تفکیک گوهر و صدف دین از یکدیگر، مقدمه‌ای برای کثرت‌گرایی دینی؛ بررسی دیدگاه سیدحیدر آملی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته کلام ( فلسفه دین و مسایل جدید کلامی) دانشگاه قم

2 دانشیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

چکیده

 
تفکیک گوهر و صدف دین از یکدیگر مسئله‌ای است که طیف وسیعی از کثرت‌گرایان برای پی‌ریزی دیدگاه کثرت‌گرایانۀ خود از آن سود جسته‌ و آن را به عرفای مسلمان مستند ساخته‌اند. سید حیدر آملی یکی از پیشگامان عرفان اسلامی است که اهتمام خاصی به تفکیک گوهر دین از صدف آن دارد، زیرا آرمان آشتی دادن شیعیان دوازده‌امامی با متصوفه راستین را در سر می‌پروراند و کلید این قفل را در رتبه‌بندی معارف الهی و تکالیف دینی شرعی می‌یابد. ازاین‌رو اغلب آثار وی حول محور تبیین گوهر دین نگاشته شده و تعابیر دیرآشنای «ظاهر و باطن دین» و «شریعت، طریقت و حقیقت»‌ کاربرد گسترده‌ای در آن‌ها دارد. درعین‌حال سید به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم کثرت‌گرایی درون‌دینی و برون‌دینی را نفی می‌کند. بررسی ابعاد گوهر و صدف دین از نگاه ایشان و چگونگی تفکیک آن‌ها از یکدیگر که موردتوجه این نوشتار است، به‌روشنی نشان می‌دهد که اعتقاد به این تفکیک، لزوماً به معنای اعتقاد به کثرت‌گرایی نخواهد بود.

تازه های تحقیق

 

تقسیم‌بندی‌هایی که سید برای ذومراتب نشان دادن دین و دین‌داری اعمال می‌کند، در جای‌جای آثار وی دیده می‌شود. این دسته‌بندی‌ها که منحصر به موارد مذکور نیست، نشان‌دهندۀ اهمیت این مسئله برای سید است. آنچه از مجموع توصیفات وی در معرفی گوهر و صدف دین نمایان می‌شود این است که مقصود صرفاً توجه دادن به بُعد باطنی دین و حدّ نهایی سلوک و ایمان صادقانه است، نه زمینه‌سازی برای کثرت‌گرایی دینی. در حقیقت گذر از کثرت ظاهر و رسیدن به وحدت باطن است که سید را به این دسته‌بندی‌ها وامی‌دارد؛ بنابراین به نظر می‌رسد که با قاطعیت می‌توان نتیجه گرفت آنچه سید به‌عنوان یک مسلمان شیعه در بحث از گوهر و صدف دین مطرح می‌کند، درست نقطه مقابل کثرت‌گرایی است.

علاوه بر این‌که سید به‌صورت مستقیم نیز به بحث از کثرت‌گرایی می‌پردازد و آن را محکوم می‌کند؛ بدین ترتیب شبهاتی را مطرح و رد می‌کند که با استناد به برخی از آیات و روایات همۀ موجودات را در حال حرکت در مسیر مستقیم (صراط مستقیم) معرفی و احاطۀ خداوند بر موجودات را به یکسان بودن همۀ موجودات و همۀ انسان‌ها ازنظر نزدیکی و دوری نسبت به خداوند تفسیر می‌کند (آملی، 1368، صص. 95-98).

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Differentiation between Pearl and Shell of Religion as a Prelude toward Religious Pluralism: Assessing Sayyid Heidar Āmulī

نویسندگان [English]

  • Khadijeh Tabrizi 1
  • Hasan Usofian 2
1 PhD Student of Kalām (Philosophy of Religion and Modern Kalāmi Problems), University of Qom
2 Associate Professor, Imam Khomeini Educational and Research Institute
چکیده [English]

