بررسی تطبیقی چهار مدل تبیینی در توجیه زبان عرفان

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه قم

چکیده

چهار مدل متفاوت در تبیین زبان و توجیه بیان‌پذیری عرفان عبارت‌اند از: 1. مدل حافظه (بیان خاطره شهود)؛ 2. مدل عقل شهودی؛ 3. مدل تشبیه؛ 4. مدل تجلی. مدل حافظه، بیان حین شهود را منتفی می‌داند؛ اما بیان خاطره شهود پس از گذشت واقعه شهود، به دلیل امکان رده‌بندی و مفهوم‌پردازی ممکن می‌شود. مدل عقل شهودی، با پذیرشِ کارکردی از عقل به نام شهود، حضور عقل در مقام قلب و شهود عقلی را در متن شهود قلبی ممکن می‌شمرد که مباشرتِ بیان عقلی را نتیجه می‌دهد. مدل تشبیه، «بیان» عرفان را درآمدنِ حقیقت هستی (وحدت شخصیه) به قالب الفاظ و مفاهیم می‌داند؛ وهم که کارکردش صورت‌گری است، متکفل تشبیه می‌گردد و به همراهیِ تنزیه عقلی، تشبیه در عین تنزیه عاید فهم می‌شود. در مدل تجلی، بیان، تجلی اسماء الهیه است در قالب الفاظ (تجلّی اسم‌الاسمی) و چون خود اسماء الهیه نیز تجلی حق‌اند، بیان یا اسم‌الاسم، تجلی ذات حق و بیان او خواهد بود. با مقایسه این مدلها و بررسی نقاط قوت و ضعف آنها، می‌توان گفت بیان‌پذیری بالامکان دارای توجیه و طریقی عقل‌پذیر است.

تازه های تحقیق

با ارائۀ مدل‌های یادشده، روشن شد که به زبان درآمدنِ عرفان و بیان شهودِ عرفانی به معنی «در کسوت الفاظ درآمدن»، نه در ساحت فهم و نه در ساحت زبان، نه‌تنها مانعی ندارد دارای تبیین معقول و موجهی نیز می‌تواند باشد. البته ممکن است برخی از مدل‌های یادشده نسبت به برخی دیگر دارای قوت‌ها و ضعف‌هایی باشند و یا برخی نسبت به بقیه، ارجحیت مطلق داشته باشند؛ اما به هرحال روشن است که در همۀ این مدل‌ها با مبانی عقل‌پذیر و البته مختلف، بیان توجیه شده و مسیر نسبتاً روشنی در پیش پای آن ترسیم شده است. بدین‌ترتیب، این ادعا که بیان‌پذیری نمی‌تواند دارای توجیه معقول و موجهی باشد و اساساً و بداهتاً ناممکن است، به‌صواب نخواهد بود.

 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Analysis of Four Explanatory Models to Justify the Language of Mysticism

نویسنده [English]

  • Seyyed Ahmad Fazeli
Assistant professor of University of Qom
چکیده [English]

There are four different models to explain the language of mysticism and its effability: (1) the model of memory (stating the experience of intuition); (2) the model of intuitive intellect; (3) the model of anthropomorphism; and (4) the model of manifestation. The first model negates explaining while intuiting, but states that explaining the experience of intuition is possible after the intuition because it is possible to classify and conceptualize it. By accepting a function of intellect called intuition, the second model states that intellect functioning as heart and intellectual intuition in the context of intuition by heart is possible, which results in the direct involvement of intellectual explanation. The third model states that "effability" of mysticism means explaining the reality of existence (individual unity) through words and concepts, and illusion whose function is image-making is in charge of anthropomorphism and assisted by intellectual purification, which results in understanding anthropomorphizing while purifying. The forth model states that explanation is the very manifestation of divine names in the form of words (manifestation of the name of names) and since the divine names are themselves the manifestation of Truth, explanation or the name of name is the manifestation of divine essence and its explanation. By comparing these models and reviewing their merits and demerits, it can be said that possible effability is justified and is an intellectual method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • explanatory model
  • effability of mysticism
  • anthropomorphism and purification
  • illusion
  • manifestation

مراجع

ابن‌ترکه، صائن‌الدین علی. (1378). شرح فصوص‌الحکم. قم: بیدار.
ابن­عربی، محی­الدین. (1370).  فصوص­الحکم. تهران: الزهرا.
ابن­عربی، محی­الدین. (بی­تا). الفتوحات المکیه. بیروت: دارصادر.
ادواردز، پل. (1384). دائرةالمعارف فلسفی، مدخلهای ذیل God (خدا در فلسفه). ترجمه بهاءالدین خرمشاهی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اسماعیلی، مسعود. (1390). مفهوم­شناسی مسئله بیان­ناپذیری عرفان. حکمت عرفانی، 1(1)، 119-132.
آشتیانی، سید جلال الدین. (1363). منتخبات آثار حکما. قم: بوستان کتاب.
آملی، سید حیدر. (1367). المقدمات من کتاب نص النصوص. تهران: توس.
آملی، سید حیدر. (1368). جامع الاسرار و منبع الانوار. تهران: علمی و فرهنگی.
آملی، سید حیدر. (1368).  نقدالنقود فی معرفة الوجود. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
پارسا، خواجه محمد. (1366). شرح فصوص الحکم. تصحیح دکتر جلیل مسگر نژاد. تهران: نشر دانشگاهی.
تلمسانی، عفیف­الدین سلیمان. (1371). شرح منازل السائرین. قم: بیدار.
جامی، عبدالرحمن. (1304). شرح فصوص­الحکم [هامش شرح نابلسی، مخطوط]. قاهره: مطبعه الزمان.
جامی، عبدالرحمن. (1370). نقدالنصوص فی شرح نقش­الفصوص. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
جندی، مویدالدین. (1381). شرح فصوص الحکم. تصحیح و تعلیق سید جلال الدین الآشتیانی. قم: بوستان کتاب.
حسن­زاده آملی، حسن. (1378). ممد الهمم فی شرح فصوص الحکم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
خوارزمی، تاج­الدین حسین بن حسن. (1368). شرح فصوص الحکم. تهران: مولی.
غزالی، ابوحامد. (بی­تا). احیاء علوم الدین. بیروت: دارالکتاب العربی.
فاخوری، حنا و خلیل الجر. (1383). تاریخ فلسفه در جهان اسلامی. ترجمه عبدالمحمد آیتی. تهران: علمی و فرهنگی.
فرغانی، سعیدالدین سعید. (1379). مشارق ­الدراری. مقدمه و تعلیق سیدجلال­الدین آشتیانی. قم: بوستان کتاب.
فرغانی، سعیدالدین سعید. (1293 ق). منتهی­المدارک و مشتهی کل عارف و سالک. (بی­جا): المکتب الصنایع.
فناری، محمد ابن حمزه. (1374). مصباح ­الانس. تهران: مولی.
فیض کاشانی، ملا محسن. (1428ق). عین ­الیقین. قم: وفا.
فیض کاشانی، ملا محسن. (1342). کلمات مکنونه من علوم اهل الحکمه و المعرفه. تهران: فراهانی.
قیصری، محمد داوود. (1375). شرح فصوص الحکم. تهران: علمی و فرهنگی.
کاشانی، عبدالرزاق. (1370). شرح فصوص الحکم. قم: بیدار.
لاهیجی، محمد. (1374). مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز. تهران: سعدی.
نسفی، عزیزالدین بن محمد. (1377). الانسان الکامل. تهران: طهوری.
یزدان­پناه، سید یدالله. (1388). مبانی و اصول عرفان نظری. قم: موسسه امام خمینی.
James, William. (2002). Varities of Religious Experience. New York: Routledge.
Stace, W.T. (1973). Mysticism and Philosophy. London: Macmillan.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار