بررسی و نقد جریان فکری شعوبیه و تأثیر آن بر کلام شیعی

شناسنامه علمی شماره

نویسنده

استادیار دانشگاه پیام نور.

چکیده

ظهور اسلام، سطح آگاهی‌های مردم جزیرة‌العرب را ارتقا داد، اما پس از ارتحال پیامبر اسلام، با پیدایش احزاب سیاسی‌ای که پشتوانه فکری و عقیدتی داشتند، امت اسلامی گرفتار تشتت و اختلافات گسترده‌ای شد. در تقابل با جریان فکری امویان، به عنوان حزب عربی، که تأکید بر نژاد برتر عرب و اجرای سیاست‌های ضد دینی داشتند، اندیشه تساوی‌گرایی و مخالفت با تبعیض نژادی میان ملت‌ها با عنوان «اصحاب تسویه» ظهور کرد؛ این گروه خود پس از مدتی گرفتار افراط‌گرایی شدند و حزب «شعوبیه افراطی» شکل گرفت. هر کدام از احزاب «اصحاب تسویه» و «شعوبیه افراطی» اهداف، انگیزه‌ها و برنامه‌های جداگانه‌ای داشتند و شعار عدالت‌محوری، عدم تبعیض نژادی و تساوی از شعارهای اصلی آنها بود. شعوبیه که در اثر افراط و زیاده‌روی جریان اموی پدید آمد، خود به نوعی گرفتار افکار نژادپرستانه شد. آنها، که به برتری نژاد ایرانی باور داشتند، کوشیدند با سود جستن از تفاسیر و برداشت‌های خاص بر فرق کلامی تأثیرگذار باشند. در این میان، مکتب کلامی شیعی به جهت استحکام اعتقادات شیعه، که نشئت‌گرفته از قرآن و سیره و سنت رسول گرامی است، از انحرافات فکری شعوبیه مصون ماند. در این مقاله می‌کوشیم نحوه شکل‌گیری جریان شعوبیه و میزان تأثیر آن بر کلام شیعی را بررسی کنیم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Examination and Criticism of Shu'ubiyyah Movement and its Impact on Shi'a Theology

نویسنده [English]

  • Sayyid Mohammad Reza Hosayni
چکیده [English]

By the emergence of Islam, the rate of the knowledge of the people living in Arabia was promoted, but after the death of the Prophet the Muslim nation experienced separation and disagreement by the appearance of some political parties with their particular ideology. In response to the Umayyads as the Arab party emphasizing on mastery of Arab race and enforcing anti-religious policies, an equalitarian thought rejecting racism emerged under the title of "Ashab Taswiyeh"(equalitarians). This group was involved in extremism and a party named "Excessive Shu'ubiyyah" emerged. Each of them had its own goals, motivations, and plans but they had some common mottos such as: justice, rejection of racism, and equality. Shu'ubiyyah which emerged in reaction to the extremism of Umayyads got themselves involved in racialism ideas. Believing in privileged status of the Iranian race, they tried to effect theologians by their specific interpretation of the Qur'an. Shi'a’s theological school originated from the Qur'an and the Sunnah of the Prophet was immune from their deviations. In this article we try to explain the formation and the rate of their impact on Shi'a theology.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Arab fanaticism
  • equalitarians
  • Shu'ubiyyah
  • Mu'tazilites
  • exaggerators
  • Shi'a theology

مراجع

  1.  

    1. قرآن.
    2. نهج‌البلاغه.
    3. ابن عمر الاندلسی، احمد بن محمد بن عبد ربه، 1402، العقد الفرید، دار الکتاب العربی، بیروت.
    4. ابن منظور، 1413، لسان العرب، تحقیق و تعلیق: مکتب تحقیق التراث، بیروت، دار احیاء التراث العربی، الطبعة الثالثه، ج7.
    5. ابن ندیم، 1366، الفهرست، ترجمه و تحقیق: محمدرضا تجدد، تهران، امیرکبیر.
    6. ابوریان‌، محمدعلی، بی‌تا، تاریخ‌ الفکر الفلسفی‌ فی‌ الاسلام‌، چاپ‌ مصر.
    7. ابی حیان اندلسی، 1422، تفسیر البحر المحیط، تحقیق: الشیخ عادل محمد عبد الموجود و الشیخ علی محمد معوض، دار الکتب العلمیة، بیروت، الطبعة الاولی، ج8.
    8. اصفهانی، رضا، 1366، ایران از زرتشت تا قیام‌های ایرانی، انتشارات الهام.
    9. امین، احمد، 1933، ضحی الاسلام، قاهره، الطبعة الاولی.
    10. براون، ادوارد، 2536، تاریخ ادبی ایران، ترجمه، علی پادشاه صالح، فتح‌الله مجتبایی، تهران، امیرکبیر، چاپ سوم.
    11. جاحظ، عثمان بن بحر، 1968، البیان و التبیین، دار احیاء التراث العربی، دار الفکر للجمیع.
    12. حسین، طه، بی‌تا، حدیث الاربعاء، قاهره، دار المعارف.
    13. حلی، 1419، قواعد الاحکام، قم، مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعة المدرسین بقم المقدسة، الطبعة الاولی.
    14. رضا‌زاده لنگرودی، رضا، 1385، جنبش‌های اجتماعی در ایران پس از اسلام، تهران، فرهنگ نشر نو، چاپ اول.
    15. زرکلی، خیرالدین، 1989، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دارالعلم للملایین، الطبعة الثامنة.
    16. زرین‌کوب، عبدالحسین، 1379، تاریخ ایران بعد از اسلام، تهران، امیرکبیر.
    17. زیدان، جرجی، 1369، تاریخ تمدن اسلام، علی جواهرالکلام، تهران، امیرکبیر.
    18. سبزواری، ملاهادی، بی‌تا، شرح الاسماء الحسنی، قم، منشورات مکتبة البصیرتی، طبعة الحجریة.
    19. الصاغرجی، الشیخ اسعد محمد سعید، 1420، الفقه الحنفی و ادلة دمشق، دار الکلم الطیب، الطبعة الاولی.
    20. طبرى محمد بن جریر، 1375، تاریخ طبرى، ابوالقاسم پاینده، تهران، انتشارات، اساطیر، چاپ پنجم.
    21. غاوجی وهبی، سلیمان، 2009، الکافی فی الفقه الحنفی، مؤسسه الرسالة، بیروت، الطبعة الاولی.
    22. فیض کاشانی، 1402، تفسیر الصافی، لبنان، منشورات مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
    23. کشی، 1348، اختیار معرفه الرجال، تصحیح و تعلیق: مصطفوی، مشهد، دانشگاه مشهد.
    24. کلینی، الکافی، 1365، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم.
    25. گرشاسپ چوکسی، جمشید، 1381، ستیز و سازش، نادر میرسعیدی، تهران، ققنوس، چاپ پنجم.
    26. گلدزیهر، ر. ناث، 1371، اسلام در ایران، شعوبیه، نهضت مقاومت ملی ایران، محمودرضا افتخار‌زاده، مؤسسه نشر میراث‌های تاریخی اسلامی و ایران.
    27. گنابادی، پروین، 1375، مقدمه ابن خلدون، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ هشتم.
    28. مجلسی، محمد‌باقر، 1403، بحار الانوار، بیروت، مؤسسه الوفا، چاپ دوم.
    29. مسعودی، أبوالحسن على بن الحسین، 1365، التنبیه و الإشراف، ابوالقاسم پاینده، تهران، شرکت انتشارات علمى و فرهنگى، چاپ دوم.
    30. ------- ، 1374، مروج الذهب و معادن الجوهر، ابوالقاسم پاینده، تهران، انتشارات علمى و فرهنگى، چاپ پنجم.
    31. مطهری، مرتضی، 1359، خدمات متقابل اسلام و ایران، قم، انتشارات صدرا.
    32. معارف، مجید، 1384، تاریخ عمومی حدیث، انتشارات کویر، چاپ سوم.
    33. ممتحن، حسینعلی، 1368، نهضت شعوبیه، تهران، مؤسسه باورداران.
    34. نبئی، ابوالفضل، 1376، نهضت‌های سیاسی مذهبی در تاریخ ایران، مشهد، دانشگاه فردوسی.
    35. ولوی، علی‌محمد، 1367، تاریخ علم الکلام و مذاهب اسلامی، قم، انتشارات بعثت.
    36. همایی، جلال‌الدین، بی‌تا، شعوبیه، به اهتمام: منوچهر قدسی، تهران، صایب.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار