نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه ادیان و عرفان دانشکده الهیات و ادیان دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
چکیده
تازه های تحقیق
جمع‌‌بندی
نگاه صدرایی به نفس دو جنبه دارد؛ نخست آن که نفس در ابتدای تکوّن، جسمانی می‌‌شود و دوم آن که بدن در انتهای کار روحانی می‌‌شود. حکیمان و شارحان صدرایی، عموماً به تفصیل به بخش اول پرداخته‌‌اند و سؤالات بسیاری را از آن طریق پاسخ گفته‌‌اند، اما در باب بُعد دوم، علمای معدودی چون حکیم زنوزی تصریحاً بدان اشاره کرده‌اند. محققان در نظام صدرایی متفطن هستند که طرح مسائل در این مکتب، دو سطحی دارد. ملاصدرا به دلیل رعایت حیث تعلیمی و پیشینۀ سینویِ اذهان فیلسوفان، برای بیان سخنان نهایی خویش، روندی تکاملی را در پیش می‌‌گیرد. به‌‌گونه‌‌‌‌ای که اگر کسی با این شیوه آشنا نباشد، فلسفه او را مشتمل بر دو دورۀ صدرای متقدم و متأخر خواهد دانست؛ گو این که حرف‌‌های نهایی او، نوعی استدارک از سخنان ابتدایی‌‌ا‌‌ش است؛ در حالی که در نزد او از همان ابتدا نهایتِ سخن روشن است، اما بنا بر مماشات اذهان مشهور و آماده‌‌سازی تدریجیِ آن‌‌ها، زبان را بهآرامی در کام فلسفه‌‌اش می‌‌چرخاند. مسئلۀ رابطۀ نفس و بدن نیز از این قانون کلی و مدل فلسفی مستثنا نیست.
از گفته‌‌های ملاصدرا به‌‌دست می‌‌آید که اگر نفس و بدن در دنیا متحد و دارای حرکت جوهری استکمالی هستند، نمی‌‌توان به گذر یکی از دنیا به آخرت معتقد بود و دیگری را فانی دانست؛ از این‌رو، با پذیرش این اتحاد، عود کل حقیقت انسان که شامل نفس و بدن است، لازم می‌‌آید. حقیقت بدن چونان نفس، در فرایندی استعلایی رشد می‌‌یابد و باز همچون نفس، اگر فرد انسانی به اختیار این تروّح را برنگزیند، با حرکت جوهری طبیعی آن میزان تروّح را که برای حضور در نشئۀ آخرت لازم است، نمی‌‌یابد و با تعذیب برزخی و اُخروی، واجد آن خواهد شد، اما بهشتیان که در طول حیات دنیوی، سالک این مسیر بوده‌‌اند، در قیامت، بدنی برزخی متأثر از ملکات خُلقی و بدنی مادّی و متروّح خواهند داشت. تعدد اَبدان اُخروی اتفاق جدیدی نیست؛ زیرا در حیات دنیایی نیز بر اساس تطابق عوالم صدرایی هر موجودی در هر نشئه‌‌ای، حقیقتی متناظر با آن و در طول دیگر نشئات خواهد داشت.
از منظر صدرایی، می‌‌توان گفت میان مجرّد و مادّی بینونت به نحوی نیست که بتوان موجودات را بر اساس آن به دو قسم متباین تقسیم کرد، بلکه مادیت و تجرّد، دو سوی یک حقیقت واحدند و طی این مسیر با فاصله گرفتن انسان از مادیت و تقرّب به تجرّد محقق می‌‌شود؛ به گونه‌‌ای که در میانه راه، برخی ویژگی‌های مادّی و برخی ویژگی‌های مجرّد را همراه خواهد داشت. مشهور در فلسفه این است که از بُعد مادّی به «بدن» و از بُعد مجرّد به «نفس» تعبیر می‌‌شود، اما واقعیت این است که بر اساس اتحاد و عینیّت نفس و بدن، انسان حقیقتی یکپارچه است که با تمامی ابعاد خود از سمت مادیت به سوی تجرّد حرکت می‌کند و بدن با همان آهنگ رشدی که نفسْ مجرّد می‌‌شود، می‌‌تواند مجردگونه شود.
بر این اساس، مباحثی نظیر معاد جسمانی و صراحتِ بسیاری از آیات و روایات بر اجتماع اجزاء مادّی در معاد، معراج پیامبر اکرم (ص)، عروج مسیح (ع) با بدن عنصری به عوالم عِلوی، تازه ماندنِ جسد اولیاء الهی پس از سال‌‌های متمادی در قبر و اموری دیگر بهتر قابل فهم می‌‌شود. نیز فرازهایی از اعتقادهای شیعی که دلالت بر سریان وجود انسان کامل در وجود عالم دارد، قابلیت فهمی عمیق‌‌تر می‌‌یابد؛ نظیر گزاره‌هایی چون «اجسادکم فی الاجساد» و یا حقایقی مانند «طی الارض و طی الزمان».
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسنده [English]
One of the views Mulla Sadra holds is that apart from the evolution of the soul, the body also has an intensifying journey ahead and can intensify from material level to the level of essential sufficiency and achieve a state known as spiritualization in which, although it remains in the material level, it becomes so subtle and takes on spiritual characteristics to the extent that it is as suitable as the soul to be present in the Hereafter. Accordingly, in the same way the soul initially only has a real albeit dependent constitution with the body and ultimately is one with it and in fact, becomes corporeal while preserving its spiritual identity; the body too can ultimately become spiritual and become one with the soul while preserving its corporeal identity. This theory (the spiritualization of man’s body in the Hereafter) has been adopted from the mystics’ views regarding the spiritualization of perfect human beings, which has been analyzed in his article and Mulla Sadra’s view has been explained based on that. According to this theory, better and alternative explanations and solutions can be offered for a part of philosophical concepts and theories like material and immaterial, corporeal resurrection, the dependence of the soul on the body and the relation between the two etc.
کلیدواژه‌ها [English]
)
ارسال نظر در مورد این مقاله