self-thinking self (Geist) or pure self-consciousness. In this transformation, the respects of causation and telos are both identical. The Absolute constitutes itself through self-consciousness so as to become Geist on a temporal process. The aim of this article is to analyze and yield an exact comparison between the two theories, and to clarify that both of them, despite their differences, explain the soul’s epistemic alteration by exploiting the concept of self-consciousness. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Active Intelligence
  • Absolute
  • Mulla Sadra
  • Hegel
  • Geist
  • Self-Consciousness
ابن سینا. (1368).  اشارات و تنبیهات. ترجمۀ حسن ملکشاهی. تهران: سروش.
ارسطو. (1393). درباره نفس. ترجمۀ علیمراد داودی. تهران: حکمت.
افلاطون. (1367). مجموعهرسائل افلاطون. ترجمۀ محمد حسن لطفی و رضا کاویانی. تهران: خوارزمی.
افلاطون. (1393). شش رساله افلاطون. ترجمۀ محمدعلی فروغی. تهران: هرمس.
حسن زاده آملی، حسن. (1362). معرفت نفس. دفتراول. تهران: علمی فرهنگی.
ملاصدرا. (1382). الشواهد الربوبیه. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا. (1383).  الاسفار الاربعه. جلدهای 3 و 8. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا. (1422). مجموعه رسائل فلسفی. بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
و.ت. ستیس. (1370). فلسفه هگل. ترجمۀ حمید عنایت. تهران:کتاب‌های جیبی.
هگل، فردریش. (1370). فنومنولوژی روح. ترجمۀ زیبا جبلی. تهران: شفیعی.
هیپولیت، ژان. (1386). پدیدارشناسی روح برحسب نظر هگل. ترجمۀ کریم مجتهدی. تهران: علمی فرهنگی.
Devries, willem. (2000). Hegel’s logic and philosophy of mind. in the age of German Idealism (ed). R.c.Solomon. London and New York: Rutledge.
Hegel. (1977). The difference Between Fichte’s and Schelling’s system of philosophy (ed). Harris and Walter Cerf. state university of New York.
Inwood, Michael. (1999). A Hegel Dictionary. The Black well publisher well publisher dictionary.
Rouch, Leo. (2000). Hegel,spirit and politic. in the age of German Idealism (ed). R.c Solomon. London and New York: Rutledge.
Seigel, Jerrold. (2005). The Idea of the self. Cambridge university press.
Solomon, R.c. (1987). from Hegel to Existentialism. Oxford: Oxford university press.
W.R, Bruce. (1999). Hegel, the logic of the self-consciousness. Edinburgh University press.
CAPTCHA Image