Differentiating between the pearl and shell of religion can properly be recognized as a fundamental issue from which a vast number of pluralists have benefited so as to make robust bedrock of their own pluralistic theories while validating it in regard to Muslim Sufis. As one of forerunners of Islamic Sufism, Sayyid Heidar Āmulī has given a peculiar significance to the differentiation because he, as his main ideal, seeks for reconciliation of Imāmia Shi'ites and true Sufis, and finds the key to this theoretical objective to lie in the classification of divine sciences and religious duties. Hence, most of his works have been written to provide explanation for the pearl of religion in which one can find some notable phrases such as "surface and interior of religion" and "exoteric path (sharī'a), esoteric path (tarīqa), truth (haqīqa)". Nonetheless, Sayyid both directly and indirectly denies intra- and extra-religious pluralism. To evaluate the dimensions of the pearl and shell of religion in his view as well as the question of how to differentiate between them is the main concentration of this article; this article obviously portrays the fact that contending for the differentiation does necessarily not point towards arguing for pluralism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Surface and Interior of Religion
  • Esoteric Path
  • Exoteric Path and Truth
  • Religious Pluralism
  • Sayyid Heidar Amuli
 
- إبن أبی جمهور، محمد، (1405 ق.)‏. عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، ج 4. محقق/تصحیح مجتبی عراقى. قم: دار سیدالشهداء للنشر.
- إبن بابویه، محمد بن علی. (1362). الخصال، ج 2.  تحقیق/تصحیح علی‌اکبر غفاری. قم: جامعه مدرسین.
- إبن ترکه‏، صائن الدین. (1375). شرح گلشن راز. تحقیق/تصحیح کاظم دزفولیان. تهران: نشر آفرینش.
- إبن عربی، محیی‌الدین. (1367 ق.). مجموعه رسائل إبن عربى. ج 1. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- إبن عربی، محیی‌الدین. (بی‌تا). الفتوحات المکیه. ج 1. بیروت: دارالصادر.
- آملی، سید حیدر. (1352). المقدمات من کتاب النص النصوص. تهران: انستیتو ایران و فرانسه.
- آملی، سید حیدر. (1368). جامع الأسرار و منبع الأنوار. تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
- آملی، سید حیدر. (1382). أنوار الحقیقة و أطوار الطریقة و أسرار الشریعة. تحقیق/ تصحیح سید محسن موسوى تبریزى‏. قم: نور على نور.
- آملی، سید حیدر. (1422 ق.‏). تفسیر المحیط الأعظم. ج 3. تحقیق/تصحیح سید محسن موسوى تبریزى‏. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى‏.
- بحرانى، سید هاشم. (1374). البرهان فی تفسیر القرآن. ج 2.  قم: مؤسسۀ بعثه.
- جوادی آملی، عبدالله. (1383). دین‌شناسی. تحقیق محمدرضا مصطفی‌پور. قم: أسراء.
- الجیلانى‏، عبد القادر. (1428 ق‏.). سر الأسرار و مظهر الأنوار فیما یحتاج إلیه الأبرار. تحقیق احمد فرید المزیدى‏. بیروت: دارالکتب العلمیة.
- حقی بروسوی، إسماعیل. (بی‌تا). روح البیان. ج 9. بیروت: دارالفکر.
- سروش، عبدالکریم. (1377). صراط‌های مستقیم. تهران: صراط.
- سروش، عبدالکریم. (1378 ). بسط تجربه نبوی. تهران: صراط.
- صفار، محمد بن حسن. (1404 ق‏.). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّى الله علیهم. ج 1. تحقیق: محسن کوچه باغى. قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی‏.
- القشیرى، ابوالقاسم عبدالکریم. (1374).الرساله القشیریه. تحقیق: عبدالحلیم محمود و محمود بن شریف‏. قم: بیدار.
- لگنهاوزن، محمد. (1379). اسلام و کثرت‌گرایی دینی. ترجمه نرجس جواندل. قم: طه.
- مولوی. مثنوی معنوی. (1375). تحقیق: قوام الدین خرمشاهی. تهران: ناهید.
- نسفى‏، عزیزالدین. (1386). الإنسان الکامل. تحقیق ماریژان موله‏. تهران: طهورى‏.
- یوسفیان، حسن. (1390). خرقه می‌ آلود. قم: طه.
CAPTCHA Image